I. Rostov Muharebesi, General Gerd von Rundstedt komutasındaki Alman Güney Ordular Grubu'nun 12 Eylül 1941 tarihine başlayan [2] Kafkasya ve Stalingrad'a yönelik genel taarruzları ve ardından Kızıl Ordu'nun karşı saldırısı sırasında gerçekleşen bir muharebedir. Sovyet kaynaklarında, 5 - 16 Kasım 1941 tarihleri arasındaki Rostov Savunma Harekâtı ve 27 Kasım - 2 Aralık 1941 tarihileri arasındaki Rostov Taarruz Harekâtı olarak iki evre içinde incelenmektedir. Her iki Kızıl Ordu harekâtı da General Yakov Çereviçenko'nun Güney Cephesi'nin güney kanat kuvvetleri tarafından, Rostov-na-Donu kenti civarında yürütmüştür.

Harekât öncesi

Kiev Muharebesi'nin 1941 Eylül ayında sonuçlanması ardından Güney Ordular Grubu Dinyeper üzerinden Azak Denizi kıyılarına ilerledi. General Walther von Reichenau komutasındaki 6. Ordu 24 Ekim 1941 tarihinde Harkov'u işgal etti. General Carl-Heinrich von Stülpnagel'in 17. Ordu'su Poltava üzerinden Voroşilovgrad'a ilerledi. General Erich von Manstein'in 11. Ordu'su Kırım içlerine ilerledi ve Sivastopol ile Kerç Yarımadası'nın doğu ucu hariç tüm yarımadayı sonbaharda kontrol altına aldı. Sivastopol, 3 Temmuz 1942 tarihinde Alman kuvvetlerinin eline geçecektir. Bu arada General Ewald von Kleist komutasındaki 1. Panzer Ordusu Kiev'den ilerledi ve Sovyet birliklerini Ekim ayında Melitopol'de kuşatma altına aldı. Daha sonra Azak denizi kıyıları boyunca, Don Nehri ağzındaki Rostov yönünde ilerledi. Rostov, Kafkasya'nın giriş kapısı sayılmaktadır.

Azak Denizi Taarruz Harekâtı

Rostov'un alınması, General Eugen Ritter von Schobert komutasındaki 11. Ordu görevlendirilmiştir. Ancak 12 Eylül 1941 günü, bir keşif uçuşunda uçağının mayın tarlasına düşmesi sonucu ölmüştür. [2] Leningrad bölgesinin en uç güney kesiminde komuta görevinde bulunan General von Manstein, 11. Ordu'nun komutanlığına atanmıştır. Ordusu, harekâtı sırasında Luftwaffe'nin Luftflotte 4 filosu tarafından desteklenecektir.

Romen kuvvetlerinin halihazırda Odessa Kuşatması'nda muharebe ediyor olması nedeniyle 11. Ordu'nun 54. Kolordu'su da o bölgededir. Bu durumda ordunun gücü, Kızıl Ordu birliklerinin geri çekiliyor olmalarına karşın, Rostov gibi bir hedef için belirgin biçimde yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle General von Manstein ilk olarak 54. Kolordu yerine daha küçük olan 30. Kolorduyu ve 49. Dağ Kolordusu'nu Kırım'daki muharebede görevlendirdi ve 54. Kolordu'ya Rostov yönündeki ileri hareketin birinci kademesinde yer almasını emretti.

Eylül ayı sonunda 3. Romen Ordusu, 11. Ordu'nun Rostov yönündeki ilerlemesine katıldı fakat, Sovyet 9. Ordu'sunun ve 18. Ordu'sunun 26 Eylül'deki taarruzunda kötü biçimde hırpalandı. Bu durum 11. Ordu'nun, kanat güvenliğini yeniden düzenlemek için duraklamasını gerektirdi. Dahası, General von Manstein, elindeki tek hareketli ihtiyat olan 1. SS Panzer Tümeni "Leibstandarte SS Adolf Hitler"', Romen tümenini desteklemek için ayırmak zorunda kaldı.

