|
|
|
ETİK KAVRAMININ TANIMI
Etik ( ethics ) sözçüğü ,Yunanca’da gelenek görenek anlamına gelen ethos sözcüğünden gelir .
Günümüzde işletmelerinde etik büyük önem kazanmaktadır.Sürekli olarak karşımıza çıkan
işletme odaklı rüşvet ,yolsuzluk ,dolandırıcılık,yetkilerin kötüye kullanımı gibi kavramlar
kamunun duyarlı olduğu başlıca konulardır.
Kültür ve etik kavramları belliölcüde birbirleriyle bağlantılıdır.ETİK,insanlar için neyin
doğru olduğunu ortaya konmasıdır ve işletme etiği insancıl değerlerin ışığında işletme
işlevlerinin doğru yerine getirilmesi çabasıdır.ETİK,genel değer morel değerlerin ve kişilerin
birbirleriyle ilişkilerinde ,bu morel değerler içinden benimsedikleri özel değererin
incelenmesidir.Geniş anlamda ETİK ,herhangi bir eylemin kabul edilebilir biçimde
gerçekleşmesini sağlaya n temel kurallar yada değişkenlerdir.Etik neyin doğru yada yanlış
olduğunu ortaya koyan davranışsal kurallar topluluğu ,ilkeler topluluğudur.Ayrıca ETİK ahlaki
görev ve sorumluluklarıda içerir.Türkçede ETİK kavramı,tek bir sözcükle tam anlamıyla
karşılanamamaktadır. Ahlak,dürüstlük ,gibi kavramlar etik kavramının içindedir.Etik
kavramını törel kurallar olarakta belirtebiliriz.
TOPLUMSAL SORUMLULUK VE ETİK
Toplumsal sorumluluk ve etik kavramı aynı olmamalarına karşın ,birbirlerinin yerine
kullanılırlar.Toplumsal sorumluluk bir işletmenin topluma karşı duyması gereken
sorumluluklardır.Toplumsal olarak sorumlu olmak toplum üzerinde olumlu etkileri
en üst düzeye çıkarıp, olumsuz etkileri en aza indirmektir.İşletmelerin toplumsal sorumluluğu
ekonomik, hukuksal ,etik ve gönüllü olmak üzere inceleyebiliriz.
Ekonomik sorumluluk : Toplumun istediği ve gereksindiği mal ve hizmetleri işletmenin
sürekliliğini sağlayacak ve yatırımcılara karşı sorumlulukları yerine getirecek bir fiyatla
üretmek. Hukuksal sorumluluk : İşletmelerin var olan yasalara uymasıdır.
Etik sorumluluk : Yasalarla belitilmeyen fakat bir işletmeden toplumun beklediği
davranışlardır.
Gönüllü sorumluluk : Toplumun işletmelerden beklediği çeşitli katkılardır. örnek olarak
eğitim, çevreye duyarlı olmak vb gibi davranışlardır.
Toplumsal sorumluluk : Toplum ile işletmeler arasında bir toplumsal anlaşmadır.Oysaki etik
bireysel karar almayı ilgilendiren ahlak kuralları ile ibağlantılıdır.İşletme etiği bireysel
kararların ahlaksal kurallar ve ilkeler üzerindeki etkisiyla ilgilenirken ;toplumsal sorumluluk
örgütsel kararlar ve bu kararların toplum üzerindeki etkileriyle bağlantılıdır.
ETİK SORUMLULUK VE İŞLETME KARARLARI
Yöneticilerin verecekleri kararlar,beş nedenle çok karmaşık bir yapı gösterir :
1.Etik kararaların sonuçları başkalarınıda ilgilendirmektedir.Bu kararlar dalgalar
biçiminda yayılarak ,işletme dışındakileride etkiler.Örnek olarak ,bir işletme ucuz
ançak güvenli olmayan hammade kullanarak bir mal ürettiğinde ,hem çalışanlarını
hemde bu malı kullananları etkileyecektir.
2.Etik sorunlara ilişkin alınacak kararlar çok çeşitli seçeneklere sahiptir.Bu kararlar
evet- hayır biçiminde oluşmaz .Örnek olarak ,güvenli olmayan ucuz hanmadde kullanan
bir başka seceneğide ,çok ucuz ve çok güvensiz hammadde kullanmaktır,Başka deyişle
birbirinden çok farklı seçenekler kararın yönünü değiştirir.
3.Etik sorunlara ilişkin işletme kararları çoğunlukla karmaşık sonuçlar doğurru.Her anan
işletme kararında toplumsal çıkarlar ve maliyetler karşılıklı olarak değerlendirilip geirler ve
harcamalar açısından irdeleme yapmak gerekmektedir.
