- Kriz; Başarısızlığa neden olan bir faktör. Kriz riskin ve belirsizliğin derecesi. İşletmeler açısından amaçları tehdit eden, tehlike yaratan olağanüstü durum.

KRİZİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

- Kriz durumunun öngörülememesi,
- İşletmenin öngörme ve önleme mekanizmalarının yetersiz kalması,
- İşletmenin amaç ve varlığını tehdit etmesi,
- Üstesinden gelinmesi için atılması gereken adımların kararlaştırılması konusunda yeterli bilgi ve zamanın olmaması,
- Acil tepki verilmesini gerektirmesi
- Karar alıcılarda sıkıntı yaratması,
- Korku ve paniğe yol açması,
- Yetkiyi merkezileştirmesi.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Ekonomik Kriz: Aniden ve beklenmedik bir şekilde meydana gelen ve makro açıdan ülke ekonomisini, mikro açıdan ise işletmeleri ciddi anlamda sarsacak sonuçlar ortaya çıkması anlamına gelmektedir.

- Finansal Kriz: Para, sermaye ve mal piyasalarında meydana gelen aşırı fiyat dalgalanmalarıdır.

- Ahlaki Risk: Finansal işlem meydana geldikten sonra ortaya çıkan bir asimetrik bilgi probleminden kaynaklanır. Asimetrik bilgi, bir tarafın diğerine göre daha iyi veya daha fazla bilgi sahibi olduğu durumdur. Bu durum, alım satım işlemlerinde güç dengesizliğine neden olarak ters seçime neden olur.

- Sistemik Risk: Bir finansal kurumda beklenmedik bir biçimde ortaya çıkan büyük bir şokun finansal sistemde yer alan diğer finansal kurumlara yayılması ve domino etkisi yaratarak ekonominin önemli bir kesimini olumsuz yönde etkilemesi.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE YAŞANAN FİNANSAL KRİZLER

1980'li yıllardan itibaren birçok finansal kriz yaşanmıştır. Özellikle 90'lı yıllar küreselleşme etkisiyle birlikte birçok ülkenin para ve bankacılık krizleriyle karşılaşmasına neden olmuştur. Bu krizler aşağıda sıralanmıştır;

- Avrupa Döviz Kuru Mekanizması Krizi: 1979 yılında üye ülkeler arasında enflasyon oranlarını yakınlaştırmak için Avrupa Para Sistemi (EMS) kurulmuştur.Para sistemi döviz kuru mekanizmasının en çarpıcı ve en kalıcı sonuçlarından biri "KARA ÇARŞAMBA" olarak anılan 16 Eylül 1992'de yaşanan olaylardır. İngiltere'de faiz oranlarının bir günde %5 oranında çıkması krizin ciddiyetini gösterir.

- Meksika Peso'su Krizi: Aralık 1994'te para biriminde ortaya çıkan büyük çöküş ile sarsılmış, kriz konusundaki bekleyişlerin artması ile 20 Aralık 1994 tarihinde döviz kuru bandı %15 oranında genişletilmiştir. Meksika'da yaşanan kriz diğer bölgeleri korkutup borsalarında düşüşe neden olmuştur. Bu durum "TEKİLA" etkisi olarak anılmaktadır.

- Güneydoğu Asya Krizi: Tayland'ın Temmuz 1997'de para birimini devalüe etmesi ile başlayan kısa sürede başta Malezya, Endonezya, Güney Kore ve Filipinler olmak üzere diğer Asya ülkelerine yayılan krizdir. Krizden sonra G.Kore ve bölge ülkelerinden 203 milyar tutarında sermaye kaçışı olmuş, buda depresyonu hızlandırmıştır.

- Rusya Krizi: Rusya'da 1997'lerde başlayan sıkıntılar Temmuz 1998'de artmaya başlamış ve 17 Ağustos 1998'de 1 Ruble 6 dolardan 9.5 dolara devalüe edilmiş ve 90 günlük moratoryum ilan edilmesi ile sonuçlanan bir ekonomik kriz yaşanmıştır.

- Nisan 1994 Türkiye Krizi: Hükümet tarafından 5 Nisan 1994 tarihinde bir ekonomik istikrar paketi yürürlüğe konulmuş ve hemen arkasından Imf ile bir stand-by düzenlemesine girilmiştir. İMKB'de aşırı kayıplar yaşanmış ve endeks değerin yarısından fazlasını kaybetmiştir.