Rostov Savunma Harekâtı

Stavka'nın Don - Rostov Stratejik Taarruz Harekâtı'nın kapsamındaki karşı taarruzu, Alman komutanlığını, 1. Panzer Ordusunu Romen kuvvetleri kesimine çevirmek zorunda bıraktı. İki Sovyet ordusunun geliştirdiği ve Çemigovka bölgesinde kısmen başarılı olan çevirme girişimi nedeniyle takviye edilmesi gerekmiştir. Bu gelişmeler Hitler tarafından bir başarı olarak yorumlandı ve "Azak Denizi Muharebesi sona ermiştir" şeklinde ilan etti. Bu açıklama, 11 Ekim'de henüz birlikler hedeflerine ulaşmadan yapılmıştır. [4] Bir başarı ödülü olarak 1. Panzer Tümeni'nin adına Leibstandarte SS Adolf Hitler kelimeleri eklendi.

Alman 11. Ordu'sunun Perekop Kıstağı'na geri çekilmesi emredildi.

Rostov ve Kafkasya yolunun açık olduğunun anlaşılması üzerine Hitler, bu taarruz görevini 11. Ordu'dan alarak 1. Panzer Ordusu'na veren bir emir yayınladı. Bu Alman birliklerine Romen 3. Ordu'su, İtalyan Kolordusu ve Slovak Motorize Tugayı da katılacaktır.

Mihver güçlerin bu aşamadaki yeniden yapılanışında 3. Panzer Kolordusu ve 14. Panzer Kolordusu esas kuvvet olarak belirlendi. Kırım'dan yeni intikal eden 49. Dağ Kolordusu da harekâta katılacaktı.

Mius Nehri 17 Ekim 1941 günü 14. Panzer Tümeni tarafından geçildi ve aynı gün Taganrog Alman birliklerinin eline geçti. Alman dağcı birliklerinin Stalino'ya girmesi üzerine yeni teşkillenmiş olan Sovyet 12. Ordu'su geri çekilmeye zorlandı. Ancak sonbahar yağmurlarının başlaması Kızıl Ordu için bir şans oldu. İyi bilinen Rasputitsa, çamur mevsimi, 1. Panzer Ordusu'nu yavaşlattı. Öyle ki "metre metre" ilerlenilebilir duruma gelindi. [5] Bu durumda Alman ileri unsurları Kasım ayı ortalarına kadar Rostova ulaşamamış, bu süre içinde Sovyet birlikleriyle teması kaybetmişlerdir. [6]

Alman taarruzu

Rostov taarruzu 17 Kasım'da başladı ve kent, Alman birliklerince 21 Kasım 1941 tarihinde ele geçirildi. Ancak Alman cephesi fazlasıyla uzamıştı ve General von Kleist sol kanadın korumasız kaldığı ve tanklarının soğuktan işlemez hale geldiği konusunda üst komutanlığı uyardı. Fakat bu uyarılar dikkate alınmadı.

Sovyet karşı taarruzu

Sovyet Rostov Stratejik Taarruz Harekâtı'nın (17 Kasım 2 Aralık 1941) bir parçası olarak, General Anton Lopatin komutasındaki 37. Ordu 27 Kasım'da 1. Panzer Ordusu'nun kuzey kesimdeki mevzilerine bir karşı taarruz başlattı. Kısa sürede Alman kuvvetlerini kentin dışına sürdü. Durumun çok tehlikeli bir hale geldiğini göre von Runsdstedt tek çözümün, Mius Nehri gerisine çekilmek olduğuna karar verdi. Mareşal von Brauchitsch'un onayını alarak birliklerine Mius hattına çekilme emri verdi. Kent, 28 Kasım'da tahliye edilmeye başlandı.[7] Ancak Hitler geri çekilme emrini iptal etti. Mareşal von Rundstedt'in bu emre uymayı red etmesi üzerine -bir telgraf çekerek "Eğer görüşümü kabul etmiyorsanız komuta etmek için başka birisini bulun." demişti- Hitler 28 Kasım'da O'nu görevden aldı. [8] [9] Ancak geri çekilme kaçınılmazdı ve 1. Panzer Ordusu Taganrod'da Mius Nehri'ne çekilmek zorunda kaldı. Bu geri çekilme, Barbarossa Harekâtı'nda o ana kadar yaşanan en büyük çaplı geri çekilme oldu.