Kiev Muharebesi, II. Dünya Savaşı'nda, Kiev civarındaki çok sayıda Kızıl Ordu kuvvetinin Alman birliklerince kuşatıldığı ve sonucunda imha edildiği bir harekâttır. Askeri tarihte en geniş birliklerin kuşatıldığı bir çevirme harekâtı olarak bilinir. Barbarossa Harekâtı'nın bir parçası olarak [1] 23 Ağustos - 26 Kasım 1941 tarihleri arasında, cephenin güney kesimindeki başlangıç evresi içinde gerçekleşmiştir. Sovyet resmi tarihinde bu savaş Kiev Savunma Harekâtı olarak bilinmektedir ve daha değişik tarihler arasında ele alınmaktadır (7 Temmuz - 26 Eylül 1941).

Kuşatılan Kızıl Ordu birlikleri neredeyse Sovyet Güneybatı Cephesi kuvvetlerinin tümüydü. Alman kaynakları harekât sonunda 665 bin tutsak alındığını ifade etmektedirler. Ancak bölgedeki tüm Kızıl Ordu unsurlarının kuşatılması sağlanamadı. Aralarında Mareşal Semyon Budyonni'nin ve Mareşal Semyon Timoşenko'nun karargahları ile Siyasi Komiser Nikita Kruşçev'in de bulunduğu bazı küçük gruplar, Alman kuşatma kollarının kentin 250 km. doğusunda temas kurmalarından önce çekilmeyi başarmıştır. Sovyet Güneybatı Cephesi Komutanı General Mihail Kirponos ise kuşatmadan çıkmak için girişilen bir yarma hareketi sırasında ölmüştür. [2] Kiev'de uğranılan yıkım Kızıl Ordu için eşi görülmedik bir yenilgi oldu, hatta 1941 yılı Haziran ve Temmuz aylarında Bialistok-Minsk Muharebesi'yle yaşanan yıkımdan bile ağırdı.

Güneybatı Cephesi 1 Eylül itibariyle 752-760 bin erat ve subay, 850 bin ihtiyat ve geri hizmetler, 3.923 top ve havan, 114 tank ve 167 avcı uçağı olan bir kuvvetti. Kuşatma, 452.700 kişiyi, 2.642 top ve havanı, 64 tankı tuzağa düşürmüştü. Sadece 15 bin kişi kuşatmadan 2 Ekim'de çıkmayı başarabildi. Kiev Muharebesi'nin, bir ay boyunca Sovyet Güneybatı Cephesi'ne getirdiği kayıp, 616.304 ölü, tutsak ve kayıp olmak üzere 700.544 kişi olmuştur. Sonuçta dört Sovyet ordusu (5. Ordu, 21. Ordu, 26. Ordu ve 37. Ordu), 43 tümenlik bu kuvvet fiilen yok edilmiş oldu. Bunun yanında 40. Ordu da fazlasıyla hırpalanmıştır. Savaş sonrasında daha önce Batı Cephesi'nde olduğu gibi bu kez de Güneybatı Cephesi'nin askeri varlığı, yeniden yapılandırılmak zorunda kaldı.

Harekât öncesi

Wehrmacht'ın başlangıçtaki, özellikle de cephenin kuzey ve merkez kesimlerindeki hızlı başarılarından sonra, güney kesimde çok geniş bir çıkıntı oluşmuştu. Bu kesimde Sovyet Güneybatı Cephesi'nin hemen hemen tüm kuvvetleri sağlam durumdaydı. Alman kuvvetlerinin Uman Muharebesi'nde elde ettikleri parlak başarıya karşın Mareşal Budyonni komutası altında Kızıl Ordu kuvvetlerinin büyük kısmı halen Kiev ve civarında toplanmıştı. Söz konusu muharebede zırhlı birliklerinin büyük bir kısmını yitirdiklerinden halihazırda zırhı ve hareketli birlik yönünde ciddi bir sıkıntı içindeydiler. Yine de Alman ilerlemesi önünde ciddi bir engel olarak görüldüler. Gerçekten de savaşın bu aşamasında Mareşal Budyonni'nin kuvvetleri, Doğu Cephesi'ndeki en büyük Sovyet kuvvvetiydi.

