 |
|
|
MANAS DESTANI
Bu muhteşem Türk Destanının tamamı 400.000 mısradır. Bir Kırgız destanıdır.
Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleri anlatır. Bununla beraber
Manas Destanının dokuzuncu yüzyılda, Kırgızların yenisey Kıyılarında devlet kurmağa
başladıkları sırada teşekkül ettiğini ileri süren ilim adamları da mevcuttur.
Manas' ın,
tarihi bir şahsiyet olduğuna dair izlere tesadüf edilmemiş ise de, Kırgız-Kalmuk mücadelerinde
temayüz etmiş bir Kırgız yiğidinin, muhtemelen bir Kırgız Beğinin adı ve yiğitliği ile bu destana
mevzu olduğu bir ihtimal sayılamaz.
Manas Destanı, Kırgızların bir bkıma ansiklopedisi
gibidir. Manas Destanında Kırgızların bütün örf ve adetlerini, inanışlarını, dünya görüşlerini, diğer
milletlerle olan ilişkilerinin, masallarını ve ahlak anlayışlarını bulmak mümkündür.
Manas
Destanının bütününü söyleyenlere Manasçı, bir kısmını söyleyenlere ırcı denilir. Manasçılar,
destanı anlatırken kendi zamanlarının, tesiri altında kaldıkları hadiselerini veya duygu ve
düşüncelerini de ustaca katmışlardır.
Manas Destanına ilk defa, Kazak-Kırgız idarecisi
olan Rus aslından franel tesadüf etmiştir. Daha sonra Çokan Velihanof 1856 yılında destanı
dinlemiş fakat destanın en uzun parçasını rodloff tesbit ederek 1885' te neşretmiştir.
Destanın en önemli bölümlerini Manas, Manas' ın oğlu Semetey, Manas' ın
torunu Seytek, Colay ve Töştök' ün hikayeleri teşkil etmektedir. Colay Er Töştük
hikayeleri ile ilgili bölümlerin Colay adında bir Manas' çıdan derlendiği
zannedilmektedir.
Destanın, bölümler halinde kısaltılmış hali:
1) Yeditör
adını taşıyan yerde Böyün Han oturmaktadır. Böyün Hanın oğlu Kara Han ve onun oğlu da
Cakıp Han (Yakup Han) adıyla abılır. Cakıp Han, Alma Ata Irmağının gözesinde, Sungur Yuvası
denilen yerde yerleşmiştir; Cakıp Han' ın hiç evladı yoktur. Bir gün Tanrı' dan bir
oğlan çocuk ister, onun da kahraman olmasını ister. Tanrının izni ile bir oğlu olur. Oğlu olduğu
için de Tanrıya güzel bir kısrak kurban eder. dört Peygamber gelip çocuğa ad kor ve adına
Manas der. Manas dile gelir ve babasına: "ben İslam yolunu açacağım, gavurların malını
yağmalayacağım" deyince Cakıp Han, çok eski arkadaşı olan Baka' ya haber
gönderir ve yanına gelmesi için çağırır. Baka gelince de, Manas' ın söylediklerini ona
nakleder. Bu söz üzerine Baka: "Pek güzel söz" der: "Hemen anlatalım,
Çin' e akın edelim ve pekin yolunu bozalım!"
Dediği gibi yaptılar.
Cakıp
Han' ın oğlu genç Manas ise on yaşına gelince ok attı, on dört yaşına basınca da han
evini basıp yıktı, ahn oldu. Kaşgar' dan bütün Çinlileri sürüp Turfana tıktı, Tufandaki
Çinlileri sürdü, Aksuya attı.
2) Kalmuk Han' ın oğlu Almambet' in
Müslüman oluşu, Er Kökçe' ye sığınışı, Er Kökçe' den de ayrılıp Manas' a
gelişini anlatır:
Yerin yer suyun su olduğu çağda... altı atanın oğlu gavur, üç atanın oğlu
müslüman idi. O zaman Kara Han' ın oğlu Almambet doğdu, hemen büyüdü ve
Müslüman oldu. Babasını müslüman olmadığı için öldürdü, kaçıp geldi müslüaman beylerinden
Er Kökçe' ye sığındı. Er Kökçe' nin kırk yiğidi vardı. Bu kırk yiğit, Beylerinin bu
Kalmuklu' ya, Almambet' e çok iltifatlar edip onu yanından ayırmadığını görünce
kıskandılar, kıskanınca da Almambet hakkında dedikodular çıkarıp yaydılar. Bu yüzden
Almambet şle Er Kökçe Bey' in arası bozuldu. Almambet de kalkıp Manas' ın Bey
evine geldi.
