SPK' nun başta gelen amacı ,yatırımcıyı ve tüm sermaye piyasasını korumak ve piyasanın ülke yararına çalışmasını sağlamaktır.SPK 2499 sayılı sermaye piyasası kanununu uygulamak amacıyla 1982 yılında kurulmuştur.
Kuruluş amacı :
1 )Sermaye piyasasının güvenlik, açıklık ve kârlılık içinde çalışmasını sağlamak
2 )Kamu kurumlarını sermaye piyasası hakkında aydınlatmak
3 )Tasarruf sahiplerinin haklarını korumak ( En önemlisi )
4 )Tasarrufların menkul kıymetlere yatırılmasını özendirmek
5 )Sermaye piyasasının sağlıksız gelişmesini önlemek
6 )Menkul kıymet borsaları hakkında düzenleme, denetleme ve açıklamalar yapmak
SPK kaydına alınması zorunlu işlemler :
a )Hisse senetleri halka satılmak kaydı ile tedricen şirket kurulması
b )H.açık A.Ş' lerin hisse ve borçlanma senedi ihracı
c )H.açık olmayan A.Ş' lerin ihraç edecekleri hisse senetlerini halka arz etmeleri
d )H.açık olmayanların ortak sayısının 250 yi aşması
e )Özeleştirilecek A.Ş.' lerin hisse senetlerinin halka arzı
f )H.açık A.Ş.' lerin bölünmesi sonucu yeni bir şirket kurulması
g )H.açık A.Ş.' lerin birleşmesi ile oluşan yeni şirketin hisse senetlerinin ihracı
ı )Gayrimenkul ,yatırım ortaklıklarının ve yatırım fonlarının menkul kıymet ihracı
j )Pay senetlerine çağrıda bulunması veya vekaleten oy hakkının toplanması
KURULUNUN YAPISI :
Sermaye piyasası kanunun verdiği görevleri yerine getirmek üzere kurulmuş tüzel kişiliğe sahip bir yürütme ve denetleme organıdır.
Kurul bir başkan , bir başkan vekili ve beş üyeden oluşur.Üyelik için aday gösteren kurumlar ;
a )İlgili bakanlık b )Maliye Bakanlığı c )Sanayi ve Ticaret Bakanlığı d )BDDK e )TOBB f ) Aracı kurumlar birliği
Üyelerin ikisi ilgili bakanlıktan , beş üye ise her birinden birer kişi olarak seçilerek bakanlar kurulunca atanır.Bakanlar kurulu başkan ve başkan vekilini de seçer.Görevleri 6 yıldır.Tekrar atabilirler.
DAİRE BAŞKANLIKLARI :
1 )Denetleme 2 )Ortaklıklar finansmanı 3 )Aracılık faaliyetleri 4 )Kurumsal yatırımcılar 5 )Piyasa gözetim ve denetleme 6 )Araştırma 7 )Muhasebe standartları 8 )Bilgi işlem, istatistik ve enformasyon 9 )Hukuk işleri 10 )İdarive mali işler başkanlığı

GENEL GÖREV VE YETKİ KADEMELERİ :
Kurul başkanı ve yardımcıları, Daire başkanları ve yardımcıları, Grup başkanları, Müdürler ve yardımcıları, Şefler ve yardımcıları

GÖREV VE YETKİLERİ :
1 )Sermaye piyasası araçlarının halka, arzı satışını düzenlemek ve denetlemek, kurul kaydına almak, geçici olarak satışı durdurmak
2 )Bağımsız denetleme kuruluşlarını ilan etmek
3 )Kamuyu yeterli ve doğru bilgilendirmek
4 )Piyasayı ilgilendiren yayın ve reklamları izlemek yanıltıcı bilgi verenleri yasaklamak
5 )Mali tablo,denetleme raporları incelemek
6 )H.A. A.Ş’ lerin genel kurullarında vekaleten oy kullanma esaslarını belirlemek
7 )Vadeli işlem sözleşmesi düzenlemek
8 )Geri alma ve satma taahhütlü sözleşmelerin esaslarını belirlemek
9 )Menkul kıymet ödünç alma ve verme işlemlerinin esaslarını belirlemek
10 )Yurt dışındaki yerleşik kişilerin sermaye piyasası araçlarının ihraç ve halka arzı konusunda gerekli düz. yapmak
11 )Sermaye piyasası araçlarının takası,saklanması ve derecelendirilmesini düzenlemek
12 )Sermaye piyasası kurumlarının kuruluş, tasfiye ve sona erme esaslarını belirlemek
13 )Bakanca istenen incelemeyi yapmak, rapor etmek ve mevzuat değişiklerinde öneride bulunmak
14 )Medyada yatırım tavsiyelerinde bulunacakların uyacakları esasları belirlemek
15 )Kurulun yetki ve çalışma esasları bakanlar kurulunca hazırlanan yönetmeliklerle belirlenir.
