kültür bitkileri - bitkilerde küflenme - kozalaklı bitkiler - bitkilerde toksik unsurlar
Kültive edilen ve doğal koşullarda yetişen kimi bitki türleri, toksik unsur olarak antivitaminik faktörleri içerirler. Antivitaminik faktörler, antinutrisyonel faktör olarak etkir ya da zehirlenmeye neden olabilirler. Atkuyruğu ve eğreltide B1 vitaminini inaktive eden bir enzim (thiaminase); soyada karoteni parçalayan lipoxidase; keten tohumunda da yine antivitaminik faktör olan D-proline bulunur. Kokulu yoncada bulunan orto-kumarinik asit, kimi koşullarda (küflenme gibi) dikumarole dönüşür. Dikumarol K vitamininin kompetitif inhibitörüdür. Küflü kokulu yoncayla beslenenlerde K vitamini yetmezliğine bağlı olarak hemorajik sendromla seyreden zehirlenme (melilot hastalığı) görülür.


Soya lipoksidaz Karoten
D vitamini
keten tohumu
Linum usitattissimum D-proline Piridoksin
At Kuyruğu
Equisetum arvense Tiyaminaz Tiyamin
Eğrelti
Piteridium aquilinum Tiyaminaz Tiyamin
Melilot
Melilotus officinalis (Ortokumarik asit) Dicoumarol K-vitamini

Protidler

Bazı bitkilerde toksik unsur olarak protein, polipeptit (ökse otunda viscotoxine zehirli bir mantarda amanit) ve amino asitler (normal protin yapıda değillerdir, fiğ'de diaminobütirik ve diaminopropiyonik asit gibi) bulunur. Hint yağı tohumlarında bulunan ricin ve yabancı akasyada bulunan robine protein yapıda bitkisel toksinlerdir. Çok zehirli olan bu fitotoksinler eritrositleri aglütine ederler.

Oleoresinler

Kozalaklılar ailesine ait bitkilerin çoğu, oleoresin salgılayan kanallara sahiptir. Reçine ve esans kanışımı olan oleoresinler, emeto-katartik etki; eliminasyonları sırasında da nefropati ve hematüri, gebe hayvanlarda da abort oluşturabilirler.Laktonlar (Düğün çiçeğigiller; protoanemonine) ile etilenik ve asetilenik (doymamış) alkoller (Maydanozgiller; inanthotoxine de bitkilerde bulunan diğer toksik özdeklerdir.


Bitkilerde Toksik Madde Düzeyini Etkileyen Faktörler

Bitkilerde toksik madde düzeyi, intrinsek faktörler ve çevre koşullarına bağlı olarak önemli ölçüde değişebilmektedir. Bu nedenle, kimi zaman literatür verilerle çelişen durumlarla karşılaşılabilir. Bu çelişki, bitkilerde toksik madde düzeyini değiştirebilen faktörler yanında hayvanlarla ilgili parametrelerden (sağlık, hayvan besleme ya da otlatma koşullan, paraziter enfektasyon, karaciğer ve böbrek fonksiyonları...) de kaynaklanır.

Bitkinin Vejetasyon Dönemi

Kimi bitki türleri, vejetasyonun ilk dönemlerinde çok toksiktir; toksisite vejetasyon ilerledikçe azalır ya da büyüme dönemi sonunda (Sorgum) ortadan kalkar. Bu nedenle sorgumun 60-70 cm yüksekliğe ulaştığı dönemde tüketilmesi önerilir.

Otsu bitkiler, çoğunlukla çiçeklenme döneminde maksimum toksisiteye ulaşır. Kimi bitki türlerinde ise, toksik madde büyüme dönemi sonunda maksimum düzeye ulaşır; bunlar çoğunlukla tohumları zehirli olan bitkilerdir. Turpgillerde glusinolat düzeyi çiçeklenme döneminde yoğunluk kazanır; tohumlarda da maksimum düzeye ulaşır. Genel olarak, ağaçların genç sürgünleri de eski dal ve yapraklara oranla daha toksiktir.