Ağustos ayı sonunda Alman Yüksek Komutanlığı'nın önünde, savaşın devam yolu üzerinde karar verebileceği iki seçenek vardı. Moskova yönünde ilerlemeye devam etmek ya da cephenin güney kesimindeki bu Sovyet kuvvetlerini imha etmek. Çünkü her iki genel taarruzun aynı anda sürdürülme olanağı bulunmamaktadır. Güney Ordular Grubu, bu bölgedeki Sovyet kuvvetlerini kuşatmak ve imha etmek için yeterli kuvvete sahip değildir. Bu görevi yerine getirebilmek için Merkez Ordular Grubu'ndan önemli ölçüde kuvvet aktarılması gerekmektedir. Tartışmalardan sonra 2. Panzer Grubu'nun büyük kısmı ve 2. Ordu, Merkez Ordular Grubu'ndan ayrılarak, Sovyet ordularını kuşatmak için güneye gönderildi. Bu kuvvetler, ileri hareketlerini sürdüren Güney Ordular Grubu birlikleriyle Kiev'in güneyinde temas sağlayacaklardı.

Muharebe

Panzer orduları, Mareşal Budyonni için sürpriz olan hızlı bir hareketle kuşatmayı tamamladılar. Ortaya çıkan bu durumda Stalin, Mareşali 13 Eylül tarihinde görevden almıştır. Cephe Komutanı görevden alınırken yerine atama yapılmadı, kolordu ve tümen komutanları, kendi birliklerinden sorumluluğunda bırakıldı. Kiev civarındaki Kızıl Ordu birliklerinin kuşatılması 16 Eylül 1941 tarihinde tamamlandı. General von Kleist'in 1. Panzer Ordusu ileri unsurları ile General Guderian'ın 24. Kolordu'su, Kiev'in 190 km. doğusundaki Lohvitsa'da temas kurmuştu.

Bu andan itibaren kuşatılan Sovyet birliklerinin uğrayacağın sonuç belirlenmiş oldu, Kızıl Ordu sersemletici bir yıkımla karşı karşıya idi. Kuşatmanın iki panzer ordusu tarafından tamamlanmasından sonra Güney Ordular Grubu'ndan 6. Ordu ve 17. Ordu ile Merkez Ordular Grubu'ndan 2. Ordu çemberi daraltmak için harekete geçti. Ancak kuşatılmış da olsa Kızıl Ordu birlikleri kolay kolay teslim olmadı. Kuşatma çemberi daraltılmadan önce Alman topçusu, tankları ve uçakları, çemberdeki Sovyet birliklerine yönelik yoğun bir bombardıman sürdürdüler. Sonuçta Kiev, 19 Eylül 1941 günü düştü. Fakat kuşatılan Sovyet birlikleriyle çatışmalar devam etti. On gün süren şiddetli çatışmaların ardından Kiev'in doğusunda kalan son Sovyet birlikleri de 26 Eylül'de teslim oldular. [4] Alman kayıtları, 600 bin Sovyet askerinin tutsak alındığını ileri sürmektedir. Ancak bu rakamın içinde kuşatmadan çıkmaya çalışan, bu yüzden de durumları şüpheli görülen çok sayıda sivil de vardır. Hitler, Kiev Muharebesi'ni tarihin en büyük savaşı olarak tanımladı.

Harekât sonrası

General Guderian'ın kuvvetlerinin güney yönündeki hareketiyle Wehrmacht tüm Sovyet Güneybatı Cephesi kuvvetlerini Eylül ayı içinde Kiev güneyinde imha etti. Kızıl Ordu 600 askerini tutsak alırken Moskova'nın batısında Somolensk civarındaki Kızıl Ordu birlikleri, Alman kuvvetlerine karşı sonuçsuz ama yüksek kayıplar getiren bir taarruza girişti.