1 )Sermaye piyasası alanında mesleki faaliyetleri yürütmek
a )Denetlemek :Faal kuruluşların mevzuat ve mali açıdan denetlenmesidir.
b )İzleme :Yayın ,duyuru ve reklamları izlemek ve arşiv oluşturmak.
c )Kayıt tutma :Halka arz edilen menkul değerlerin kaydını tutmak
d )Araştırma yapma :Maliye bakanlığınca istenilen konularda araştırma yapmak ve önerilerde bulunmak
2 )Sermaye piyasası alanında uygulamaya dönük hukuki sonuç doğuran özel nitelikteki idari kararlar almak :
a )İnceleme :Kurula yapılan başvuruları değerlendirmek ve izin vermek
b )Değerlendirme :Alınan belgelerden sonuçlar çıkarmak yetkili kamu kurumlara duyurarak gereğini yapmak
3 )Sermaye piyasası alanında genel hukuki nitelikli idari karar ve düzenlemeler çıkarmak
a )Menkul kıymetlerin halka arz ve satışını düzenlemek, denetlemek ve yönlendirmek amacıyla halka açık a.ş.'lerin tüm koşullarını düzenlemek
b )Kamunun aydınlatılmasını sağlamak amacıyla halka açıklanacak bilanço, denetim raporu ve standart tabloları hazırlamak ve duyuru koşullarını belirlemek ve duyurma.

ÜN İ T E 7

Menkul kıymet borsaları :
Belirlenmiş kurallar çerçevesinde borsaya kote menkul kıymet alış ve satışının yapıldığı ve belli bir kapalı mekanda çalışan piyasa yeridir.
1 )Menkul kıymetler için devamlı piyasa oluşturmak :En önemli fonksiyonu olup tezgah üstü piyasalardan üstündür.
Devamlı piyasa :Borsaya kayıtlı menkul kıymetlerin en kısa sürede ve en düşük maliyetle alınıp satılmasıdır.Bu sayede yatırımcı devamlı likit durumdadır.
Oluşma şartları :
a )Her an alıcı ve satıcının hazır olması, talebin artmasında arzın borsaya çok hızlı girebilmesi
b )Alım-satım işlemlerinin hızla sonuçlandırılması
c )Arz ile talep fiyatının arasındaki marjın küçük olması
d )Dış koşullar değişmediği sürece işlemler arasında çok düşük fiyat farklarının olmasıdır.
Piyasanın derinliği :İşlem gören menkul kıymet için işlem fiyatının altında ve üzerinde çok sayıda ve yeterli miktarda alış ve satış emrinin bulunmasıdır.
Piyasanın genişliği :Menkul kıymetlerle ilgili alış ve satış emirlerinin hacmidir.Hacim büyükse likiditesi artar.
Piyasanın esnekliği :Geçici piyasa emirlerinin piyasanın dengesini bozulma sonucu hızla yeni emirlerin ulaşabilmesidir.
2 )Kote edilmiş hisse senetleri ve tahviller için doğru fiyatın oluşmasını sağlaması
Borsa uzmanları analizleri sonucunda gerçek değerlerini hesaplar arz ve talepte bu aralarda hafif dalgalanmalar gösterir.
Borsanın ülke ekonomisine katkı sağlayabilmesi :
Gelişmişlik düzeyine, Halka açılma düzeyinin yüksekliğine, Ekonomik istikrara, Bilinçli yatırımcının varlığına, Aracı kurum uzmanlarının varlığına bağlıdır.
Menkul kıymet borsalarının tarihçesi :
İlk menkul kıymet borsası 1487' de Belçika' nın Anvers kentinde kurulmuştur.
Yerel borsa :Kuruldukları yörede faaliyet gösterirler.
Ulusal borsalar :Kuruldukları ülkede faaliyet gösterirler.
Uluslararası borsalar :Borsaya kote edilmek şartıyla dünyanın herhangi bir ülkesinde faaliyette bulunan bir anonim ortaklığın menkul kıymetlerinin işlem gördüğü borsalardır.New York (1792), Londra, Tokyo ,Paris borsaları önde gelen borsalardır.
Osmanlı Devletinde ilk borsa 1866' da kurulan Dersaadet tahvilat borsasıdır. İMKB 1986 yılında faaliyete geçmiştir.
Menkul kıymet borsalarının işleyişi :
Menkul kıymet borsaları :İkincil piyasa işlemlerinin yapıldığı, kuralları, kurumları, tarafları, yasal ve fiziki alt yapısı belirlenmiş mekanlardır.
Açık artırma yöntemi :Bir şirketin belirli sayıda hisse senedinin belirli fiyatla satışa sunulduğu ve alıcıların fiyat teklifleri alınarak en yüksek fiyatı vererek satış yaptığı yöntemlerdir.
Teklif verme yöntemi :Satın alma veya satma emri almış olan aracı kurum temsilcisinin bu emri ilgili şirket tabelasının alış veya satış kısmına yazarak teklif beklediği yöntemdir.
Borsada uygulanan emir türleri :
1 )Piyasa emri :Satma veya satın alma emridir.Acil likidite ihtiyacında kullanılır.
2 )Sınırlı emir :Yatırımcının belirlediği fiyattan satın alma ya da satma işlemine yönelik emirdir.
3 )Zamanla sınırlı emir :Emrin yatırımcı tarafından belirtilen süre içinde geçerli olduğu emir türüdür.
4 )Zararı durdurma emri ınırlı emirle piyasa emrinin karışımıdır.Borsanın düşme eğilimine girdiği dönemlerde kullanılır.Zararını azaltma veya kârı korumak amacıyla yapılır.
Fiyat endeksleri :
Endeks :Menkul kıymetlerin fiyat değişimlerini incelemek üzere hazırlanan göstergedir.1987 yılında hazırlanan bileşik endeksler ulusal-100,ulusal-30,ulusal-tüm,ulusal-sınai endeksleridir.
Endeks değeri :Endekste yer alan hisse senetlerinin her birinin endeksin hesaplandığı gündeki piyasa değerleri toplamı ,baz dönemdeki piyasa değerleri toplamına bölünerek bulunan değerdir.