Manas da Almambet' i büyük iltifatlarla karşıladı. Manas
Almambet' i çok sevdi.
3) Manas ile Er Kökçe' nin savaşmasını
anlatır: Manas' ın çerileri Er Kökçe' nin ilini yağma ederler. Savaşta Er Kökçe
yenilir. Ardından da Cakıp Han, oğlu Manas' ı evlendirmek ister. Kız aramağa başlar.
Temir Hanın kızı olan Kanıkey' in, Manas' a layık bir evdeş olduğunu sağlık verir.
Temir Han da kızını Manas' a vermek istmektedir. Ama Temir Hanın baş danışmanı bu
evlenmeye engel olmağa çalışır. Bu yüzden düğün esnasında kavgalar olur, ucu savaşa ve
yağmaya varır. Sonunda baş danışman Mendibay Manas' ı zehirler Manas ölür.
Manas' ın ölümü ailesini yoksulluğa, sıkıntıya ve felakete düşürür. Atı, doğanı ve köpeği
mezarının başında ağlarlar. Manas' ın canını bağışlaması için Tanrıya yalvarıp yakanırlar.
Manas' ın kırk tane de yiğidi vardır ama hepside beğlerini unuturlar. Tanrı, Manas'
ın hayvanlarının sadakatı karşısında onların duasını kabul edip Manas dirilir. Eskisi gibi,
eskisinden daha güçlü bir şekilde iline ve töresine hizmet eder.
4) Kökütey
Han' ın yas törenini anlatır:
Kökütey Han hastalanır. Son nefesini vermeden önce
vasiyetini yapar. Ardından da ölür. Kökütey Han ın ölümü üzerine komşu milletlerden de yas
töreni için çağrılanlar olur: Herkes gelir. Büyük bir yuğ töreni yapılır. Törenin biteceğine yakın
istirak edenler arasında bir kavga başlar ve sonu savaşa varır. Manas ve müslüman olmayan
Calay Han arasında devam eden savaş uzayıp gider.
__________________
5) Göz Kaman' ı anlatır:
Cakıp Han' ın, küçükken Kalmuklara esir düşen
ve Moğalistan' a götürülüp orada büyütülen Göz Kaman adlı bir kardeşi vardır. Göz
Kaman Moğalistan' da, Kalmuklar arasında büyütülüp orada bir Kalmuk kızıyla
evlendirilir; orada beş oğlu olur ve bir gün oğulları ile birlikte asıl yurduna döner. Kalmukça
konuşmaktadır.
Manas, hem amcasını giç görmediği ve o güne kadar tanımadığı, hem de
amcası Kalmukça konuştuğu için onu casus zanneder; yakalayıp zincire vurur. Bunları
yaptıktan sonra da böyle bir amcası olup olmadığını anlamak için babasına haber gönderir.
Colay Han haberi alınca sevinir ve kardeşini hoş tutması için oğluna emir verir. Fakat
Manas' ın annesi ve karısı da Göz Kaman' dan hoşlanmışlar hele Kalmukça
konuşmasını büsbütün yadırgamışlardır. Bu yüzden birlik olup hep beraber Cakıp Han' ın
emrini hiçe sayarlar. Yalnız Manas babasının buyruğunu dinleyip amcasına iyi davranır, hatta
amcası ve oğulları için büyük bir şölen verir. Fakat göz Kaman' ın oğulları bu şölende bir
kavga çıkarıp Manas' ı döverler.
Manas, Kalmuklara karşı sefere çıktığında
amcasının oğulları Kalmukça bildiği için onlardan yararlanmak ister. Gökçegöz' ü
Kalmuklara caus olarak gönderir. Gökçegöz ise Kalmuklar tarafına geçer geçmez
Manas' a ihanet eder. Manas da bunun üzerine Almambet' i gönderir.
