Ruh sağlığı etkileyen faktörler kişisel faktörler ve çevresel faktörler olmak üzere iki gruba ayrılır. Bunları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz.

A) Ruh Sağlığını Etkileyen Kişisel Faktörler

Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörler arasında önemli olanları;

• Yaş ve cinsiyet,

• Kişinin alışkanlıkları,

• Meslek ve medenî durum,

• Beden sağlığıdır.

Yaş ve Cinsiyet: Yapılan araştırmalar sonucunda bazı ruhsal sorunların belli yaş gruplarında yoğunlaştığı görülmüştür. Çoğunlukla 30/40 ve 45/50 yaşları ile yaşlılık dönemlerinde ruh sağlığı bozukluklarına daha sık rastlanılmıştır. Örneğin, erken bunama gibi rahatsızlıklar 30/40 yaşlarında görülür.

Ruhsal durumların ortaya çıkması cinsiyetle de ilgilidir. Ruhsal problemlerin ortaya çıkması kadın ve erkekte aynı sıklıkta olmaz. Ruhsal problemler kadınlara göre erkeklerde daha fazla görülür. Nedeni ise ruh sağlığına etki eden faktörlerin erkeklerde daha kalıcı etki bırakmasıdır.

Kişinin alışkanlıkları: Kişinin alışkanlıkları olumlu ve olumsuz yönlerde olmak üzere iki çeşittir. Olumlu alışkanlıklara örnek olarak spor yapma, düzenli uyuma, dengeli beslenme, hobiler ve düzenli çalışmayı verebiliriz. Bu alışkanlıklar kişinin ruh sağlığını olumlu olarak etkiler. Olumsuz alışkanlık dediğimiz kötü alışkanlıklar arasında sigara içmek, alkol ve uyuşturucu kullanmak ile kumar oynamayı örnek olarak verebiliriz. Saydığımız bu kötü alışkanlıklar hem ruh sağlığın hem de beden sağlığını olumsuz olarak etkiler. Yapılan araştırmalar, ruh sağlığı bozulan ve kötü alışkanlıkları olan kişilerde suç işleme eğiliminin daha fazla olduğunu göstermiştir.

Meslek ve Medenî Durum: Kişinin mesleği, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılaması bakımından oldukça önemlidir. Dolayısıyla kişinin mesleğini iyi seçmesi ve severek yapması gerekir. Severek ve isteyerek mesleğini yapması ruh sağlığını olumlu etkiler. Sevilmeyen ve istenilmeyen işlerde çalışmak başarıyı engeller. Bu durum ise kişinin ruh sağlığını etkileyerek strese neden olabilir.

Kişilerin ruh sağlığını medenî durumu da etkiler. Sevgi, saygı ve hoşgörü ilkesine dayalı olan evliliklerde kişilerin ruhsal durumları daha dengelidir. Sürekli tartışmaların olduğu, sevgi, saygı ve hoşgörünün olmadığı evliliklerde bu durum önemli ruhsal sorunların temel kaynağı olabilir. Sevgi, saygı ve hoşgörünün olmadığı aile ortamından en fazla etkilenen çocuklardır. Çocuklar bu durumdan olumsuz yönde etkilendiğinden ileriki yaşlarda davranışlarına bu durumu yansıtır.

Beden Sağlığı: Kişinin ruh sağlığını, bedensel ve sosyal sağlıktan ayrı olarak düşünmek yanlıştır. Bu sağlık öğelerinin birinde meydana gelen bir olumsuzluk diğerini de olumsuz etkiler. Örneğin, beden sağlığı bozularak hastalanan bir kişi bu durumundan etkilenir. Dolaysıyla bu durum kişinin ruh sağlığına etki ederek bozulmasına neden olur. Özellikle uzun süreli yatak hastaları ve tedavisi mümkün olmayan hastalıklar kişinin ruh sağlığının bozulmasına yol açar. Aynı şekilde kişinin ruh sağlığının bozulduğu durumlarda da beden sağlığı etkilenerek bozulabilir.