İMKB endeksleri :
!987 yılında 1986 yılını baz alan bileşik endeksi günlük olarak yayınlanmaya başlamıştır.Bunlar ulusal 100, ulusal sanayi ve ulusal mali endekstir.
İMKB’ nin yönetim organları :
1 )Genel kurul :Borsa üyelerinden oluşur ve yılda bir kere toplanır.Yatırım, Kalkınma ve Ticaret Bankaları, Aracı kurumlardan oluşur.Genel kurul kararları SPK' nın onayı ile yürürlüğe girer.
Görevleri :
a )Borsa ile ilgili kararlar vermek
b )Yönetim kurulu faaliyet ve denetçi denetim raporunu inceleyip karara bağlamak
c )Borsanın bilanço ve gelir tablosunu incelemek
d )Yönetim ve denetim kurulu üyelerini seçmek ve ibra etmek
2 )Yönetim kurulu:1 başkan ve 4 üyeden oluşur.Borsa başkanı yönetim kurulunun doğal üyesi ve başkanıdır.
Görevleri :
a )Borsa piyasalarını açmak
b )Uyuşmazlıkları inceleyip sonuçlandırmak
c )Kotasyon başvurularını karara bağlamak
d )Borsaya ilişkin mevzuatı hazırlamak
3 )Denetim kurulu ve görevleri :Genel kurulca borsa üyelerinden 2 üye seçilir.Akçeli işlemlerin usule uygun olup olmadığını denetler.
4 )Komiteler :1 başkan ve 2 üyeden oluşan üç komite bulunur.
a )Kotasyon komitesi b )Disiplin komitesi c )Uyuşmazlık komitesi
5 )Borsa başkanı :En üst yöneticidir.Yönetim kuruluna başkanlığın yanında SPK ile borsa üyeleri arasında aracılık rolü de vardır.% yıllık atanır.15 yıllık iş tecrübesi aranır.
6 )Başkanlık teşkilatı : Altı başkan yardımcısı vardır.
Borsanın işleyişi : Borsa üyeleri aracılığıyla kote menkul değerler için günde iki seans yapılır.
Seansların yapıldığı piyasalar :Hisse senedi - Tahvil ve bono -Repo ve ters repo- Lot altı -Uluslararası pazar depo sertifikası -Uluslararası pazar tahvil ve bono -Vadeli işlemler piyasası
Aracı kurum hizmetleri :Birincil piyasa işlemleri -Portföy yönetimi -Yatırım danışmanlığı hizmetleri -Repo ve ters repo -Kredili alım,Açığa satış ,Ödünç verme- Türev araçların alım satımına aracılık faaliyetlerini yaparlar.
Emir türleri :
a )Limitli emir :Menkul kıymetin alış veya satış fiyatını müşteri belirler.
b )Serbest emir :Menkul kıymetin alış veya satış fiyatının aracı kuruma bırakıldığı emirdir.
Borsa emri :Müşteri emrinin bilgisayara girilmesi ile oluşur.
İşlemlerin geçici veya sürekli durdurulması :
1 )Bekleyen veya gerçekleşen emrin iptali :Borsa başkanı veya en az iki üyenin başvurusu ile şu koşullarda emir iptal edilebilir.
a )Bilgisayar hatası b )En az bir emrin hatalı gerçekleşmesi c )Yapay fiyat ve piyasa çabasının tespiti
2 )İşlemlerin borsa başkanlığınca geçici durdurulması :Yedi günle sınırlıdır.Daha uzun süre için yönetim kurulu kararı gerekir.
3 )Olağanüstü ve borsanın kapatılmasını gerektiren olumsuz gelişmeler üzerine borsanın geçici olarak kapatılması :
Başkanın kapatma yetkisi 3 gündür.SPK 15 güne kadar kapatabilir.İlgili bakan 1 aya kadar kapatabilir.Daha uzun süreli kapama yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir.Başkanın bir menkul kıymetin işlemini durdurma yetkisi 7 gündür.
Kotasyon işlemleri :Bir menkul kıymetin borsada alınıp satılabilmesi için borsaya kote olması gerekir.Başvuru işlemini şirket veya aracı kurum yapar.
Borçlanmayı temsil eden menkul kıymetlerin borsa kotuna alınabilmesi için gerekli koşullar :
a )Kotasyon başvurusunun tamamı için yapılmış olması
b )İhracın nominal tutarının 500 bin YTL olması
c )Tümünün halka arz yoluyla satışa sunulması
d )Başvuru tarihinden 3 yıl geçmiş olması (H.Açıklık oranı en az %25 ise 2 yıl )
e )En son dönemin mali tabloların denetimden geçmiş olması
f )Başvurudan önceki 2 yıl (H.açık ise 1 yıl )vergiden önce kâr etmiş olması
g )Öz sermaye toplamının en az 1 milyon YTL olması
Başvurular 60 gün içinde sonuçlandırılır.
Esas sermaye sistemi :Sermaye artırımının genel kurul kararına bağlı olarak Ticaret Mahkemesinin onayı ve Ticaret sicil memurluğunun tesciliyle yapılabildiği sermaye sistemidir.