Almambet' in yardımıyla Manas savaşı kazanır. Bir çok ganimetler alır. Dönerken yarı
yolda Gökçegöz' e rastlarlar ve Gökçegöz Manas' ı kırk yiğidi ile birlikte zehirler.
Kırk yiğid ölür. Manas' ı, karısı Kanıkey tedavi etmek suretiyle kurtarır. Mekke' den
erenler gelir ve Kanıkey' e yardım ederler.
Manas da iyi olur olmaz Mekke'
ye gider ve orada dua edip Tanrıya yalvararak kırk yiğidinin dirilmesini temin eder.
6) Semetey' in doğumunu anlatır.
Manas artık ihtiyarlaşmıştır.
Ak atı halsiz
düşmüş zayıflamıştır.
Manas kırk yiğidini yanına çağırır. Ölümünden sonra doğacak olan
oğluna iyi bakmaları için vasiyet eder.
Ve Manas ölür.
Manas için büyük bir yuğ
töreni yapılır, yas tutulur.
Cakıp Han Kanıkey' e haber göndererek Manas'
ından kırk yiğidinden biri olan Abeke' ye veyahud da Köbeş' e varıp evlenmesini
buyurur. Kanıkey ise:
-Kızım olursa dediğini tutar evlenirim, gel gelelim oğlum olursa
evlenmek şöyle dursun ne Abeke' nin suratına ne de Köbeş' in yüzüne bakarım,
diye cevabını gönderir.
Kanıkey' in bir oğlu olur. dediğini yapıp kimseyle evlenmez.
Ötekiler Kanıkey' in oğlunu öldürmek isterler. Bunu öğrenen Kanıkey oğlunu alıp babsı
Temir Han' ın ülkesine kaçar. Yolda türlü sıkıntılar çeker, başına gelmedik kalmaz.
Sonunda Temir Han' ın ülkesine varır, Bey evine ulaşır.
Temir Han kızına ve
torununa kavuşunca pek çok şölenler verir. Torununa ad konulması için bütün il halkını toplar
fakat çocuğa kimse bir ad bulup da koyamaz. Bunun üzerine orta yerde bir ak sakallı ihtiyar
peyda olur, uzun uzun dualar eder ve Temir Han' ın torununa Semetey adını verir.
Semetey büyür. Baba yurduna dönmek ister. Yola çıkacağı sırada annesi Kanıkey:
-Baka' ya selam söyle, ne söylerse sözünü tut, dışına çıkma, diye tembih eder.
Semetey, baba ocağına döner. Cakıp Han hayattadır ve torunu Semetey' in annesine
yapılan eziyetlerin acısını çıkaracağını, öç alacağını zannederek korkar. Bunun için de
Semetey' i zehirlemeye karar verir. Kararını tatbik etmek isterken durumu öğrenen
Semetey hem Çakıp Hanı, hem de Abeke ve Köbeş' i öldürür.
7)
Semetey' in baba ocağına yerleştikten sonrasını anlatır:
Semetey, baba ocağına
dönüp öz yurduna yerleştikten sonra, Kalmuklar üstüne akınlar yapmak için hazırlıklara başlar.
Babasının, hayatta olan kırk yiğidini çağırıp toplar. Der ki:
-Akın yapmamız gerek; at
sürüleri ve ganimet almamız gerek!
Bu sözden sonra sefere çıkar.
Fakat kırk yiğit,
kendi aralarında toplanıp konuşurlar:
-bizden öncekiler yetmiş yaşına vardı; bizden
sonrakiler altmışa ulaştı. Biz, bu Semetey' in babasına hizmet ettik, şimdi de oğluna
hizmet edeceğiz. İhtiyarladık artık. Semetey, bizi bu ihtiyar halimizde yüce dağ başlarından
aşırmak diler, çağlayanlı sulardan geçirmek diler; bizi öldürmeğe kastetmiştir, dönelim!
dediler.
Semetey' in buyruğunu dinlemediler, geri döndüler, kaçtılar.
Semetey,
onca sözden sonra babasından kalma kırk yiğide söz geçiremeyince onları öldürür.
