AMAÇLARIN TANIMI ve ÖZELLİKLERİ

Amaçlar, belirli bir süre içinde gerçekleştirilmesi arzu edilen veya ulaşılmak istenen sonuçlar demektir. Amaçlar soyut veya somut olabileceği gibi, maddi veya manevi, beşeri veya sosyal niteliklerde de olabilir. Bu açıdan ele alındığı zaman amaçlar; davranışları veya tepkileri yönlendiren beşeri veya sosyal olarak belirlenmiş maddi veya manevi değerlerdir.
Gerçekte örgütler doğrudan doğruya amaç sahibi olmazlar. Sadece insanlar amaçlara sahip olurlar ve o doğrultuda harekete geçerler. Belirli sebeplerle davranışlar veya belirli sonuçlara ulaşmaya çabalarlar. Öyleyse işletme veya örgüt amacından bahsedildiği zaman ne anlaşılır?
Her şeyden önce bir işletme veya örgütün çalışanları ayrı ayrı amaçlara sahiptirler. Her bir insan, kendi amaçlarını gerçekleştirmek için bir örgüt kurar veya var olan bir örgüte dahil olur. Bu açıdan örgütler; birbirinden farklı, bazen çatışan amaçların dengelendiği bir “amaçlar sistemi”[1] olarak görülebilir. Ancak böyle bir sistem içinde herkesin sadece kendi amaçlarını gerçekleştirmesi söz konusu olamaz. Şahsi amaçların gerçekleştirilebilmesi gerekir. Ortak amaç için her üye, kendi amaçlarının bir kısmından vazgeçer ve diğerlerinin de amaçlarını gerçekleştirebilmesi için yardımcı olur. Bunun için hissedarlar, yöneticiler ve diğer çalışanlar, aralarında bir ittifak oluştururlar.[2]
Diğer taraftan örgütler veya işletmeler, toplum içinde yaşayan sosyal bir varlıktır. Hayatını devam ettirebilmek için dış çevrenin yardım ve desteğine ihtiyaç duyar. En başta hükümet kararları, tüketicilerin tutum ve davranışları, hammadde veya diğer girdilerin satıcıları ve nihayet tüm toplum, işletmenin amaçlarının şekillendirilmesinde etkili olur. Burada da hükümet, sendikalar, satıcılar, müşteriler ve halk arasında ortak bir değer ve fayda üzerinde ittifak sağlanmaya çalışılır.
Bu iki ittifakla belirlenen faydanın elde edilebilmesi için, hedeflerin ortaya konulmasında ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde kilit rolü oynayacak insanlara gerek vardır. Bu tür insanlara “hakim grup”[3] adı verilir. İşte herhangi bir örgütün veya işletmenin amacından bahsedildiğinde, bu hakim grubun, diğer insanların davranışlarını yönlendirmek için tesbit ettiği amaçlar kastedilmektedir.[4]

Başka bir ifadeyle işletme amaçları, örgütün tepe yönetiminin belirlediği amaçlardır. Ancak bu amaçların, örgüt içinde herkes tarafından benimsenmesiyle gerçekleştirilebileceği hatırlanmalıdır. Bütün bu açıklamalar doğrultusunda işletme amaçları, “sosyal bir nitelik taşıyan ve örgütün bir bütün olarak gerçekleştirmeye çalıştığı geleceğe yönelik hususlar”[5] şeklinde tanımlanabilir.
TÜKETİCİLER SATICILAR
S K

E R

N E

D D
İ İ

K T

A Ö

R

HÜKÜMET SOSYO-KÜLTÜREL
DEĞERLER

AMAÇLAR



İŞLETMENİN AMAÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Hissedarlar Yöneticiler






Çalışanlar Ortak Değerler


İşletmelerde tepe yönetimi tarafından belirlenmiş amaçların herkes tarafından benimsenebilmesi ve başarıyla gerçekleştirilebilmesi için, aşağıda kısaca açıklanan özelliklere sahip olması gerekir.[6]
a) Amaçlar kabul edilebilir olmalıdır: Amaçlar, kabul edilebilir olmadıkları takdirde beklenen sonuca ulaşılamayacaktır. Amaçlar ne kadar çok kişi tarafından ve ne kadar çok benimsenirse, o kadar yararlı olacaktır.
b) Amaçlar ulaşılabilir (başarılabilir) olmalıdır: Belirli bir zaman dilimi içinde ulaşılabilir nitelikte ve ne çok kolay, ne de çok zor almalıdır.
c) Amaçlar açıkça tanımlanmış olmalıdır: Mümkün olduğunca ölçülebilir nitelik taşımalıdır.
d) Amaçlar motive edici olmalıdır: Tüm yönetici ve çalışanlara rehber olarak onları başarıya teşvik etmelidir.
e) Amaçlar bir birleriyle uyumlu olmalıdır: Farklı seviyelerdeki kişi ve örgüt amaçları birbirleriyle ahenkli ve uyum içinde olmalıdır.[7]
Amaçlar, işletmenin ulaşmak istedikleri hedefleri belirleyen yönetsel planların en geniş grubu olarak, işletme başarısının temelini oluşturmaktadır. İşletmenin amaçları kendi arasında ikiye ayrılmıştır.
GENEL AMAÇLAR