4.Çoğu illetme kararı belirsiz etijk sonuçlar doğurur .Bir kararın gerektirdiği sonuç akılcı
görünse de hiçbir zaman tam bir kesinlik taşımaz.Başka bir deyişle ,etik risk olmaksızın bir
kararın alınması söz konusu değildir.
5.Etik konulardaki çoğu işletme kararı kişisel özellik taşır.Bir girişimcinin vereçeği kararda ,o
kararın doğuraçağı sonuçları değerlendirmeksizin hareket etmesi söz konusu olamaz.Sonuç
işletme çıkarı açısından olumsuza gidecekse ,yönetici kararın yönünü
değiştirebilir.Girişimciler tümüyle işletme cıkarlarından soyutlanmış kararlar veremez.
İşletme kararlarına ilişkin bu beş oluşum ,girişimcilerin işletme kurarken ve işletirken göz
önünde tutulması gereken konulardır.Ana kararların herbirinde ,girişimcilerin elsden gelen en
çok bilgiyi edinmesi gerekir.
Etik sorumluluk için işletmelerde stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir.Etik kuralların
bir bölümü endüstriyle ,bi bölümü doğrudan işletmeyle ilgili olarakdüzenlenir.Bu kurallar pek
çok konuyu kapsar.aöarnek olarak işletme varlıklarının yanlış kullanımı ,işletme içi bilgilerin
çıkar için kullanımı ,defter kayıtlarının yanlış ve eksik olamsı, tekelci uygulamalar gibi.
ABD’de yapılan bir araştırmada örgütlerin % 72’si kuralları yazılı olarak
belirtmişlerdir.Başka bir araştımada 300 şirketten 227’sinin etik kurallar belirlediğini
göstermektedir.
ETİK ÇATIŞMALARININ NEDENLERİ
Kişiler5 belirli bir konuda ya da konumda etiğe ilişkin bir boyut algıladıklarında ,etik
kararlar verme gereği duyarlar.Bu nedenle ,işletme etiğini anlamanın ilk adımı etikle ilgili
konuların farkına varmaktır.Etiğe ilişkin konular ,bir sorun,bir konum ya da fırsat olabilir ve
bunların bireyler ya da örgütlarce doğru ya da yanlış,etiğe uygun ya da etik dışı olarak
karşılaştırılması gerekir.
Etiğe ilişkin konuların ortaya çıkmasında yol açan etkenlerin başında ,bireylerin kişisel değer
yargıları ile çalışılan işin ve yaşanılan toplumun değer yargıları arasındaki çatışma gelir.
İşletme çalışanlarının amaçları ile işletmenin örgütsel amaçları arasında bir çelişkidoğabilir;
bu durum etik konuların ortaya çıkmasına neden olur.Ayrıca,tüketicilerin güvenli ürün
istemeleri ile üreticilerin yüksek kar elde etme arzusu etik sorunların çıkmasına neden olabilir.
Yöneticiler belirli bi kişiyi işe almak isterken ,örgütün en nitelikli personeli işe alma
amaçıyla çelişebilir.Ayrıca,toplumda kadınlara ,belli kümelere de eşit iş fırsatı verme amacı ile
bir çelişki yaşanabilir.
İşin özellikleri ile örgütün kültürü arasında çelişki etik sorunlar yaratabilir.
Örgütler ve bireyler herhangi bir etik sorunla karşılaştıklarında bunları nasıl çözeçeklerini
kararlaştırmak zorundadırlar.İşletmelerin sık sık karşılaştıkları sorunlar ise ,bunlar ortaya
çıkar çıkmaz çözmeleri gerekmektedir.
Etik konuların çatışmalarından doğması nedeniyle ,bu çatışmaların neden doğduğunu
incelemek gerekir.İşletme yöneticileri ve çalışanlar görevlerini yerine getirirken kendietik
inançları ve sorumlulukları ile işletmeninkiler arasında uyumsuzluklart yaşarlar.
ETİK KONULARIN SINIFLANDIRILMASI
Belli başlı olanlar
Çıkar çatışması : Kişiler kendi kişisel çıkarlarını ,örgütlerin ya da çeşitli grupların
önünde tuttuğuda çıkar çatışması daoğar.Bu çatışmanın olmaması için kişiler kendi
çıkarları ile işletme çıkarlarını birbirinden ayırmalıdır.