B) Ruh Sağlığını Etkileyen Çevresel Faktörler

Ruh sağlığını etkileyen çevresel faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Bunlar;

• Ailesel faktörler,

• Sosyal, kültürel ve ekonomik faktörler,

• Özel zorlayıcı durumlardır.

Ailesel Faktörler: Kişinin temel özelliklerinin ilk belirlendiği yer ailesidir. Aile içindeki sevgi, saygı ve hoşgörüye dayalı ilişkiler ruhsal gelişimi önemli ölçüde etkiler. Aile içindeki sağlam ve tutarlı ilişkiler kişinin karşılaştığı birçok problemi kolayca aşmasını sağlar.

Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Faktörler : Kişiliğin gelişmesinde ailenin önemini yukarıda açıklamıştık. Nasıl ki bireyin kişiliği ailede oluşuyorsa ailelerin kişiliğinin oluşması, bulunduğu ortamın sosyal kültürel ve ekonomik faktörlerinden etkilenmesiyle olur. Kişilik oluşurken sosyal çevredeki gelenek ve göreneklerden etkilenerek şekillenir. Sosyal çevrenin kurallarına uyulduğunda ruh sağlığı bu durumdan olumlu etkilenir. Sosyal çevrenin kurallarına uyulmadığı zaman kişide anti-sosyal davranışlar gözlenir. Sosyal çevresiyle uyumlu olan kişi, toplumun da kuralları olduğu bilincine vardığından yeni değer yargılan gelişir. Böylece toplum içindeki zorluklara daha kolay göğüs gerer.

Kişilerin ruhsal yapısına etkili olan etmenlerden bir diğeri ise kültürel ve ekonomik faktörlerdir. Kişinin kültürel ve ekonomik durumlarının iyi olması ruh sağlığını olumlu etkiler. Ancak kültürel ve ekonomik etmenlerin iyi olması ruh sağlığının da kesin iyi olacağı anlamını taşımamalıdır. Kültürel ve ekonomik durumu iyi olan toplumların değişik kesimlerinde ruhsal bozukluklar ortaya çıkabilir.

Ekonomik durumları nedeniyle farklı kültürlere sahip ortamlarda çalışan kişilerde, bulundukları ortamın kültür ve ekonomisine uyum sağlayamadığında çeşitli ruhsal sorunlar ortaya çıkar. Örneğin, çalışmak için Almanya’ya giden ilk dönemdeki işçilerimizde bu durum gözlenmiştir. Bu işçilerimizden bulundukları ortamın şartlarına uyum sağlayamayanlardan bazılarında ruhsal problemler gözlenmiştir. Uyum sağlayamayanların bir kısmı ise geri dönmüşlerdir.

Özel Zorlayıcı Durumlar: Savaş, göçler, doğal afetler ve kazalar gibi bazı durumlar kişileri normalin dışında etkileyerek strese neden olabilir. Özellikle de daha önceden ruhsal problemleri olan kişiler bu durumlardan daha fazla etkilenir.

Ruh sağlığının olumlu olarak etkilendiği davranışları özet olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Kişi, kendini tanı!ıdır. Buna bağlı olarak olumlu ve olumsuz yönlerinin olacağını kabul etmeli ve olumlu davranışlarını geliştirirken olumsuz olanları azaltmaya çalış!ıdır.

• Kişi, kendi özelliklerini, yaşadığı ortamın gerçeklerini de göz ardı etmeden korumalıdır.

• Kişi, evinde, okulunda ve is yerinde çalışarak yaşadığı toplumun ve kendisinin gelişmesine katkıda bulunmalıdır.

• Kişi, çevresindeki farklı görüşlere sahip kişilere karşı anlayış ve hoşgörü ile yaklaşıp iş birliği yapabilme yeteneğine sahip olmalıdır.

• Kişi, hayatında zor durumlar ve başarısızlıklarla karşılaşabilir. Bu durumlara karşı mücadele etme gücünü kendinde bulmalıdır.

• Kişi, yeni durumlara gerçekçi değerlendirmeler yaparak uyum sağlayabilmelidir.