Bu tepkimelerin bilinmesi, birçok hastalığın teşhisine yardımcı olur. Organizma daha önceden antijenle karşılaşmışsa, kan serumunda hemen antijen-antikor tepkimeleri oluşur; ilk karşılaşmada ise, bu tepkimeler gecikirler.

Bilinen bir antijenle bir antikorun tepkimesi 2 evrede oluşur.

İlk evre: Görülmez ve her zaman vardır

Bir antikor, antijenine, her ikisinin çok sınırlı bir parçasıyla tutunur. Tepkime, ancak bu iki bölge sıkıca birbirlerini tamamlıyorlarsa, uygun kesilip yatınlmışçasına tam anlamıyla birbirlerine kenetlenebiliyorlarsa olur. «Anahtar» antikor yalnızca kendisine uygun «kilit» antijeni açar. Özgüllüğü niteleyen bu bölgeler, «antijen alıcısı» ve «antikor alıcısı» diye adlandırılırlar,

Antijen-antikor tepkimesi, yalnızca bu alıcıların birleşmesiyle olur.

Antijen alıcılar

Molekülünden ya da hücresinden ayrılmış antijen alıcısı, bir hapten gibi davranır.

Tam bağışıklık tepkimesi için, antijenin tamamı gereklidir.

Antijenlerin çoğunun, aynı ya da değişik olabilen birçok alıcıları vardır.

Mikroplar, gerçek antijen alıcısı mozayikleri taşırlar.

Antikor alıcılar

Antijenin uygun alıcısına bağlanan antikor alıcısı da, antikorların çok küçük bir bölgesidir.

Tam antikorların birçok antikor alıcısı vardır. İmünoglobülin G’lerin 2 bağlanabilir alıcısı, İmünoglobülinlerin 5 alıcısı vardır (molekülleri yıldız biçimindedir).

Antijen-antikor tepkimesinde bir antikor yalnızca bir antikor alıcı kullanıyorsa, «eksik antikor» olarak davrandığı söylenir.- Bağışıklık tepkimesinin’ kanıtlanması güçleşir.

Çapraz tepkimeler

Bazı değişik antijenlerin, yapıları birbirine çok benzeyen alıcıları bulunabilir. Bazı antikorlar için de durum aynıdır. O zaman çapraz tepkime olasılığı ortaya çıkar. Çapraz tepkimelere ender raslanır. Özellikle kimyasal bakımdan birbirlerine çok yakın olan, ama değişik hayvan türlerinden gelen doğal maddeler arasında gerçekleşirler. Çapraz tepkime olayı sayesinde, ineklerden elde edilen çiçek virüsüyle çiçek aşısı, .sığır veremi basiliyle de BCG aşısı (verem aşısı) gerçekleştirilebilmiştir.

İkinci evre: Görülür, ama her zaman yoktur.

Bazı durumlarda, antijen-antikor birleşmesi açığa vurur, görünür bir fiziksel olay biçiminde belirir: Çökme ya da birikişme (aglütirıasyon). O zaman, teşhis aracı olarak kullanılabilir. Öteki durumlarda, bağışıklık tepkimesi doğrudan görülemez ve ortaya çıkarmak için dolaylı yöntemler kullanmak gerekir.

-Çökme (presipitasyon) tepkimesi

Çökme tepkimesi, antijen-antikor tepkimelerinin en yalınıdır.

Antijen de, antikor da çözülebilirler. Bağışıklık tepkimesiyle oluşan karmaşaysa, çözünemez ve kan serumunda çöker.

Jeloz üstünde yayılmayla birlikte çökme

Bir jeloz tabakası üstünde, jeloza katılmış bir antikor ve antijen çözeltisi karşı karşıya getirilir. Antijen ve antikor birbirlerine özgü iseler, birbirlerini çekerler ve çözeltileri- jelozda birbirine doğru yayılır. Karşılaşma noktasında bir çökme yayı oluşur. Bu yayın kalınlığı, bağışıklık tepkimesinin şiddetiyle orantılıdır. (Özel ölçüm aygıtları, bu yaydan gerek antikor, gerek antijen yoğunluğunun hesaplanmasını sağlar.)

Birikişme (aglütinasyon) tepkimesi

Antikor çözünebilir; ama antijen, hücre olduğundan, çözünemez (mikrop, virüs, asalak). Antikor antijeni yapıştırır, birikiştirir. Çıplak gözle ya da yalın mikroskopla görülebilen yumacıklar oluşur. Bu, tifo tepkisindeki Gruber-Widal testinin (birikişme tepkimesinin) temelidir.

Kompleman bağlama tepkimesi

Bu tekniğe örnek, frenginin teşhisinde kullanılan Bordet-vVassermann testidir. Koyun alyuvarlarından ve koyun alyuvarlarına karşı bağışık bir serumdan oluşan alyuvar yıkıcı bir sistem aracılığıyla, antikor bulunduğunu ortaya koyar. Frengiyle ilgili antijen-antikor tepkimesi ve alyuvar yıkımı tepkimesi için, işe bir kompleman karışması gereklidir. İlke, frengili varsayılan kişinin serumuyla bir frengi antijenini karşılaştırmağa dayanır. Kişi bu hastalığa tutulmuşsa, kompleman, antijen antikor tepkimesine bağlanır. Alyuvar yıkımı tepkimesinde kullanılacak kompleman kalmaz. Hasta değilse, kompleman kullanılmaz ve alyuvar yıkıc, sisteme bağlanır. Koyun alyuvarları parçalanır. Dolayısıyle, VVassermann testinde kan yıkımı, negatif bir tepkimeyi belirler.