İçtenlik ve Doğruluktan sapma : İşletmeler,tüm yasalara uymak zorundadırlar.Ayrıca
işletmeler tüketicilere ,müşterilere ,çalışanlara ve rakiplerine karşı bilerek yanıltıcı ,aldatıcı
olmamalıdır.Alıcılar satıcılara ,borç verenlar borç alanlara güvenmelidir.Eğer işletme
piyasadaki içtenliğini ve doğruluğunu koruyamazsa işletmenin inanırlığı kalmaz.
İletişim : İletişim bilginin akışı ve paylaşımıdır.İletişimde ortaya çıkan etik sorunlar
reklam mesajları,ürün güvenliğine ilişkin bilgiler ,çevre kirliliği,çalışma koşulları gibi birçok
konuyu kapsar.Yanlış ya da aldatıcı iletişim bir örgüte karşı müşterinin güvenini yaok eder.
İletişimde yalana yer verilmesi en önemli etik sornlardandır.Yalan söylemek hem iç hemde dış
iletişimde güveni yok ettiği için etik sorunlar yaratmaktadır.
Örgütsel ilişkiler : Örgüt üyelerinin tüketicilere ,girdi verenlere ,astlara ,üstlere ve çeşitli
kişilere karşı davranışlarından doğan etik sorunlar ortaya çıkarabilir.Örnek olarak ,bir işletme
farklı formüllerden ürettiği aynı ürüne farlı fiyat politikası uygulaması gibi.
ETİK SORUNLARDA TARAFLAR VE İŞLETMENİN İŞLEVSEL ALANLARI
Etik sorunların ortaya çıkabileçeği işletme işlevleri ve bu sorularla karşılaşacak tarflar
durmak gerekir.
İşletmede etik sorunlarla karşılaşacak tarflar işletme sahiplari,işletme çalışanları ve
müşterilerdir.Sorunların çıkabileçeği işletme işlevleri ise yönetim, pazarlama, muhasebe ve
finanstır.
İşletme Sahiplari : İşletmelerin çoğu ,kaynaklarını mal yada hizmet üretmek için aktaran bir
kişi ya da bir kümeden oluşur.İşletme sahipleri yada pay sahiplari ,kaynakları para ya da kredi
biçiminde sağlayarak işletmenin gelişmesini hedefler.Yöneticiler ya kendileri yönetimi
üstlenirler ya da profosyonel yöneticilerden yararlanırlar.Bir işletme yöneticisi ,işletme
sahiplaerinin çıkarlarını doğrultusunda işletmeyi yönetirken hem etik hemde yasal sorumluluk
taşır.Öte yandan yöneticilerin topluma karşıda sorumlulukları vardır ,çevra sorunları ile
ilgilenmesi gibi.
Finans : İşletme sahiplari işletmeya finansal kaynak sağlamak ile yükümlü olmaları nedeniyle
çevrelerinden ya da finansal kurumlardan borç olarak alabilirler kimi zamanda ortak alırlar.
Finansal kaynakların nasıl sağlandiğı kimi zaman etik ve yasal sorunlar yaratabilir. Örnek
olarak halka açılmada pay değerlerinin belirlenmesi.Ayrıca, işletmenin finansal durumunu
var olan ortaklara alası ortaklara ve kamuya eksik ya da yanlış aktarılması durumunda etik
sorunlar doğabileçeği gibi yasal tedbirlerde getirebilir.
İşletme Çalışanları : Çalışanların üstlerine durum iyi gitmediği zaman verilen raporlar üstler
tarafından hoş karşılanmamakt olup bu durumda paporlar işlerin iyi gitmesi durumunda
verilmesi gibi bir durum yaratnaktadır bu da çalışanların etik açmazla karşı karşıya kalmasına
neden olamktadır.İşverenler kimi zaman çalışanlarını yalana zorladıkları,tacizde bulunmaları
bir eik sorun ile karşı karşıya kalmalarına sebeb olamktadır.
Yönetim İşlevi : Yönetimin temel amacı çalışanları örgütleyerek güdüleyerek ve denetleyerek
örgüt amaçları doğrultusunda yönlendirmektir.Yöneticiler bir örgütde ortaya çıkan etik
sorunları doğrudan etkiler.Töneticiler çalışanlarının disiplini,sağlık ve güvenliği işyerinde
davranışları alkol ve diğer davranışları gibi ortaya çıkacak etik sorunlarlada ilgilenirler.Öte
yandan çalışanlara ait özel bilgilerin kişilere ve kurumlara aktarılmaması durumuda
yöneticilerin sorumluluğundadır.