Menkul kıymetlerin borsa kotundan çıkarılma nedenleri :
1 )Borsa kotundaki hisse senetlerinin nominal tutarının ödenmiş sermayesine eşit olmaması
2 )Ortaklık zararının öz varlık toplamına ulaşmış olması
3 )Borsa başkanlığınca verilen beyan yazısına uyulmaması
4 )Kamunun aydınlatılmasına özen gösterilmemesi ,bilginin borsaya verilmemesi
5 )Düzenleme ve mevzuata uyulmaması
6 )İflasa karar verilmesi ve faaliyetin borsanın kabul etmediği şekilde 3 ay durdurulması
7 )Ortaklık süresinin dolması veya tasfiyeye gidilmesi
8 )Sermayesinin 2/3' ü yitirmesi
9 )Ödeme güçlüğüne düşmesi veya konkordato talebinde bulunması
10 )Piyasa değerinin, nominal değerinin altına düşmesi
11 )Borsanın istediği bilgilerin verilmemesi
12 )Borsaya ödenmesi gereken ücretlerin ödenmemesi
13 )Ortaklığın lisans ve yetki belgelerinin iptali
14 )Üretim faktörlerinin 2/3 ünün faaliyetten çıkması
15 )Borsa kotundaki borçlanma senetlerinin itfa edilmesi veya vadesi dolan borçlarını ödeyememesi
Borsanın Denetimi :
İMKB' nin işlem ve hesaplarını SPK denetler.Borsanın gözetimi ile görevli borsa komiseri ve yardımcıları vardır.
Borsa üyelerinin gözetimi :
SPK ve İMKB tarafından yapılır.
Disiplin ceza ve hükümleri :
Ceza verme yetkisi Borsa Yönetim Kuruluna aittir.Uyarı, kınama, para cezası ve borsa üyeliğinden geçici ya da sürekli çıkarma cezası verebilir.
Borsanın gelir kaynakları :
Giriş aidatı, yıllık aidatlar, kotasyon ücretleri, tescil ücretleri, disiplin para cezaları, kürtaj payı, ücret, tarife payları ve bağışlardır.

Ü N İ T E 8

Kollektif yatırım kurumları :Sermaye piyasasında faaliyet gösteren ve yatırımcı bireylerin dışındaki özel veya tüzel bireylerce ülkenin ilgili yasaları ve bu yasalara göre çıkarılmış olan tebliğler hükümlerine göre kurulan ve tüzel kişiliğe sahip olan kurumlardır.Birleştirilmiş kaynakların fon yönetimini profesyonelce yapan kuruluşlardır.
Oluşmasının nedenleri :
Bireysel yatırımcının bilgi ve beceriye sahip olmaması
Bireysel tasarruf hacminin çeşitlendirilmiş portföy oluşturmaya yetmemesi
Uzmanlığın gerekli olması
Portföy çeşitlendirilmesi yoluyla riski azaltmaları
Analiz ve araştırma giderlerinin yüksek olması
Kollektif yatırım türleri :
Yasal yapılarına göre :
Yatırım ortaklıkları :Sermaye ortaklığı statüsünde ( A.Ş veya Limited şirket ) kurulan, pay senetleri ya da tahvil ihracıyla sağladığı fonlarla portföy oluşturarak yöneten ortaklıklardır.
Özellikleri :Sermaye ortaklığıdır.
Kuruluşu, yönetimi ve denetimi ortaklıklar hükümlerine göre olur.
Pay senetleri veya tahvil çıkartarak fon toplarlar.
Hisse senetlerini alan yatırımcılar sahipleridir.
Ortaklarca seçilen yönetim kurulu tarafından yönetilir.
Dönem sonunda yatırımcıya kâr payı dağıtılır.
Yatırım fonları :Kişilerden katılma belgeleri karşılığı toplanan fonları, belge sahipleri hesabına , riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları, altın ve diğer kıymetli madenler potfoyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır.
Özellikleri :Bireyle arasındaki anlaşmaya dayanır.
Ortaklık statüsü ve tüzel kişiliği yoktur.
Kurucuları banka, aracı kurumlar ve sigorta ortaklıklarıdır.
Katılma belgeleri aracılığıyla portföy toplanır.
Yatırımcının kazancı fonun değerinde meydana gelen artıştır.
Nakit ve tahsis olmak üzere iki şekilde kurulur.
Nakit yöntemi :Fon kurucusu sözleşmesini hazırlar.Fon yöneticisi ve güvenilir kişiyi belirler, katılma belgelerini satarak fonu oluşturur.
Tahsis yöntemi :Fon kurucusu sözleşmeyi hazırlar.Fon sermayesini öder.Portföy oluşturulur.Katılım belgeleri hazırlanarak katılımcıya satılır.
Yatırım fonunda dört taraf vardır.
Fon yöneticisi :Fonun işletiminden, katılma belgelerinin satışından ve politikaların uygulanmasından sorumludur.
Güvenilir kişi :İlgili tarafların sözleşme hükümlerine göre uygun işlev görmelerini sağlar.
Fon kurucusu :Fonun yönetimini kendisi yapar veya aracı kuruma da devredebilir.
Yatırımcı bireyler :Katılım belgesini alarak fona yatırım yapanlardır.
Katılım belgesi :Yatırım fonu tarafından hissedarlar adına yönetilen portfoyün belli bir oranıdır.

Fonun sabit veya değişir olmasına göre :
Kapalı sonlu yatırım kurumları :Belli bir sermaye veya fon tahsisi ile kurulan kanuni gerekleri yerine getirip sermayesini artırmadıkça sabit sermaye veya fonla faaliyetlerini sürdüren kurumlardır.
Kapalı sonlu yatırım ortaklıkları : ( KO )
Yasal formaliteleri tamamlamadan hisse senedi çıkaramazlar.
