Etik Kavramının Tanıtımı

ETİK KAVRAMININ TANIMI

Etik ( ethics ) sözçüğü ,Yunanca’da gelenek görenek anlamına gelen ethos sözcüğünden gelir .

Günümüzde işletmelerinde etik büyük önem kazanmaktadır.Sürekli olarak karşımıza çıkan

işletme odaklı rüşvet ,yolsuzluk ,dolandırıcılık,yetkilerin kötüye kullanımı gibi kavramlar

kamunun duyarlı olduğu başlıca konulardır.

Kültür ve etik kavramları belliölcüde birbirleriyle bağlantılıdır.ETİK,insanlar için neyin

doğru olduğunu ortaya konmasıdır ve işletme etiği insancıl değerlerin ışığında işletme

işlevlerinin doğru yerine getirilmesi çabasıdır.ETİK,genel değer morel değerlerin ve kişilerin

birbirleriyle ilişkilerinde ,bu morel değerler içinden benimsedikleri özel değererin

incelenmesidir.Geniş anlamda ETİK ,herhangi bir eylemin kabul edilebilir biçimde

gerçekleşmesini sağlaya n temel kurallar yada değişkenlerdir.Etik neyin doğru yada yanlış

olduğunu ortaya koyan davranışsal kurallar topluluğu ,ilkeler topluluğudur.Ayrıca ETİK ahlaki

görev ve sorumluluklarıda içerir.Türkçede ETİK kavramı,tek bir sözcükle tam anlamıyla

karşılanamamaktadır. Ahlak,dürüstlük ,gibi kavramlar etik kavramının içindedir.Etik

kavramını törel kurallar olarakta belirtebiliriz.

TOPLUMSAL SORUMLULUK VE ETİK

Toplumsal sorumluluk ve etik kavramı aynı olmamalarına karşın ,birbirlerinin yerine

kullanılırlar.Toplumsal sorumluluk bir işletmenin topluma karşı duyması gereken

sorumluluklardır.Toplumsal olarak sorumlu olmak toplum üzerinde olumlu etkileri

en üst düzeye çıkarıp, olumsuz etkileri en aza indirmektir.İşletmelerin toplumsal sorumluluğu

ekonomik, hukuksal ,etik ve gönüllü olmak üzere inceleyebiliriz.

Ekonomik sorumluluk : Toplumun istediği ve gereksindiği mal ve hizmetleri işletmenin

sürekliliğini sağlayacak ve yatırımcılara karşı sorumlulukları yerine getirecek bir fiyatla

üretmek.
Hukuksal sorumluluk : İşletmelerin var olan yasalara uymasıdır.

Etik sorumluluk : Yasalarla belitilmeyen fakat bir işletmeden toplumun beklediği

davranışlardır.

Gönüllü sorumluluk : Toplumun işletmelerden beklediği çeşitli katkılardır. örnek olarak

eğitim, çevreye duyarlı olmak vb gibi davranışlardır.

Toplumsal sorumluluk : Toplum ile işletmeler arasında bir toplumsal anlaşmadır.Oysaki etik

bireysel karar almayı ilgilendiren ahlak kuralları ile ibağlantılıdır.İşletme etiği bireysel

kararların ahlaksal kurallar ve ilkeler üzerindeki etkisiyla ilgilenirken ;toplumsal sorumluluk

örgütsel kararlar ve bu kararların toplum üzerindeki etkileriyle bağlantılıdır.

ETİK SORUMLULUK VE İŞLETME KARARLARI

Yöneticilerin verecekleri kararlar,beş nedenle çok karmaşık bir yapı gösterir :

1.Etik kararaların sonuçları başkalarınıda ilgilendirmektedir.Bu kararlar dalgalar

biçiminda yayılarak ,işletme dışındakileride etkiler.Örnek olarak ,bir işletme ucuz

ançak güvenli olmayan hammade kullanarak bir mal ürettiğinde ,hem çalışanlarını

hemde bu malı kullananları etkileyecektir.

2.Etik sorunlara ilişkin alınacak kararlar çok çeşitli seçeneklere sahiptir.Bu kararlar

evet- hayır biçiminde oluşmaz .Örnek olarak ,güvenli olmayan ucuz hanmadde kullanan

bir başka seceneğide ,çok ucuz ve çok güvensiz hammadde kullanmaktır,Başka deyişle

birbirinden çok farklı seçenekler kararın yönünü değiştirir.

3.Etik sorunlara ilişkin işletme kararları çoğunlukla karmaşık sonuçlar doğurru.Her anan

işletme kararında toplumsal çıkarlar ve maliyetler karşılıklı olarak değerlendirilip geirler ve

harcamalar açısından irdeleme yapmak gerekmektedir.