Her örgüt ve sosyal sistem, kendilerine toplum tarafından verilmiş temel görev ve fonksiyonlara sahiptir. Bu anlamda işletmenin amaçları, genel olarak iktisadi mal ve hizmetleri üreterek ya da pazarlayarak fayda sağlamaktır. Böylece işletmeler toplumun büyüme ve gelişmesinde önemli bir yer tutar. Bu amaçla araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunur, teknolojiyle ve işletmeyle ilgili yenilikler yapmaya çalışır ve tüketicilerin isteklerine cevap verir. Kolayca anlaşılabileceği gibi, genel amaçlar çevrenin işletmeye yüklediği bir görevdir.[8]
Eğer maddeler altında toplayacak olursak;
- Uzun dönemde kâr etmek
- Satış geliri sağlama amacı
- Topluma hizmet etmek yoluyla sosyal sorumluluk işlevini yerine getirmek
- Varlığını sürdürme ve büyüme amacı[9]
Klasik iktisatçılardan beri geleneksel olarak işletmenin “kâr sağlamak amacıyla” kurulduğu varsayılmıştır. Kâr işletmenin belirli bir dönemdeki faaliyet sonucu olup, genellikle toplam gelirlerin toplam giderlerden farkı olarak düşünülür. Kısaca söylemek gerekirse, kâr işletme için çok önemli bir kavramdır. İşletmenin başarı derecesini ölçme aracı, denetleme aracı ve hepsinden önemlisi varlığını sürdürme aracıdır.
“Satış geliri sağlama amacı”nda özellikle az sayıda işletmenin pazara sahip olduğu oligapol piyasalarında, işletme yöneticileri, en çok kârı değil belirli düzeyde kârı sağlamak kaydıyla, satış gelirlerini maksimum düzeye çıkarmaya çalışmaktadırlar.
Sosyal sorumluluk da modern işletmecilikte giderek önem kazanan amaçlardan biri olmaktadır. Sahiplik ile yönetimin gitgide ayrılmakta olması ve profesyonel yöneticinin az önce değinilen çok yönlülüğü çevresinde, hissedarlar yanında toplumun işletme ile ilgili çeşitli menfaat gruplarına hizmet kaygısının güçlenmesi de kâr amacını zayıflatmaktadır.
İşletmenin varlığını sürdürmesi, büyüme ve gelişmesi de vaz geçilmez nitelikte bir işletme amacıdır. İşletme varlığını tehdit eden sayısız tehlikelerle dolu bir iktisadi çevre oluşturan piyasa ortamında faaliyet gösterir; bu çevrenin her zaman büyük değişmeler gösteren koşullarına ayak uydurarak yaşamını sürdürmesi ve büyüyüp gelişmesi gerekir.[10]
İşletmenin kendi öz kaynaklarından yararlanarak ve dış kaynakları değerlendirerek kendi yapısının genişlemesi sonucu ortaya çıkan birinci türdeki büyüme iç büyüme olarak nitelendirilir. Bu tür büyümede işletmenin yeni bir birim kurması veya başka işletmelerle birleşmesi söz konusu değildir. İşletmenin yeni işletmeler kurması veya mevcut başka işletmelerle birleşmesi sonucu ortaya çıkan ikinci büyüme tarzı ise “dış büyüme”dir.[11]
İşletmelerin genel amaçları dışında, bir de özel amaçları vardır. Bunlar;
- Müşteri ve tüketicilere daha kaliteli mal ve/veya hizmet sunmak,
- Çalışanlara iyi ücret verme ve çalıştırma koşullarını geliştirip iyileştirmek,
- Çalışanlarını eğiterek kendilerini geliştirme ve meslekte ilerleme olarak ve fırsatlarına kavuşmalarını sağlamak,
- Çalışanlarına istikrar içinde sürekli istihdam sağlamak.
İşletmeler pazardaki paylarını arttırma istek ve çabasında bulunduklarından, mallarını alıp kullanan nihai tüketicileri hoşnut etmek ve onların gereksinmelerine uygun mal ve hizmetler üretmek ve pazarlamak zorundadır. İşletmelerin diğer özel amaçlarından ikincisi çalışanlarına olanakların elverdiği ölçüde iyi bir ücret ödemeleri ve bu kişilerin çalışma koşullarını geliştirip iyileştirme yönünde gerekli çabaları göstermesidir.
Çalışanları eğiterek meslekte gelişme ve ilerlemelerine imkan sağlamak, çağdaş işletmelerin bireysel açıdan yerine getirmeleri gereken bir diğer özel amaç olarak karşımıza çıkmaktadır.
İşletmenin özel amaçları arasında sayılan dördüncü husus, işletmenin istikrar içinde istihdamı sürdürmesi şeklinde belirtilebilir. İstikrar işletmenin ciddi bir belirsizlik durumu ile karşılaşmadan varlığını sürdürebilmesinin mümkün olduğu bir durumu veya ortam koşullarını yansıtır.