İslamda Aile Bireylerinin Sorumluluğu

Değerli Arkadaşlar!
Bugünkü cemiyetin belirttiği mana ve lif lif didiklenen ruh muhtevası, cemiyetin en küçük unsuru olan aile ve onun bireylerinin sorumluluğu konusunu İslam açısından tekrar gündemimize almamızı gerekli kılmaktadır.

Konuya sözlerin en güzeli Yaratanımızın Kur’an’daki Hucurat Suresi 13. ayetinin meali ile girelim:

"Ey insanlar, doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Sizi birbirinizle tanışasınız diye milletler ve kabileler haline koyduk. Şüphesiz Allah katında en değerliniz, ona karşı gelmekten en çok sakınanızdır. Allah bilendir, haberdardır."

Ayet-i Kerime'den insan türünün bir erkekle bir kadından yaratıldığını, böylece iki unsuru ile önce bir aile teşekkül ettiğini, sonra bu aileden kabileler ve milletler meydana geldiğini anlıyoruz. O halde aile en eski sosyal kurumdur. Sosyal hayat onunla başlamış ve onunla devam etmektedir. Tarih boyunca bu kurum çeşitli amillerle daralmış genişlemiş, fakat daima var olagelmiştir.

Bu ailenin iki temel unsuru olan kadın ve erkek İslam’da insanlık ve Allah'a kulluk bakımından aynı konumdadır. İkisi de İslam’ın insana verdiği yer ve değerden eşit olarak pay almışlar, her ikisi de Allah'a kulluk etsinler diye yaratılmışlar, bu gayeye uygun imkân ve kabiliyetlerle donatılmışlardır. Yaratılmışlıktan gelen farkları sosyal hayatta birbirlerini tamamlamaya, bir bütün oluşturmaya, fonksiyonlarını yerine getirmeye yöneliktir. Bütün bu hususlar Kur'an'da ve Hz. Peygamber'in hadislerinde en küçük bir şüpheye yer bırakmayacak kesinlik ve açıklıkla ifade edilmiştir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur:

"Müslüman erkekler ve Müslüman kadınlar, iman eden erkekler ve iman eden kadınlar, Allah'a itaat eden erkekler ve Allah'a itaat eden kadınlar, doğru erkekler ve doğru kadınlar, sabırlı erkekler ve sabırlı kadınlar, saygılı erkekler ve saygılı kadınlar, Allah yolunda harcayan erkekler ve Allah yolunda harcayan kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, iffetini koruyan erkekler ve iffetini koruyan kadınlar, Allah’ı çokça zikreden erkekler ve zikreden kadınlar var ya; işte Allah bunlar için bir bağışlama ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır." (Ahzap, 35)

Mümin erkekler ile mümin kadınlar birbirlerinin velileridir. Onlar iyiliği emreder kötülükten alıkoyarlar, namazı dosdoğru kılarlar, zekâtı verirler. Allah ve resulüne itaat ederler. İşte bunlara Allah rahmet edecektir. Çünkü Allah izzet ve hikmet sahibidir." (Tevbe, 71)

Kan, süt ve evlilik bağının birbirine bağladığı fertlerden oluşan aile, sosyal dayanışmanın ilk ve en geniş manada sağlandığı yerdir. Zira sosyal dayanışma, her şeyden önce manevi yardımlarla sağlanır. Herhangi bir kimseye, karşılık beklemeksizin iyilik etmek, tatlı dil güler yüz göstermek, onun hatırını sormak, gönlünü almak manevi yardımdır. Bunları yapabilmek için bir kimsenin zengin olması şart değildir. Aynı şekilde manevi yardım yapılan kimsenin de fakir olması gerekmez. Kuran-ı Kerim'de pek çok ayette insanlar hayır işlerine davet edilmekte ancak hayır ve iyiliğin önce anne ve babaya yapılması gerektiği belirtilmektedir. Çünkü sosyal dayanışma için kendisini aile içinde hazırlayamamış, bunu bir vazgeçilmez ahlak kaidesi, davranış biçimi olarak benimseyememiş bir ferdin başkalarına yardım yapması beklenemez.