4.Çoğu illetme kararı belirsiz etijk sonuçlar doğurur .Bir kararın gerektirdiği sonuç akılcı

görünse de hiçbir zaman tam bir kesinlik taşımaz.Başka bir deyişle ,etik risk olmaksızın bir

kararın alınması söz konusu değildir.

5.Etik konulardaki çoğu işletme kararı kişisel özellik taşır.Bir girişimcinin vereçeği kararda ,o

kararın doğuraçağı sonuçları değerlendirmeksizin hareket etmesi söz konusu olamaz.Sonuç

işletme çıkarı açısından olumsuza gidecekse ,yönetici kararın yönünü

değiştirebilir.Girişimciler tümüyle işletme cıkarlarından soyutlanmış kararlar veremez.

İşletme kararlarına ilişkin bu beş oluşum ,girişimcilerin işletme kurarken ve işletirken göz

önünde tutulması gereken konulardır.Ana kararların herbirinde ,girişimcilerin elsden gelen en

çok bilgiyi edinmesi gerekir.

Etik sorumluluk için işletmelerde stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir.Etik kuralların

bir bölümü endüstriyle ,bi bölümü doğrudan işletmeyle ilgili olarakdüzenlenir.Bu kurallar pek

çok konuyu kapsar.aöarnek olarak işletme varlıklarının yanlış kullanımı ,işletme içi bilgilerin

çıkar için kullanımı ,defter kayıtlarının yanlış ve eksik olamsı, tekelci uygulamalar gibi.

ABD’de yapılan bir araştırmada örgütlerin % 72’si kuralları yazılı olarak

belirtmişlerdir.Başka bir araştımada 300 şirketten 227’sinin etik kurallar belirlediğini

göstermektedir.

ETİK ÇATIŞMALARININ NEDENLERİ

Kişiler5 belirli bir konuda ya da konumda etiğe ilişkin bir boyut algıladıklarında ,etik

kararlar verme gereği duyarlar.Bu nedenle ,işletme etiğini anlamanın ilk adımı etikle ilgili

konuların farkına varmaktır.Etiğe ilişkin konular ,bir sorun,bir konum ya da fırsat olabilir ve

bunların bireyler ya da örgütlarce doğru ya da yanlış,etiğe uygun ya da etik dışı olarak

karşılaştırılması gerekir.

Etiğe ilişkin konuların ortaya çıkmasında yol açan etkenlerin başında ,bireylerin kişisel değer

yargıları ile çalışılan işin ve yaşanılan toplumun değer yargıları arasındaki çatışma gelir.

İşletme çalışanlarının amaçları ile işletmenin örgütsel amaçları arasında bir çelişkidoğabilir;

bu durum etik konuların ortaya çıkmasına neden olur.Ayrıca,tüketicilerin güvenli ürün

istemeleri ile üreticilerin yüksek kar elde etme arzusu etik sorunların çıkmasına neden olabilir.

Yöneticiler belirli bi kişiyi işe almak isterken ,örgütün en nitelikli personeli işe alma

amaçıyla çelişebilir.Ayrıca,toplumda kadınlara ,belli kümelere de eşit iş fırsatı verme amacı ile

bir çelişki yaşanabilir.

İşin özellikleri ile örgütün kültürü arasında çelişki etik sorunlar yaratabilir.

Örgütler ve bireyler herhangi bir etik sorunla karşılaştıklarında bunları nasıl çözeçeklerini

kararlaştırmak zorundadırlar.İşletmelerin sık sık karşılaştıkları sorunlar ise ,bunlar ortaya

çıkar çıkmaz çözmeleri gerekmektedir.

Etik konuların çatışmalarından doğması nedeniyle ,bu çatışmaların neden doğduğunu

incelemek gerekir.İşletme yöneticileri ve çalışanlar görevlerini yerine getirirken kendietik

inançları ve sorumlulukları ile işletmeninkiler arasında uyumsuzluklart yaşarlar.

ETİK KONULARIN SINIFLANDIRILMASI

Belli başlı olanlar

Çıkar çatışması : Kişiler kendi kişisel çıkarlarını ,örgütlerin ya da çeşitli grupların

önünde tuttuğuda çıkar çatışması daoğar.Bu çatışmanın olmaması için kişiler kendi

çıkarları ile işletme çıkarlarını birbirinden ayırmalıdır.