- Kasım 2000 ve Şubat 2001 Krizleri: 1999 yılının sonuna doğru ekonomik açıdan son derece karamsar bir görünüm sergileyen ülkemiz 2000 yılına IMF stand-by desteğinde yeni bir ekonomik programla girmiştir. Piyasalarda gecelik faiz %110.8'e ve en yüksek değer olarakta %210'a ulaşılmıştır.

- 2008 Küresel Finans Krizi: Krizin başlangıç noktası 2006 ABD konut piyasalarında oluşan balonun patlaması ve konut fiyatlarında yaşanan hızlı düşüş ve izleyen dönemde özellikle düşük gelirli mortgage kredileri olarak adlandırılan kredilerde geri dönüşlerin azalmasıyla bankacılık sisteminde likidite sorunları sistemi etkilemiştir.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Fiktif Kar: İşletmenin gerçekte elde ettiğinden daha yüksek görünen kardır.
Kur Riski: Döviz kurlarında meydana gelen değişikliklerden dolayı olabilecek zarar olasıklarıdır.
Dalgalı Kur Rejimi: Kurların hiç bir müdahale olmadan, tamamen piyasada oluşan arz ve talep koşullarına göre belirlendiği sistemleri ifade eder.
İstanbul Yaklaşımı: Reel sektörün mali sorunlarının çözümlenmesi ve bu yolla problemli kredilerin azaltılması amacıyla uygulanmaya konan gönüllü yaptırımlar yaklaşımı. Amaç reel ve mali sektörü güçlendirmektir.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Başarısızlığın Oluşum Süreci;

Sorunsuz varsayılan Sorunu kabul etme Önlemin yetersizliği sonucu Dışsal önlemlere
normal faaliyet süreci > ve içsel önlem alma > sorun giderme sürecinin sürmesi > ve anlaşmalara başvurma

Sonuç olarak; ya normal sürece geri dönüş olur yada faaliyete son verilir, iflas kabul edilir, tasfiye başlar.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Finansal Yükümlülükler Açısından Başarısızlık Türleri:

- Negatif veya düşük kar
- İşletmenin teknik likiditesini kaybetmesi
- İflas
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Başarısızlığa neden olan faktörler:

Dış çevreye ilişkin nedenler;
- Piyasada yok edici rekabetin ortaya çıkması,
- Müşteri gereksinme ve isteklerinin anlaşılamaması,
- Satın alma ve satışlarda az sayıda işletmeye bağımlı kalınması,
- Hammadde bakımından dışa bağımlılık,
- Ekonomik ve çevre koşullarının değişmesi ve doğal afetler,
- Dünyada, ülkede ve endüstride ortaya çıkan gelişmelerin önünde yer alınamaması veya en azından bu gelişmelerin izlenememesi,
- İşletmenin gelişen teknolojiye ayak uyduramaması,
- Global finansal krizlerin ortaya çıkması şeklinde sayılabilir.

Yönetsel nedenler;
- Üretim, finans ve pazarlama bölümleri arasında koordinasyon sorunu,
- Planlama anlayışının olmaması,
- Yöneticilerin ayrılmasının yol açtığı yönetsel ve finansal boşluk
- İşletme yönetiminin niteliksiz olması,
- Personel devir hızının yüksek olması şeklinde sayılabilir.

Faaliyetlere ilişkin nedenler;
- Kuruluş yerinin hatalı seçilmesi,
- Depoların kontrol ve denetim sorunu,
- Faaliyetlerin çeşitlendirilememesi,
- Talep yetersizliği nedeniyle stok devir hızının düşük olması,
- Satış ve kredi politikası iyi oluşturulup izlenememesi,
- Nakit yönetimine önem verilmemesi şeklinde sayılabilir.

Borçlanma ve yatırım kararlarına ilişkin nedenler;
- Aşırı büyüme sonucunda öz sermaye yetersizliği,
- İşletmenin büyümesinin yeterince sağlanamaması,
- Yüksek maliyetler üzerinden aşırı borçlanmanın yapılması,
- Aşırı maliyet artışı,
- Duran varlıklara çok yatırım yapılması,
- Optimal sermaye yapısının oluşturulamaması,
- Sermaye maliyetine dikkat edilmemesi şeklinde sayılabilir.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Başarısızlığın Ölçülmesinde Kullanılan Oranlar Sistemi