Hisse senetlerini geri toplayamazlar.
Hisse senetleri ikincil veya serbest sermaye piyasasında işlem görür.
Borçlanma ( tahvil ) yoluyla fon sağlar.
Böylece kaldıraç faktöründen yararlanırlar.
Büyümesi sınırlıdır.( Sermaye sınırlıdır.)
Kapalı sonlu yatırım fonları : ( KF )
Mevcut fona ait yeni katılım belgeleri çıkaramazlar.
Kaynak ihtiyacında yeni fon kurmak gerekir.
Katılım belgesi yalnız fona iade ile satılabilir.
Yeni katılım ihtiyacına belgesine cevap veremezler.
Alım satım işlemleri fonun sermayesini etkilemez.Fon sabittir.
Borçlanmaya gidemezler.
Açık sonlu yatırım kurumları :Sermaye ve fon toplamını hiçbir formalite olmadan artırabilir.
Açık sonlu yatırım ortaklıkları : ( AO )
Kayıtlı sermaye esasına göre kurulan A.Ş’ lerdir.
Her zaman sermaye tavanı kadar hisse senedi çıkarabilir.Sermayesi değişir.
Yeni hisse senedi çıkarılması sermayeyi artırırken, geri alınması azaltır.
Hisse senetleri sermaye piyasasında( yönetim haricinde ) alınıp satılmaz.
Satış ve alış fiyatı o günkü net aktif değerinden yapılır.
Borçlanma imkanları yoktur.
Açık sonlu yatırım fonları : ( AF )
Yeni fon paylarını temsilen katılım belgeleri çıkarabilirler.
Yeni katılma belgelerinin satılması fonları artırır.( Geri alınırsa fonlar azalır.)
Yalnız yönetim alım satım yapabilir.
Alım satım fiyatı net aktif değerinden yapılır.Fiyat kamuya açıklanır.
Borçlanma imkanı yoktur.
Net aktif değeri :Aktiflerinin piyasa değeri toplamından borçları düşüldükten sonra bulunan değer katılma veya hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunan değerdir.
Kolektif yatırım kurumlarının yatırım politikaları
Genel amaçlı adi hisse senedi fonları :Fonların uzun sürede sermaye ve gelir büyümesi sağlayacak adi hisse senetlerine, bunlara dönüştürülebilen tahvil ve öncelikli hisse senetlerine yatırıldığı fondur.Büyüme fonları da denir.
Dengeli fonlar :Çeşitli yatırım araçlarına yönetimin inancı doğrultusunda riski azaltacak şekilde yatırım yapmaktır.
Yüksek kaliteli, riski az özel sektör tahvilleri, öncelikli hisse senetleri ve adi hisse senetlerini kapsayan portföy oluşturulur.
Dengeli fonlarda yatırımcının geliri düzenli fakat düşüktür.
Özel amaçlı fonlar :Özel amaçlara göre politikalarını saptayan kollektif yatırım kurumlarıdır.Vergisiz devlet tahvillerinden oluşturma, uluslararası sermaye piyasası menkul kıymetlerden oluşturma amaçlarına yönelik portföy oluşturulur.
Likit varlık fonları :Enflasyona bağlı faiz oranları artışı sonucunda ortaya çıkmıştır.Yüksek faiz getiren, az riskli ve kısa süreli hazine bonosu, banka mevduatı, finansman bonosu gibi para piyasası araçlarından oluşturulan fonlardır.
Endeks fon :Borsada yer alan hisse senetlerini endekste yer aldıkları oranlarda portföye dahil edilerek oluşturulan fonlardır.Amaç piyasanın getirisini yakalamaktır.Endeksi izleyen pasif bir fondur.
Kollektif Yatırım Kurumlarının Hukuksal Çerçevesi :Sermaye piyasasını düzenleyen hukuksal yapılanma 1981’de çıkarılan SPK ile başlamıştır.Bu kanuna dayanarak 1982’de kurulan Sermaye Piyasası Kurulu düzenlediği tebliğlerle yatırım ortaklıklarını ve fonlarının kurulması yolunu açmıştır.
Yatırım Ortaklıkları :Üç türdür.
Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı :Gayri menkullere ve bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak amacıyla kurulan fonlardır.
Yatırım Ortaklıkları :Sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan ortaklıklardır.
AŞ biçiminde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulurlar.
SPK ve TTK hükümlerine göre kurulurlar.
Kendi pay senetlerini alamazlar.
Sermaye tavanına kadar yönetim kurulu kararı ile hisse senedi çıkararak fon toplarlar.
A tipi yatırım ortaklıkları :Sadece hisse senedine yatırım yapmak amacıyla kurulan yatırım ortaklığıdır.
Kuruluş esasları :
Kuruluş ve faaliyette bulunabilmesi için SPK’na başvurması gerekir.
Başlangıç sermayesi tebliğde yazılı olan değerden az olamaz.
Ortaklık kuruluşunda TTK hükümlerine uyulmalıdır.
Kurucular tebliğde sayılan şartları taşımalıdır.
Yatırım Fonları :SPK düzenlediği tebliğlerle oluşturulur.Fonun mal varlığı ile kurucunun mal varlığı ayrıdır.Kurucu fonu yönetir, temsil eder, yönetimi devretmişse onu denetler.Fonun varlığının korunması ve saklanması kurucunun sorumluluğundadır.Yönetim ve saklama hizmetinin başka kurumca yürütülmesine SPK karar verir.