İçtenlik ve Doğruluktan sapma : İşletmeler,tüm yasalara uymak zorundadırlar.Ayrıca

işletmeler tüketicilere ,müşterilere ,çalışanlara ve rakiplerine karşı bilerek yanıltıcı ,aldatıcı

olmamalıdır.Alıcılar satıcılara ,borç verenlar borç alanlara güvenmelidir.Eğer işletme

piyasadaki içtenliğini ve doğruluğunu koruyamazsa işletmenin inanırlığı kalmaz.

İletişim : İletişim bilginin akışı ve paylaşımıdır.İletişimde ortaya çıkan etik sorunlar

reklam mesajları,ürün güvenliğine ilişkin bilgiler ,çevre kirliliği,çalışma koşulları gibi birçok

konuyu kapsar.Yanlış ya da aldatıcı iletişim bir örgüte karşı müşterinin güvenini yaok eder.

İletişimde yalana yer verilmesi en önemli etik sornlardandır.Yalan söylemek hem iç hemde dış

iletişimde güveni yok ettiği için etik sorunlar yaratmaktadır.

Örgütsel ilişkiler : Örgüt üyelerinin tüketicilere ,girdi verenlere ,astlara ,üstlere ve çeşitli

kişilere karşı davranışlarından doğan etik sorunlar ortaya çıkarabilir.Örnek olarak ,bir işletme

farklı formüllerden ürettiği aynı ürüne farlı fiyat politikası uygulaması gibi.

ETİK SORUNLARDA TARAFLAR VE İŞLETMENİN İŞLEVSEL ALANLARI

Etik sorunların ortaya çıkabileçeği işletme işlevleri ve bu sorularla karşılaşacak tarflar

durmak gerekir.

İşletmede etik sorunlarla karşılaşacak tarflar işletme sahiplari,işletme çalışanları ve

müşterilerdir.Sorunların çıkabileçeği işletme işlevleri ise yönetim, pazarlama, muhasebe ve

finanstır.

İşletme Sahiplari : İşletmelerin çoğu ,kaynaklarını mal yada hizmet üretmek için aktaran bir

kişi ya da bir kümeden oluşur.İşletme sahipleri yada pay sahiplari ,kaynakları para ya da kredi

biçiminde sağlayarak işletmenin gelişmesini hedefler.Yöneticiler ya kendileri yönetimi

üstlenirler ya da profosyonel yöneticilerden yararlanırlar.Bir işletme yöneticisi ,işletme

sahiplaerinin çıkarlarını doğrultusunda işletmeyi yönetirken hem etik hemde yasal sorumluluk

taşır.Öte yandan yöneticilerin topluma karşıda sorumlulukları vardır ,çevra sorunları ile

ilgilenmesi gibi.

Finans : İşletme sahiplari işletmeya finansal kaynak sağlamak ile yükümlü olmaları nedeniyle

çevrelerinden ya da finansal kurumlardan borç olarak alabilirler kimi zamanda ortak alırlar.

Finansal kaynakların nasıl sağlandiğı kimi zaman etik ve yasal sorunlar yaratabilir. Örnek

olarak halka açılmada pay değerlerinin belirlenmesi.Ayrıca, işletmenin finansal durumunu

var olan ortaklara alası ortaklara ve kamuya eksik ya da yanlış aktarılması durumunda etik

sorunlar doğabileçeği gibi yasal tedbirlerde getirebilir.

İşletme Çalışanları : Çalışanların üstlerine durum iyi gitmediği zaman verilen raporlar üstler

tarafından hoş karşılanmamakt olup bu durumda paporlar işlerin iyi gitmesi durumunda

verilmesi gibi bir durum yaratnaktadır bu da çalışanların etik açmazla karşı karşıya kalmasına

neden olamktadır.İşverenler kimi zaman çalışanlarını yalana zorladıkları,tacizde bulunmaları

bir eik sorun ile karşı karşıya kalmalarına sebeb olamktadır.

Yönetim İşlevi : Yönetimin temel amacı çalışanları örgütleyerek güdüleyerek ve denetleyerek

örgüt amaçları doğrultusunda yönlendirmektir.Yöneticiler bir örgütde ortaya çıkan etik

sorunları doğrudan etkiler.Töneticiler çalışanlarının disiplini,sağlık ve güvenliği işyerinde

davranışları alkol ve diğer davranışları gibi ortaya çıkacak etik sorunlarlada ilgilenirler.Öte

yandan çalışanlara ait özel bilgilerin kişilere ve kurumlara aktarılmaması durumuda

yöneticilerin sorumluluğundadır.