Tüketiciler : Hiç bir işletme tüketici olmadan varlığını sürdüremez,bu amaç ile tüketicilerin
isteği doğrultusunda işletmeler tüketicilerin isteklerine cevap vermek zorundadırlar, fakt bu
istekleri yerine getirmeye çalışan işletmeler ucuz mal elde etmek için kaliteden taviz verdiğinde
yada gerekli sağlık koşullarını yerine getirmdiği zaman tüketicilerin davranışları etik açıdan
sorunlar oluşturabilir.
Pazarlama İşlevi : Pazarlama tüketicilerden aldığı bilgiler ışığında piyasaya süreçeği ürün
hakkında tüketicileri yanlış bilgilendirmesi ( reklam ) durumunda yada yanlış yönlendirmesi
durumunda tüketicilerin tepkisi ile karşı karşıya kalabilmektedir,bu yüzden pazarlam eylemi
yapılırken fiyat , ürün tanıtımı gibi konuların sağlıklı bir şekilde yapılması gerekmektedir.
GENEL İLKELER
·İşletmelerin Sorumlulukları : Bir işletmenin toplum için değeri ; o işletmenin yarttığı değer
ve sağladığı işgücü ile tüketicilere sunduğu mal ve hizmetlerin nitelikleriyla ve fiyatlarıyla
ilişkilidir.Böyle bir değer yaratmak için işletmeler sağlıklarını ve canlılıklarını korumak
zorundadırlar.İşletmeler yarattıkları serveti müşterileri, çalışanları ve pay sahiplari ile
bölüşerek bunların yaşamlarını gelişmesinde rol oynamalıdırlar.İşletmeye girdi verenler
ve rakipler de işletmenin yükümlülüklerini dürüstlük ve güvenirlik içinde yerine getirmesini
beklerler.
·İşletmelerin Ekonomik ve Toplumsal etkileri : Yabancı ülkelerde mal ve hizmet üretmek
,geliştirmek yada satmak için kurulan işletmeler ,bu ülkenin toplumsal gelişmelerine verimli
bir istihtam yaratarak ve halkın satın alma gücünü artırarak katkıda
bulunmalıdırlar.Ayrıca,işletmeler bulundukları ülkelerde insen haklarına,eğitime ,rafah
düzeyine ve yaşam koşullarınada katkıda bulunalıdırlar.İşletmeler sadece bulundukları ülkede
değil tüm dünya toplumuna katkıda bulunmalıdırlar.
·İşletme davranışları :İşletmeler uymak zorunda olduğu yasalar ötesinde ,bir takım
ilkelerede bağlı olaçaklardır.İçtenlik, dürüstlük , gerçekçilik ,sözünü tutma ,saydamlık yanlızca
işletmelere katkıda bulunmayacak ,bunun yanında uluslararası düzeyde gerçekleştirilen
işletmelerde etkinlik ve süreklilik sağlayacaktır.
·Kurallara Uyum : Ticarikısıtlamalardan kaçınmak ve daha özgür bir ticareti
gerçekleştirmek ,rekabette eşit koşullar sağlamak için işletmeler ,ulusal ve uluslar arası
kurallara uymak zorundadırlar.
·Ticari Anlaşmaları Desteklemek : İşletmeler, GATT, Dünya Ticaret örgütü ve bunlar gibi
uluslararası anlaşmaları desteklemelidirler.Küresel ticaretin gelişmesi için işletmeler
işbirliğine gitmesi gerekmektedir.
·Çevreye Saygı : İşletmeler çevrelerini koruyup ve ellerinde geldiğince çevre düzenlemeleri
yapmalı ve dağal kaynakları israfını önlemelidirler.
·Yasal Olmayan İşlerden Kaçınmak : İşletmeler ,rüşvet , dolandırıcılık ve benzeri
davranışlardan kaçmalı bu hareketleri gerçekleştirenleri yok etmek için çalışmalıdır.
İŞBİRLİĞİ İLKELERİ
·Müşterilerle İlgili İlkeler : İşletmelerin üretkleri mal ve hizmetleri doğrudan işletmeden ya
da başka aracıdan alınmasına bakılmaksızın ,tüm tüketicilere aynı değerlerin verilmesi
gerekmektedir.İşletmelerin şu sorumluluklarıda vardır : Müşterilerinin istedikleri mal ve
hizmeti en yüksek nitelikte sunmak,üretilen mal ve hizmetlerin tiüketici sağlığı için zarar
teşkikl etmemesi, müşteri kültürü ile çelişkide kalmamak.