Yatırım fonu kurma yetkisine :

Bankalar
Sigorta şirketleri
Aracı kurumlar
Emekli ve yardım sandıkları sahiptir.
Fon kurucu tüzükle SPK’dan izin ister.
Kuruluş sermayesi tebliğde belirtilen tutardan az olamaz.
Kurucu tebliğde sayılan şartları taşımalıdır.
Fon türleri :
Tahvil ve bono fonu :Kamu ve özel sektör borçlanma senedinden oluşturulmuş fondur.
Hisse senedi fonu :Özelleştirme kapsamındakiler dahil, Türkiye’de kurulmuş AŞ’lerin hisse senetlerinden oluşur.
Sektör fonu :Belirli sektördeki ortaklıkların menku kıymetlerinden oluşturulmuş fondur.
İştirak fonu :Tebliğde tanımlanmış iştiraklerce çıkarılmış menkul kıymetlerden oluşur.
Grup fonu :Belirli bir topluluğun menkul kıymetlerinden oluşan fondur.
Yabancı menkul kıymetler fonu :Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenlere dayalı sermaye araçlarından oluşturulmuş fondur.
Karma fon :Portfoyünün tamamı hisse senetleri, borçlanma senetleri, altın ve diğer değerli madenler ile bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarından en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon portföy değerinin % 20’sinden az olmayan fondur.
Likit fon :Vadesi 90 günden az kalmış sermaye piyasası araçlarından oluşan fondur.
Değişken fon :Portföy sınırlamalarına girmeyen fondur.
Endeks fon :Endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden ya da seçilen kısmından oluşan fondur.
A tipi fon :Portfoyün en az % 25’i hisse senedinden oluşan fondur.
B tipi fon :Portföyde % 25’den az hisse senedi olmasıdır.
Özel fon :Katılma belgeleri önceden belirlenmiş kişi veya kuruluşlara tahsis edilmiş fondur.
Emeklilik yatırım fonu :Emeklilik sigorta şirketlerince kurulan katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların işletilmesi amacıyla oluşturulan fondur.
Fonun süresi üreli olarak kurulan fon süresi dolduğunda tasfiye edilir.
Süresiz kurulan fonların sona erme sebepleri :
Fon kurucusunun kurulun görüşünü alarak 6 ay önceden fesih ihbarı yapması
Kurucunun fon kurma koşullarını kaybetmesi
Endeks fondaki korelasyon katsayısının fon iç tüzüğünde belirtilen değerin altına düşmesi
Kurucunun mali durumunun zayıflaması, fonun maliyetlerini karşılayamaması
Fonların birleştirilmesi :Aynı kurucunun kurduğu birden fazla fon kurucusunun ya da gerekli hallerde SPK’nun talebi ile birleştirilebilir.

Ü N İ T E 9
Merkez Bankaları :Ekonomik istikrar ve büyümeyi sağlamaya katkıda bulunacak parasal önlemler alan, paranın iç ve dış değerini ekonomiye yarar sağlayacak düzeyde tutmaya çalışan ve ekonominin ihtiyaç duyduğu krediyi veren kurumlardır.
Devletin para politikalarının yönlendirilmesinden ve uygulanmasından sorumludurlar.Ülkedeki faiz oranlarının belirlenmesi, kredi hacminin belirlenmesi ve para arzının kontrolü için kararlar alan ve bu kararları uygulayan çok önemli bir finansal kurumdur.Dünyada ilk Merkez Bankası 1694 yılında kurulan Bank of England’ dır.
Uluslararası Maliye Konferansı :1920 yılında Brüksel’de yapılmıştır.İki önemli karar alınmıştır.
Merkez Bankaları özerk olmalıdır.Tüm ülkelerde merkez bankası kurulmalıdır.
Cenova Konferansı :1922’deki bu konferansda ek olarak ülkelerin merkez bankaları arasında işbirliği kurulması kararı kabul edilmiştir.
T.C merkez bankası 1930’da kabul edilen yasa ile 3 Ekim 1931’de kurulmuş, 1 Ocak 1932’de çalışmaya başlamıştır.
Osmanlı Devletinde bu yetki Osmanlı Bankasına verilmiştir.
Eurosistem :Euro’yu kullanan AB üyesi ülkelerin Merkez Bankalarının oluşturduğu bir sistemdir.Temel amacı fiyat istikrarıdır.Bu sistemin temel görevleri ;
Euro sahasının para politikasını tanımlamak ve uygulamak
Yabancı para işlemlerini yönetmek
Üye ülkelerin para rezervini saklamak ve yönetmek
Ödeme sistemlerinin aksamadan yürümesini sağlamak
Karar verme ve uygulaması Avrupa Merkez Bankasının karar alma yetkisine sahip yönetim konseyi ve kuruluna bırakılmıştır.
Merkez Bankası :TCMB AŞ. statüsünde özerk bir kuruluştur.Hisselerinin % 50’den fazlası hazineye aittir.
Başkan ( Guvernör ) :En üst yöneticidir.Bakanlar Kurulu tarafından 5 yıl için atanır.
Genel Kurul :Ortaklardan oluşur.Her yıl toplanır.
Yıllık rapor ve denetleme kurulunun tetkiki
Bilanço ve kâr – zarar hesabının karara bağlanması
Meclis üyeleri ve denetleme kurulunun ibrası
Sermaye artırımı, sözleşmede değişiklik, tasfiye kararı almak
Banka Meclisi:Altı üye ve başkandan oluşur.