Tüketiciler : Hiç bir işletme tüketici olmadan varlığını sürdüremez,bu amaç ile tüketicilerin

isteği doğrultusunda işletmeler tüketicilerin isteklerine cevap vermek zorundadırlar, fakt bu

istekleri yerine getirmeye çalışan işletmeler ucuz mal elde etmek için kaliteden taviz verdiğinde

yada gerekli sağlık koşullarını yerine getirmdiği zaman tüketicilerin davranışları etik açıdan

sorunlar oluşturabilir.

Pazarlama İşlevi : Pazarlama tüketicilerden aldığı bilgiler ışığında piyasaya süreçeği ürün

hakkında tüketicileri yanlış bilgilendirmesi ( reklam ) durumunda yada yanlış yönlendirmesi

durumunda tüketicilerin tepkisi ile karşı karşıya kalabilmektedir,bu yüzden pazarlam eylemi

yapılırken fiyat , ürün tanıtımı gibi konuların sağlıklı bir şekilde yapılması gerekmektedir.

GENEL İLKELER

·İşletmelerin Sorumlulukları : Bir işletmenin toplum için değeri ; o işletmenin yarttığı değer

ve sağladığı işgücü ile tüketicilere sunduğu mal ve hizmetlerin nitelikleriyla ve fiyatlarıyla

ilişkilidir.Böyle bir değer yaratmak için işletmeler sağlıklarını ve canlılıklarını korumak

zorundadırlar.İşletmeler yarattıkları serveti müşterileri, çalışanları ve pay sahiplari ile

bölüşerek bunların yaşamlarını gelişmesinde rol oynamalıdırlar.İşletmeye girdi verenler

ve rakipler de işletmenin yükümlülüklerini dürüstlük ve güvenirlik içinde yerine getirmesini

beklerler.

·İşletmelerin Ekonomik ve Toplumsal etkileri : Yabancı ülkelerde mal ve hizmet üretmek

,geliştirmek yada satmak için kurulan işletmeler ,bu ülkenin toplumsal gelişmelerine verimli

bir istihtam yaratarak ve halkın satın alma gücünü artırarak katkıda

bulunmalıdırlar.Ayrıca,işletmeler bulundukları ülkelerde insen haklarına,eğitime ,rafah

düzeyine ve yaşam koşullarınada katkıda bulunalıdırlar.İşletmeler sadece bulundukları ülkede

değil tüm dünya toplumuna katkıda bulunmalıdırlar.

·İşletme davranışları :İşletmeler uymak zorunda olduğu yasalar ötesinde ,bir takım

ilkelerede bağlı olaçaklardır.İçtenlik, dürüstlük , gerçekçilik ,sözünü tutma ,saydamlık yanlızca

işletmelere katkıda bulunmayacak ,bunun yanında uluslararası düzeyde gerçekleştirilen

işletmelerde etkinlik ve süreklilik sağlayacaktır.

·Kurallara Uyum : Ticarikısıtlamalardan kaçınmak ve daha özgür bir ticareti

gerçekleştirmek ,rekabette eşit koşullar sağlamak için işletmeler ,ulusal ve uluslar arası

kurallara uymak zorundadırlar.

·Ticari Anlaşmaları Desteklemek : İşletmeler, GATT, Dünya Ticaret örgütü ve bunlar gibi

uluslararası anlaşmaları desteklemelidirler.Küresel ticaretin gelişmesi için işletmeler

işbirliğine gitmesi gerekmektedir.

·Çevreye Saygı : İşletmeler çevrelerini koruyup ve ellerinde geldiğince çevre düzenlemeleri

yapmalı ve dağal kaynakları israfını önlemelidirler.

·Yasal Olmayan İşlerden Kaçınmak : İşletmeler ,rüşvet , dolandırıcılık ve benzeri

davranışlardan kaçmalı bu hareketleri gerçekleştirenleri yok etmek için çalışmalıdır.

İŞBİRLİĞİ İLKELERİ

·Müşterilerle İlgili İlkeler : İşletmelerin üretkleri mal ve hizmetleri doğrudan işletmeden ya

da başka aracıdan alınmasına bakılmaksızın ,tüm tüketicilere aynı değerlerin verilmesi

gerekmektedir.İşletmelerin şu sorumluluklarıda vardır : Müşterilerinin istedikleri mal ve

hizmeti en yüksek nitelikte sunmak,üretilen mal ve hizmetlerin tiüketici sağlığı için zarar

teşkikl etmemesi, müşteri kültürü ile çelişkide kalmamak.

