Kült kelimesi dilimize fransızca culte’den girmiştir. Latincesi cultus’tür. Kelime anlamı sözlüklerde din, ibadet, yerel özellikler taşıyan dini törenler olarak geçmektedir. Bunun dışında bir çok anlamı vardır.

Kült : tanrıya, ilahi yada öyle kabul edilen varlıklara ya da tanrının özel sevgisine mahzar olmuş varlıklara gösterilen saygıdır. İnanç ve bağlılığı göstermek amacıyla belirli bir takım hareketleri yapmak, ibadet etmek, puta tapmak, toteme tapmak kültün içine girer. Bunun yanında bu işi yaparken kullanılan cisimlerde kült ürünüdür.

Ritüel ve kült aynı şeydir. Ritüel’in kelime anlamı dini tören, ayin olarak geçmektedir.
Anadolu’da Paleolitik dönemle beraber avcı toplayıcı ekonominin ihtiyaç ve korkularına yönelik ilk dinsel düşüncelere kaya resimlerinde rastlanır. Özellikle hayvansal bereket ve gücüne ihtiyaç duyulan boğada şekillenir.

Neolitik dönemde önem kazanan bitkisel bereket doğruca anatanrıça vücudunda şekillenmiştir. Ancak erken dönemde eril tanrıları toprağı/anatanrıçayı dölleyen rolleri ile tarımsal bereket inancına dahil olurlar. Kalkolitik dönemde de bu simgesel anlatımlar görülür.

Neolitik dönemle birlikte tarımsal ekonomiye geçen insanlar, yerleşmeleri kurup, ilk dinsel düşünce sistemini kurdular. Tarımsal ekonomi ile bağlantılı olan dinsel düşüncede toprağın bereketi ve kadının mucizevi doğumu arasındaki mistik ilişki neolitik toplumlarda karşımıza çıkan anatanrıça kültünü doğurur. Bu inanç Anadolu neolitik yerleşmelerinin hemen hepsinde farklı biçimlerde de olsa aynı anlamla yoğun olarak görülür. Buna karşın paleolitik dönemde hayvancılığa yönelen erkek bu ekonomik paylarıyla yansıdıkları dini inançta hayvansal bereket gücünü boğa ile simgeleştirir.

Anadolu’da ki en önemli yerleşmelerinden Göbeklitepe ve Nevali Çori yerleşmelerinde dikdörtgen tasarlanmış içinde, üzerinde çeşitli hayvan ve insan kabartmaları olan ‘T’ biçimli dikmelerin, sütunlarla desteklenmesi ile bağımsız tapınak binalarına rastlanılır. Bu yerleşmelerde anatanrıça kültü yaygın değildir. Daha çok ithyphallik görüntülü tanrılar, eril tanrı heykelleri bağımsız phallas kabartmaları ve heykelleri görülür.

Göbeklitepe’de tapınak olarak nitelendirilen yapıdaki ‘T’ biçimli dikmeler ve özellikle üzerindeki yılan, boğa ve diğer hayvanların varolması, bunların yanında çıplak doğum yapar pozisyonda bulunan tek kadın figürü olmasıyla önemlidir. Bu dikmeler bir kült objesidir.

Anadolu tarım neolitiğinin en önemli merkezlerinden olan Çatalhöyük’te anatanrıça kültünün yoğun olarak görüldüğü yerleşmelerdendir. Çatalhöyük’te ele geçirilen duvar resimleri, kült odalarında ki palastik kabartmalar ve figürinler kült hakkında önemli bilgiler edinmemizi sağlamıştır.

Hacılar kalkolitiğinde genelde krem astar üzerine kızıl kahverengi boya ile bezenen seramikler bulunmuştur. Bunların ortak özellikleri ise boyama ile verilen sembolitk anlatımlardadır. Bu anlatımlarda seramiğin yüzeyinde stilize boğa başları ve benzerde kült objeleri resmedilmiştir. Bu olay kült sonucu ortaya çıkmıştır.

Din, tapınma, koruyucu olduğu düşünülen objeler, başta tanımını yaptığımız gibi kült-ritüel içine girer. Çok derin bir konu olmasına rağmen bu yazıda kısaca açıklamaya çalıştım. Kısacası anatanrıça inancı, tapınaklar, idoller, dini içerikli duvar ve vazo resimleri, plastik kabartmalar, ‘T’ biçimli kabartmalı dikmeler, bunlar dini inanç sonucu ortaya çıkmış kült objeleridir.

Kaynak :
F.Eray DÖKÜ Anadolu’da Eril Bereket, Koruyucu Kültler ve Tanrılar
Akdeniz üniversitesi Arkeoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Türkiye’de Neolitik Dönem, Arkeoloji ve Sanat Yayınları
Türk Dil Kurumu Sözlüğü
Wikipedia

alıntı