Bu
arada, Acubey ile Almambet' in birer oğulları olmuştur. Semetey, bu çocukları kendisine
kardeş edinir. Birinin adını Kançura ötekinin adını Külçura koyup öyle çağırır.
Kançura ile
Külçura da büyürler. Büyüyünce Semetey' e hizmet etmeğe başlarlar. Bir gün gelir.
Semetey, Kançura ile Külçura' ya, Akın Han' ın kızı Ay Çürek' i evlenmek
üzere kaçırmak istediğini söyler ve onlardan bu iş için hizmet ister. Bunun için de Akın
Han' ın ülkesine sefere çıkılması gerektiğini anlatır. Dediklerini yaparlar ve Ay
Çürek' i kaçırırlar. Gel gelelim Ay Çürek' in bir de nişanlısı vardır ki Kökçe oğlu
Ümetey diye bilinmiştir. Bu Kökçe oğlu Ümetey, Ay Çürek' in kaçırılışını kendisine
yediremez ve o da karşılık olarak Semetey' in sürülerini yağmalarlar. Bunun üzerine
aralarında bir savaş başlar. Birbirlerini karşılıklı olarak yağmalayıp dururlar. Sonunda Semetey,
Kökçe oğlu Ümetey' e barış teklif eder. Savaştan yorulan Ümetey de bunu kabul
eder.
Ümetey' le yaptığı barıştan biraz rahatlayan Semetey, başka bir sefere
çıkmak için hazırlandığı sırada bir dÜş görür. Düşünü karısı Ay Çürek' e anlatır. Ay Çürek
de düşü yorumlayıp:
-Sen bu sefere çıkma, der çıkarsan başına bir felaket gelecek.
Fakat Semetey inatçıdır, hem de boş laflara kulak asacak cinsinden değildi. Karısının düşünü
yorumlamasına karşılık:
-Düş dediğin şey saçmalıktır!.. diye karşılık verdi.
Böyle
demedine rağmen, düşünün hayra yorulması için de babsının ruhuna en iyi kısraklardan birini
kurban eder. Arkasından da, Er Kıyas' ın ülkesine akın başlar.
Akının en kızışmış
zamanında Almambet' in oğlu Kançura, Semetey' e ihanet eder ve onu yakalayıp
Er Kıyas' a götürür, teslim eder. Semetey' e ihanet etmeyen Külçüra' yı da
köle olarak kullanırlar.
Bu sırada Ay Çiçek bir oğlan çocuk doğurmuştur. Ay Çüreğin bir
oğlan çocuğu doğurduğunu duyan Er Kıyas çocuğu yaşatmak istemez. Öldürmeğe çalışır.
oğlunu kurtarmak isteyen Ay Çürek Er Kıyası tehdit adip korkutur:
-Eğer sen benim
oğlumu öldürtürsen ben de seni babam Akın' a şikayet ederim, ülkeni alt üst ettirir öcümü
alırım der.
Er Kıyas bu tehditten korktuğu için çocuğu öldürtmeyip kendine evlat edinerek
yanında alıkoyar. Halkını toplayıp çocuğa ad koymak ister. Fakat kimse bir ad bulamaz.
Aksakallı Aykoca derler bir ihtiyar vardır, sonunda o gelir ve Ay Çürek' in oğluna Seytek
adını verir.
Seytek de büyür, delikanlı olur, yiğit olur. Külçura' yı koruyup kölelikten
kurtarır. Er Kıyas öldürülür. Bunlardan sonra Seytek de baba yurduna, öz ocağına döner.
Babasına ihanet eden Almambet' in oğlu Kançura, Seytek' in baba yurduna Bey
olmuştur. üstelik Seytek' in babaannesi Kanıkey' e koyun güttürüp çobanlık
yaptırmak suretiyle ona eziyetler etmiştir.
Bu hali gören Külçura, Kançura' yı yakalar
ve Kanıkey de onu öldürür. Baba yurduna yerleşen Semetey ise, Taşkent' ten
Talas' a kadar yayılan geniş ülkeleri idaresi altına alıp oraların Hanı olur.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Tarih (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Manas Destanı
Yazdır
Gelişmiş Arama
Nisan 10, 2010, 11:10:14 ÖÖ