·İşletme Çalışanları ile İlgili İlkeler : Tüm çalı şanlar değerlidir ve çalışanların çıkarları

korunması önemlidir.çalışma şartlarının düzgünlüğü ,bilgi paylaşımını açmak ,çalışanları

dinlemek ,cinsiyet , din ,dil ırk ayrımı gözetmeden değerlendirme yapmak işletmelerin

çalışanlara karşı sorumluluklarındandır.

·İşletme Sahipleri ve Pay Sahipleri ile İlgili İlkeler : İşletme yatırımcılarının güvenini

sağlamak temel ilkelerden biridir.Yatırımcıların yatırımları karşılığını almaları için

profesyonel ve özenli yönetim politikaları uygulanması ; yasal kısıtlamalar dışında işletme

sahiplerine ve pay sahiplerine gerekli bilginin aktarılması ; yatırımcıların varlıklarını

koruması ve değerlerini artırması ; yatırımcı isteklerinin , önerilerinin , yakınmalarının ve

çözümlerinin göz önünde tutulması yatırımcı güvenini sağlamaya yönelik davranışlardır.

·Girdi sağlayanlarla ilgili İlkeler : İşletmelerin girdi sağladığı ve parça ürettikleri yan

sanayi ile ilişkileri güvene dayanmalıdır. bu konudaki sorumluluklar şöyle sıralanabilir :

Fiyatlamada , lisans kullanımında ve satışla ilgili haklar ve benzer konudaki dürüstlük ve

gerçekçilik temeline dayandırmak ; ilişkide baskı ve yaptırımda kaçınmak ; ilişkilerin değer,

nitelik açısından uzun döneme yayılması , bilgilerin paylaşılması

·Rakiplerle ilgili İlkeler : Ulusların refahı ve mal ve hizmetlerin dağru ve yerinde

dağıtımı için gerçek bir ekonomik rekabetin gerekliliği kabul edilmelidir.bunun için :

Ticaret ve açık pazarların desteklenmesi ; rekabeti özendirmek ; gizli ödemelerden

kaçınmak ; endüstri casusluluğu gibi konuları desteklememek .

·Toplum ile ilgili İlkeler : İşletmeler , bulundukları toplumda insan hakları ve formlarının

gelişmesinde katkı sağlamaya özen göstermelidirler .bunun için : insan hakları ve

demokratik kuruluşlara önem vermek ; hükümetin topluma karşı yasal sorumluluklarını

desteklemek ; toplumun standartlarının yükselmesi için çalışmalar yapılması ; toplumun

eğitim düzeyi için eğitim kuruluşlarını desteklemek ; çalışanların iş güvenliği vs gibi

konularda yanında olmak ; yerel kültürün korunmasına önem vermek ; sivil toplum

etkinliklerini destekleme gibi konular işletmelerin topluma karşı yükümlülüklerindendir.

Etik , insanlar için neyin doğru ve iyi olduğunu ortaya konmasıdır .G eniş anlamda

etik herhengi bir eylemin kabul edilebilir biçimde gerçekleşmesini sağlayan temel kurallardır.

Etik ve yasalar herzaman örtüşmez .Kimi konularda etik ve yasalar arasında tam bir

uyum vardır .Kimi konularda ise etik ve yasalar arasında farklılıklar ortaya çıkar .İşletme

kararları , kimi zaman etik olmayan ama yasal bir yaıya sahip ,kimi zaman etik olan fakat yasal

olamayan bir yapıda kimi zamanda hem etik olmayan hemde yasal olmayan bir yapıya

dönüşebilmektdir.

İşletmelerde etik açısından sorgulanacak davranışları ; denetim dışı ,görevde hatalı

davranma , görevi kötüye kullanma. Bu davranışların herbirini işletme için olumlu ya da

olumsuz sonuçlara yol açar.

Toplumsal sorumluluk , toplum ile işletmeler arasındaki bir toplumsal anlaşmadır .

Buna karşılık etik bireysel karar almayı ilgilendiren ahlak kuralları ile ilgilidir. İşletme etiği

bireysel kararların ahlaki kurallar ve ilkeler üzerindeki etkisiyle ilgiliyken ; toplumsal

sorumluluk ,örgütsel kararları ve bu kararların toplum üzerindeki etkileriyle bağlantılıdır.

İşletmnin temel etik sorunları ;çıkar çatışması ,içtenlik ve doğruluk ,iletişim örgütsel

ilişkiler konularında ortaya çıkar .Kişiler kendi kişisel çıkarlarını ,örgütlerin önünde tuttuğunda

çıkar çatışması ve etik sorunlar doğar. İşletmenin yönetminde doğruluk ve konusundan

sapmada etik sorunları doğurur.