Yönetim Komitesi :Başkan ve başkan yardımcılarından oluşur.Görev süresi 3 yıldır.
Başkanın isteği üzere meclise yapılacak teklifleri hazırlamak
Yönetmelikleri hazırlamak
Yönetim komitesine bırakılan kararları almak
Banka işlemlerinde koordinasyonu sağlamak
Meclisce yapılan atamaların dışındaki personelin işlemlerini yapmaak
Para Politikası Kurulu :25.04.2001’de kurulmuştur.
Para politikası ilke ve stratejilerini belirlemek
Hükümetle birlikte enflasyon hedefini belirlemek
Para politikaları ile ilgili halkı bilgilendirmek
TL’nin değerini korumak ve altın karşısındaki pariteyi belirlemek
TCMB’nin Görevleri :
Açık piyasa işlemleri yapmak
TL’nin iç ve dış değerini korumak
Reeskont ve avans işlemleri yapmak
Ülkenin altın ve döviz rezervini yönetmek
Zorunlu karşılık ve disponibilite oranlarını belirlemek
TL’nin hacim ve tedavülünü düzenlemek
Para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyeci tedbir almak
Mali piyasaları izlemek
Bankanın mevduat türü ve vadelerini , özel finans kurumlarının katılma hesaplarının vadelerini belirlemek
TCMB’nin Yetkileri :
Banknot ihraç yetkisi
Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit etme ve uygulama
Para politikası araçlarını belirleme ve kullanma
Olağanüstü hallerde TMSF’ye avans vermek
Bankalara kredi vermek
Bankaların mevduat faiz oranlarını belirlemek
Mali piyasaları izlemek amacıyla bilgi toplamak
TCMB’nin işlemleri :
1 )Kredi kurumları ile ilgili işlemler :Piyasalara likidite aktarmak ve fazla likiditeyi eritmektir.Bunu iki şekilde yapar.
a )Banknot hacmini ihtiyaca göre yeter düzeyde tutar
b )Reeskont kredileri ile bankalara kaynak aktarır.( Kaldırılmıştır.)
Reeskont kredileri :M.B’nın ticaret bankalarının portföyündeki müşteri senetlerini teminat alarak kredi açmasıdır.
c )Likidite darlığını gidermek için teminat karşılığı kredi verir.
d )BDDK’nın talebi üzerine TMSF’na avans verir.
e )Mevduat munzam karşılık oranlarını belirlemek
f )Disponobilite oranlarını belirlemek
g )Risk santralizasyonu olarak bilgilendirme merkezi oluşturmak
2 )Hazine ile ilgili işlemler :
a )Hazineye kısa süreli avans verir.(Kaldırılmıştır.)
b )Hükümetin mali ve ekonomik istişare organıdır.
c )Devletin uluslar arası iktisadi ilişkilerinde mali ajanıdır.
d )Hükümetin haznedarıdır.
e )Hazine, katma bütçeli idareler, özel idare ve belediyelere ait hesaplara faiz ödenmez.
3 )Açık piyasa işlemleri :MB’nın para arzını ve likiditesinin düzenlenmesi amacıyla menkul kıymet alım satımı yapmasıdır.
91 günü aşmayan ikincil piyasada satılabilen likidite senetleri veya repo, ters repo işlemi yapabilir.İki şekilde yapar.
a )Doğrudan alım veya satım :MB’nın bankalar veya finansal aracı kurumlarla vadelerine bir yıldan az kalmış DİBS’nin alım satımıdır.Likidite sorununa uzun dönemli çözüm getirir.Alımı likiditeyi artırır, satımı daraltır.
b )Repo :MB’nın ileriki bir tarihte bugünden belirlenmiş fiyattan geri satmak vaadi ile DİBS’leri satın almasıdır.
Ters repo :Belirlenmiş tarih ve fiyattan geri satın almak vaadi ile DİBS’leri satın almasıdır.
Likidite soruna kısa süreli çözüm getirir.Repo likiditeyi artırır, ters repo daraltır.
Açık piyasa işlemleri iki yöntemle yapılır.
a )Kotasyon işlemleri :Banka yapacağı işlemin tanıtımını yaparak bankaların ve finans kurulumlarının dikkatine sunar.Tanıtım vadeleri, alış satış fiyatlarını ve faiz oranlarını kapsar.Bu koşullara göre alım satım hacmi piyasada belirlenir.
İhale yöntemi :Hacimler ve vadeler piyasaya bildirilir.Alım satım fiyatları ve faiz oranları piyasada oluşur.
4 )Altın ve dövizle ilgili işlemler :Ülke altın ve dövizini yönetmek için vadeli ve vadesiz alım - satım yapmasıdır.
5 )Sair ( Diğer ) işlemler :Bankalar arası takas odasına nezaret gibi işlemlerdir.
TCMB’ nin yapamayacağı işlemler :
Hazine kurum ve kuruluşlarına avans veremez.
Bunların ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan alamaz.
Teminatsız ve karşılıksız avans veremez.
İhtiyaç dışında mal edinemez.Edinse de 3 yıl içinde satar.
Şirket ve kuruluşlara ortak olamaz.Hisse senetlerini alamaz.


Ü N İ T E 10

Ticaret Bankaları :Tasarruf sahiplerinin mevduatlarını kabul ederek bu mevduatları kredi ( kısa ve orta vadeli ) gereksinmesi duyan kişi ve kuruluşlara aktarmaktadır.Dünyada ilk ticaret bankası Bank of Nord Amerika (1782)dir.