- Altman Modeli: Oran analizinin çok değişkenli boyutlarda genişletilmesine dayanmaktadır. Pek çok oranın eşanlı tahmin gücünü kavrayabilmek için 1968 yılında Altman aşamalı çok değişkenli ayırım analizini kullanmıştır. Bu analizde ağırlık verilen oranlar likidite, karlılık, etkinlik ve kaldıraç etkilerini yansıtanlardır. Bu analiz yardımıyla, farklı oranları çeşitli ağırlıklarla birbiri ile ilişkilendirmek ve böylece bir işletmenin kredi değerliliğini ve riskini ifade eden bir nokta değer hesaplamak mümkündür.
Modeldeki sembollerle;
Z= Bir işletmenin nokta değeri
A= Çalışma sermayesi / Toplam varlıklar
B= Dağıtılmamış karlar / Toplam varlıklar
C= Faiz ve vergiden önceki kar / Toplam varlıklar
D= Pay senetlerinin pazar değeri / Dış kaynaklar
E= Satışlar / Toplam varlıklar

- Beaver Modeli: 1954-1964 döneminde başarısız olan 79 işletmeyi ve bu işletmelerle benzer büyüklükte aynı iş kolunda aynı sayıda başarılı işletmeleri seçerek incelemektedir. Ayırım analizini kullanarak analizi test etmiştir. Bu analizde Beaver şu oranlara ağırlık vermiştir;
* Nakit akışı / Dış kaynak
* Net kar / Toplam sermaye
* Dış kaynak / Toplam sermaye
* Dönen varlıklar / Kısa süreli borçlar
* Net işletme sermayesi / Amortismanlar dışındaki işletme giderleri
* Çalışma sermayesi / Toplam sermaye

- Springate Modeli: 1978 yılında geliştirilen, yine Altman modeli gibi aşamalı çok değişkenli ayırım analizi kullanılmıştır. Dört temel oran kullanarak başarılı ve başarısız işletmelere ilişkin bir Z değeri hesaplamıştır.
Modeldeki sembollerle;
A= Çalışma sermayesi / Toplam varlıklar
B= Faiz ve vergiden önceki kar / Toplam varlıklar
C= Faiz ve vergiden önceki kar / Kısa vadeli borçlar
D= Satışlar / Toplam varlıklar

- Weibel Modeli: Weibel'in bilanço kalemlerini analizi bir büyük İsviçre bankasının müşterileri olan küçük işletmelere aittir. Araştırmada 36 adet ödeme güçlüğüne düşen işletme ve aynı sayıda finansal durumu iyi olan işletmelerin karşılaştırılması yer almaktadır. Testin tutarlılık bakımından sonuçları 42 orandan sadece 20 oranın ayrıntılı test edilmesine olanak sağlamıştır. Bu 20 orandan 6 grup düzenlenmiştir;
* Nakit akışı / Kısa süreli borçlar
* Dönen varlıklar / Kısa süreli borçlar
* Dönen varlıklar-Borçlar / Nakit çıkışı gerektiren giderler
* Ortalama stok tutarı*365 / Madde giderler
* Ortalama kredi tutarı*365 / Alışlar
* Borçlar / Toplam varlıklar

- Fulmer Modeli: Çok değişkenli ayırım analizine dayanmaktadır. Ortalama aktif büyüklüğü 455 milyon $ olan 30 başarılı 30 başarısız işletme verilerini kullanmıştır ve bir denklem aracılığıyla H değerini hesaplamıştır.
Modeldeki V değerlerini gösteren oranlar şu şekildedir;
V1= Dağıtılmamış Karlar / Toplam varlıklar
V2= Satışlar / Toplam varlıklar
V3= Vergi öncesi kar / Öz sermaye
V4= Nakit / Toplam borçlar
V5= Borçlar / Toplam varlıklar
V6= Kısa vadeli borçlar / Toplam varlıklar
V7= Log maddi varlıklar
V8= Çalışma sermayesi / Toplam borçlar
V9= Log faiz ve vergi öncesi karlar / Faizler
Modelde H<0 ise işletme başarısız kabul edilmektedir.

- CA-Skoru (Kanada Skoru) Modeli: Bu modelde çok değişkenli ayırım analizine dayanmaktadır. 30 oran analiz edilmiş ve yıllık satışı 1-20 milyon $ olan 173 üretim işletmesine ilişkin veriler kullanılarak model test edilmiştir.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
İşletmelerin Finansal Başarısızlıklarında Durumu İyileştirmede İzlenecek Yollar;
- Sermaye yapısının güçlendirilmesi
- Borçların vadelerinin uzatılması
- İşletmelerde kullanılmayan varlıkların satılması
- Küçülme yoluyla başarısızlığın giderilmesi
- Yeni işletmelerle ortaklık yapılması
- Borçların öz kaynağa çevrilmesi
- İşletmenin faaliyetlerine son verme veya işletmeyi satma