İslam dini manevi transferlere, sosyal yardımlara önem verdiği kadar sosyal güvenliğe de aynı derecede önem vermiştir. Tehlikeye uğrayan insanın, tehlikenin zararlarından kurtarılma garantisi manasına gelen sosyal güvenliğin en temelli kurumu ailedir. Ailede sosyal güvenlik her şeyden önce onu meydana getiren fertlerin birbirlerine karşı duymaları gereken saygı, sevgi ve şefkatin varlığı ile garanti altına alınmıştır. Aile kurumunun fonksiyonunu tehlikeye düşürecek en önemli mesele, yeni nesillerin aile içi görev ve sorumlulukları hafife almaları, kurumun vazgeçilmez birer rüknü olan anne babaya karşı ilgisiz kalmalarıdır. Bu da ailede güvenliğini temelinden sarsmakta, korkunç denecek bir badirenin eşiğinde olduğumuzun en çarpıcı bir çığlığı olarak yankılanmaktadır. İslam’ın gönülleri eriten ulvi heyecanından ruh ve mana kazanan aile yapımız bugün temelinden çatısına kadar esen/estirilen fırtına ve tufanlarla harabe haline getirilmiştir. Bu binanın sarsıntı ve çatırtısını, çıkardığı canhıraş feryadı, ı ıslığı, karanlık ruhlu kişilerden başka, her idrak sahibi artık duymuş, görmüş, anlamıştır. Acaba toplumumuzda kaç birey anne ve babasına “OF” bile demekten korkuyor. Aşağıdaki ayetleri okuduktan sonra anne ve babaya “ÖF” demektense kahrolmaya razı olmayan bir Müslüman’ı nasıl düşünürüz? Yüce Allah şöyle buyurur:

"Rabbin yalnız kendisine ibadeti ve ana-babaya iyilik yapmayı emreder. Eğer ikisinden biri, veya her ikisi senin yanında ihtiyarlayacak olursa, onlara karşı "öf" bile deme, onları azarlama, ikisine de hep tatlı söz söyle, onlara acıyarak alçak gönüllülük kanatlarını ger ve "Rabbim küçükken beni yetiştirdikleri gibi sen de onlara merhamet et" diye duada bulun." (el-İsra, 23-24)

Ayette ana-babaya gösterilmesi gereken itina öyle bir kelime (öf kelimesi) ile ifade edilmektedir ki, bunun söylenmesi onları üzecek davranışların en hafifidir. Ana babaya kötü söz söylemek, onlara karşı istemedikleri davranışlarda bulunmak, hele hele onlara hizmetten usanıp huzur evlerine yatırmaya kalkmak, İslam'ın reddettiği işlerdendir.

"Biz insana ana ve babasını (onlara iyilik yapmasını) da tavsiye ettik. Anası onu sıkıntı üstüne sıkıntı ile karnında taşımıştır. Çocuğun sütten kesilmesi iki sene içindedir. (İnsana dedik ki) hem bana, hem de ana babana şükret. Dönüş ancak banadır. ( Bununla birlikte) ana - baba seni körü körüne bana ortak koşman için zorlarlarsa, onlara itaat etme, dünya işlerinde onlarla güzel geçin, bana yönelen kimsenin yoluna uy, sonunda dönüşünüz banadır. O zaman yaptıklarınızı size bildireceğim."(Lokman, 14-15)

Hz. Peygamberin de ana-babaya itaatin önemini belirten, çocukların ana ve babaya karşı sorumluluklarını açıklayan pek çok hadisleri vardır. Bunlar içinde ashabı ile yaptığı şu karşılıklı konuşmalarında konu ne güzel anlatılmaktadır

"-Ya Rasulullah, insanlar içinde kendine iyi davranmama en fazla layık kimdir?

-Anandır,

- Ondan sonra kimdir?

-Yine anandır,

-Sonra kim gelir?

-Baban"(Buhari, Edeb 2)

Allah Rasulüne, Allah katında en makbul amel hangisidir diye sorarlar,

"Vaktinde kılınan namazdır" buyurur. Sonra hangisi diye sorarlar, "Ana-babaya iyilik etmektir" diye cevap verir. Sonra hangisidir derler, "Allah yolunda cihaddır" diye karşılık verir.(Ebu Davud, Salat 9)

Dini, milli ve ahlaki varlığımız için aile yapısının çok sağlam temellere oturtulmasında zaruret vardır. İşte bundan dolayı İslam Dini aileye büyük önem vermiş, aile fertleri arasındaki münasebetleri tafsilatlı bir şekilde ele almış, bu konuda pek çok hüküm ve kaideler vazetmiş, her bireyin sorumluluklarını açıkça ortaya koymuştur.

Yuvanın sağlamlığı için önce karı ve koca arasında sevgi ve saygının var olması gerekir Allah Teâlâ şöyle buyurur:

"İçinizden kendileri ile huzur (ve saadete) kavuşacağınız eşler yaratıp, aranızda sevgi ve rahmet var etmesi O'nun varlığının delillerinden biridir." (Rum, 21)

"Onlar sizin örtünüz, siz de onların örtülerisiniz" (Bakara, 187)

Bu son ayet evlilik bağı ile çiftlerin birbirini tamamladıklarını ifade etmektedir. Evlilik insan tabiatının bir gereğidir. Gayesi huzur ve saadetle dolu bir yuva kurmak ve cemiyete iyi ve yararlı nesiller yetiştirmektir. Aynı zamanda peygamberimizin de sünnetidir. Efendimiz:

"Evlenmek benim sünnetimdir. Benim sünnetimi yapmayan benden değildir. Evlenin, zira ben diğer ümmetlere sizin çokluğunuzla iftihar edeceğim." (Tirmizi, Nikâh 1) diye buyurmuştur.