Kıyı Bankacılığı ( Off shore Banking ):Ülke sağlanan fonların ülke dışında ya da içinde kullandırılması gibi hizmetler sunan, genellikle serbest bölgelerde kurulan, ülke içindeki bankacılık yasal düzenlemelerine tabi olmayan bankacılık türüdür.Ülkemizde ilk banka Bank-ı Dersaadet’tir.
Ticaret bankalarının var oluş nedeni :Finansal piyasalarda kısa süreli yatırım yapmak veya harcanabilir nakdini emin bir yerde depo ederek o depo aracılığıyla harcamak isteyen bireylerin taleplerine cevap vermektedir.
Para piyasası yatırım fonu :Sabit fiyatla geri ödenen katılma belgeleri çıkararak topladığı nakti kısa süreli hazine bonosu, mevduat sertifikası, ticari kağıt gibi yatırım araçlarında değerlendirilen fondur.
24 Ocak 1980 kararlarından sonraki gelişmeler :
Faiz oranlarının belirlenmesi bankalara bırakılmıştır.
Banka kurma ve şube açma kolaylaştırılmıştır.
Dış piyasa ilişki ve işlemleri kolaylaştırılmıştır.
Yeni ürünler sunulmuştur.
Ticaret bankacılığının ekonomideki fonksiyonu :
1 )Kısa ve orta vadeli fon transferine aracılık
2 )Tasarrufların ekonomiye kazandırılması
3 )Atıl paraların yatırma dönüşmesine aracılık eder.
4 )Çek karnesi ile kaydi para yaratır.
5 )Yaşamlarını kolaylaştırıcı hizmetler sunar.

Kaydi para : Kp = Kaydi para
1 kko =Kanuni karşılık oranı
Kp = ------------ x vm vm = Vadesiz mevduat
Kko
Bu hizmetlerin sonucunda :Ulusal ve uluslar arası ticaretin gelişmesine, ticaret hacminin artmasına, para politikalarının etkinliğinin artmasına, gelir ve servet dağılımının normalleşmesine katkıda bulunur.
Bankaların fon kaynakları :
Öz kaynaklar :Ödenmiş sermaye ile yedek akçelerin toplamından geçmiş yılların zararı ( varsa ) düşülerek bulunur.
Ödenmiş Sermaye :Ortaklar tarafından taahhüt edilmiş sermayenin fiilen ödenmiş kısmıdır.
Yabancı Kaynaklar :Vadeli ve vadesiz mevduatlardır.Vadesiz mevduatın miktarı yüksekse banka için risk yaratır.
Tasarruf, Ticari, Resmi, Bankalar arası, Diğer kuruluşlar mevduatı olarak beşe ayrılır.
Ticari Bankaların Yurtiçinden Sağladıkları Krediler :
1 )Bankalar arası para piyasası :Kısa süreli likidite ihtiyacının karşılanması ve rezerv hareketinin desteklenmesi amacıyla Merkez Bankasının yönetim ve gözetiminde çalışan piyasadır.
2 )Reeskont işlemleri
3 )Alınan nakti teminatlar
4 )Çeşitli fon kesintileri
5 )Borçlu cari hesapların alacak bakiyeleri ve faiz zamanlama farklılıkları
6 )Bloke paralar
7 )Elektronik bankacılıkta biriken paralar ve diğer kaynaklar
Ticaret Bankalarının fon kullanımı :
1 )Likit değerler
2 )Bağlı değerler
3 )Duran varlıklar ve diğer aktifler
4 )Krediler :Aktifte en büyük orana sahiptir.
Vadesine göre :Kısa, Orta, Uzun

Niteliğine göre :Nakti, Gayri Nakti
Amacına göre :İşletme, Donatım, Yatırım
Güvencesine göre :Güvenceli, Güvencesiz
Konusuna göre :Ticari, Sanayici, Tarım, Dış Satım ve Alım, Konut, Tüketici
Kredi kaynağına göre :Banka Kaynaklı, Reeskont Kredileri, Dış Kaynaklı Krediler
Ticaret Bankalarının Hukuksal Çerçevesi :
Yasal dayanağı Bankalar Kanunudur.A.Ş olmak zorunlu ve ön şarttır.Bankanın kurulması ve ilk şubenin açılmasına BDDK'’ın 5 üyesinin kabul oyuyla izin verilir.Bir yıl içinde kullanılmayan izin kalkar.
Bankanın organları :Genel kurul, Yönetim Kurulu ( en az beş kişi ), Genel Müdürlük, Şubeler ve Denetleme Kuruludur.
Bankaların vereceği kredi limitleri :
Gerçek ve tüzel kişilere, öz kaynaklarının % 25’ den fazlasını kredi olarak veremez.Herhangi bir nedenle mali bünyesi zayıflayan ve bankacılık faaliyetlerini yürütemeyecek duruma gelen bankalar mevduat sahiplerini korumak amacıyla TMSF’na devredilir.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ( BDDK ) :Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak, bankaların özel finans kurumlarının piyasa disiplini içinde, sağlıklı etkin ve rekabet edebilir bir yapıda işleyişine uygun ortamı yaratarak ülke ekonomisine katkıda bulunmak üzere kurulan kurumdur.Tüzel kişiliğe haiz, idari ve mali yönden özerktir.Merkezi Ankara’ dadır.Yedi üyeli karar organı vardır.İlgili bakanın önerisi ile Bakanlar Kurulu atar.