·İşletme Çalışanları ile İlgili İlkeler : Tüm çalı şanlar değerlidir ve çalışanların çıkarları
korunması önemlidir.çalışma şartlarının düzgünlüğü ,bilgi paylaşımını açmak ,çalışanları
dinlemek ,cinsiyet , din ,dil ırk ayrımı gözetmeden değerlendirme yapmak işletmelerin
çalışanlara karşı sorumluluklarındandır.
·İşletme Sahipleri ve Pay Sahipleri ile İlgili İlkeler : İşletme yatırımcılarının güvenini
sağlamak temel ilkelerden biridir.Yatırımcıların yatırımları karşılığını almaları için
profesyonel ve özenli yönetim politikaları uygulanması ; yasal kısıtlamalar dışında işletme
sahiplerine ve pay sahiplerine gerekli bilginin aktarılması ; yatırımcıların varlıklarını
koruması ve değerlerini artırması ; yatırımcı isteklerinin , önerilerinin , yakınmalarının ve
çözümlerinin göz önünde tutulması yatırımcı güvenini sağlamaya yönelik davranışlardır.
·Girdi sağlayanlarla ilgili İlkeler : İşletmelerin girdi sağladığı ve parça ürettikleri yan
sanayi ile ilişkileri güvene dayanmalıdır. bu konudaki sorumluluklar şöyle sıralanabilir :
Fiyatlamada , lisans kullanımında ve satışla ilgili haklar ve benzer konudaki dürüstlük ve
gerçekçilik temeline dayandırmak ; ilişkide baskı ve yaptırımda kaçınmak ; ilişkilerin değer,
nitelik açısından uzun döneme yayılması , bilgilerin paylaşılması
·Rakiplerle ilgili İlkeler : Ulusların refahı ve mal ve hizmetlerin dağru ve yerinde
dağıtımı için gerçek bir ekonomik rekabetin gerekliliği kabul edilmelidir.bunun için :
Ticaret ve açık pazarların desteklenmesi ; rekabeti özendirmek ; gizli ödemelerden
kaçınmak ; endüstri casusluluğu gibi konuları desteklememek .
·Toplum ile ilgili İlkeler : İşletmeler , bulundukları toplumda insan hakları ve formlarının
gelişmesinde katkı sağlamaya özen göstermelidirler .bunun için : insan hakları ve
demokratik kuruluşlara önem vermek ; hükümetin topluma karşı yasal sorumluluklarını
desteklemek ; toplumun standartlarının yükselmesi için çalışmalar yapılması ; toplumun
eğitim düzeyi için eğitim kuruluşlarını desteklemek ; çalışanların iş güvenliği vs gibi
konularda yanında olmak ; yerel kültürün korunmasına önem vermek ; sivil toplum
etkinliklerini destekleme gibi konular işletmelerin topluma karşı yükümlülüklerindendir.
Etik , insanlar için neyin doğru ve iyi olduğunu ortaya konmasıdır .G eniş anlamda
etik herhengi bir eylemin kabul edilebilir biçimde gerçekleşmesini sağlayan temel kurallardır.
Etik ve yasalar herzaman örtüşmez .Kimi konularda etik ve yasalar arasında tam bir
uyum vardır .Kimi konularda ise etik ve yasalar arasında farklılıklar ortaya çıkar .İşletme
kararları , kimi zaman etik olmayan ama yasal bir yaıya sahip ,kimi zaman etik olan fakat yasal
olamayan bir yapıda kimi zamanda hem etik olmayan hemde yasal olmayan bir yapıya
dönüşebilmektdir.
İşletmelerde etik açısından sorgulanacak davranışları ; denetim dışı ,görevde hatalı
davranma , görevi kötüye kullanma. Bu davranışların herbirini işletme için olumlu ya da
olumsuz sonuçlara yol açar.
Toplumsal sorumluluk , toplum ile işletmeler arasındaki bir toplumsal anlaşmadır .
Buna karşılık etik bireysel karar almayı ilgilendiren ahlak kuralları ile ilgilidir. İşletme etiği
bireysel kararların ahlaki kurallar ve ilkeler üzerindeki etkisiyle ilgiliyken ; toplumsal
sorumluluk ,örgütsel kararları ve bu kararların toplum üzerindeki etkileriyle bağlantılıdır.
İşletmnin temel etik sorunları ;çıkar çatışması ,içtenlik ve doğruluk ,iletişim örgütsel
ilişkiler konularında ortaya çıkar .Kişiler kendi kişisel çıkarlarını ,örgütlerin önünde tuttuğunda
çıkar çatışması ve etik sorunlar doğar. İşletmenin yönetminde doğruluk ve konusundan
sapmada etik sorunları doğurur.
|