Efendimiz: “Sizin en hayırlınız, hanımına karşı en iyi olanınızdır” buyurmuştur. Bu hadis bende şu duyguları uyandırır; İnsan zaman zaman doktora gider baştan sona tahlil, check up yaptırır; bakalım sıhhati ne durumda. İslam’ını, manevi varlığını tahlil için “Hanımına nasıl davrandığına bir baksın”. Ona çok nazik, latif, hoşgörülü, daima hoşgörülü davranıyorsa Efendimizin bu sünnetine uyuyor demektir. Yüce Allah şöyle buyurur:

"Onlar ki, Ey Rabbimiz derler, bize zevcelerimizden ve nesillerimizde gözlerimizin bebeği olacak iyi insanlar ihsan et. Bizi Allah'a karşı gelmekten sakınanlara önder yap." (Furkan,74)

Bir çocuğu dünyaya getirmekle iş bitmemektedir. Onun sağlıklı yetişmesi için nasıl itina ediyorsak, ahlak ve terbiyesine de aynı ölçüde belki de daha fazla özen gösterecek bunun için çocuk dünyaya gelir gelmez eğitime başlayacak ve aynı zamanda Allah'tan bu konuda yardım dileyeceğiz. Çocuğa büyüme çağında en büyük numune ana-babasıdır. Çocuklarına kötü örnek olan ebeveynin Allah katında mesuliyeti büyük olacaktır. Çünkü çocuklarımız bize bir emanettir. Bu emanetlerin korunma yerleri aile ocaklarıdır. Sorumluluğumuza bırakılan bu mukaddes emanetleri, bir zorunluluk olmadıkça, başka ellere bırakan ve kendileri partilere, kabul günlerine giden anneler, yarınların kaygısız, ilgisiz nesillerini yetiştirmeye namzettirler.

İslam’ın ana-babadan istediği, onlara yüklediği ortak sorumluluk, çocuklarını Allah'ın ve Resulünün razı olacağı şekilde yetiştirmeleri, bunun için onları her fırsatta ibadete, fazilete, merhamete, hoşgörülü olmaya, hayırseverliğe, dine, vatana, millete karşı sadakat ve vefakârlığa teşvik etmeleridir.

Şurası bilinmelidir ki insanı olgunlaştıran Allah'a yaklaştıran halk içinde sevilip sayılmaya liyakat kazandıran ahlak ve edeptir. Hiç kimsenin şüphesi olmamalıdır ki dini ile kültürü ile manevi değerleri ile ilgilenmeyen, Allah dostlarına, ilim ve hikmet erbabına, kutsal değerlere başını çeviren, tarihi şahsiyetleri tanımayan çocuklar bu günün olduğu kadar yarınların da ciddi birer derdidir. Yüce Allah şöyle buyurur:

"Ey inananlar, kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun, onun başında acımasız güçlü Allah'ın kendilerine buyurduğuna karşı gelmeyen ve emredilenleri yapan melekler vardır." (Tahrim, 6)

Ebedi saadete ermek, Allah'a kul ve kula makbul olmak ve sonsuz elemli cehennem ateşinden korunmak iyi huylarla bezenmiş nesiller yetiştirmekle mümkün olacaktır.

Bugün insanlığın bütün ızdırabı, içine düştüğü çile ve karşı karşıya geldiği felaketlerin sebebi, aile müessesesinin sarsıntıya uğramasıdır. İlahi disipline girmeyen ailelerin, vicdani sorumluluk tanımayan fertlerinden saadet ve ilerleme beklemek hayal peşinde koşmak olacaktır. Aile düzeni yıkılmış bir milletin hiçbir şeyi ayakta kalmamıştır.

Tarihte ebedi izler bırakmış, asırlar boyu insanlık âlemine önderlik etmiş büyük milletlerin en üstün vasıfları, sağlam bir aile yapısına sahip olmalarıdır. Bu yapının ölçülerini "...anaya-babaya öf bile deme..." diye emreden yüce Allah Kuran’da, cenneti anaların ayakları altına seren Hz. Peygamber (bkz. Feyz-ul Kadir, 111,361) hadislerinde göstermiştir. Eğer bu talimlerden nasibimizi alabiliyorsak ne mutlu bizlere.