İLETİŞİM BİLGİSİ
ÜNİTE 3 KONUŞMA VE DİNLEME
Konuşma, duygu ve düşüncelerimizi, görüp yaşadıklarımızı karşımızdakilere sözcükleri seslendirerek gönderme, iletme işidir.
Konuşma bir düşünce alış verişi, yaşantılarımızı başkalarıyla paylaşma işidir.
Konuşma, insanlar arası iletişimi sağlayan ve anlatıma yarayan bir işaretler sistemi ve örgütüdür.
Kişiliğimiz de düşünsel gelişimimizi de belirleyen ana ölçüt konuşmamızdaki yetkinliğimizdir.
Konuşmada Dikkat Edilecek Noktalar
-   Konuşmanın akıcılığının doğru ayarlanması gerekir.
-   Konuşmanın dinleyicilerin algılama hızına göre yapılması gerekir.
-   Konuşma için kendi eksikliklerini tanıması gerekmektedir.

Konuşmayı Etkileyen Etmenler
Ses: Hava titreşiminin kulakla duyulmasına ses denir. Ses, akciğerden gelen havanın gırtlaktaki kirişlere çarpmasıyla, onları titretmesiyle ortaya çıkar. İyi bir konuşma sesinin özellikleri;
-   Konuya uygun bir tonlamanın yapılması
-   Sesin işitilebilir olması
-   Sesin tınısının hoşa gitmesi
-   Sesin akıcı olması
Boğumlanma (Telaffuz) : İnsanın insanlaşmasında baş etmen olan el/beyin diyalektiğinin doğrultusunda doğal hayvansal seslerin, bağırtılarla çığlıkların, evrim süreci içinde sözcük seslerine dönüşmesi olayına boğumlanma (telaffuz) denir. Sözel konuşmanın temelini oluşturur. Aynı zamanda telaffuz, yazılmış ya da basılmış bir takım simgeleri (harfleri) seslendirmek demektir.
Konuşma Dinamiği: İnsanları konuşmaya iten duygu, düşünce, ihtiyaç ve isteklerini yanındakilere, karşısındakilere bildirmek ya da iletmek zorunluluğuna konuşma dinamiği denir.
Sözcük Hazinesi: İnsanlar yazmada veya söylemede rahat olmak, verimliliğini arttırabilmek, değişik durum ve olguları ifade edebilmeleri için sözcük hazinlerini genişletmeleri gerekir. Özellikle günümüzde toplumsal değişme hızının giderek artmasıyla değişik durum ve olguları ifade etmede zorlanmamak için sözcük hazinesinin genişletilmesi gerekmektedir.
Biçem (Üslup): Deyiş- söyleyiş özelliğidir. Çok hızlı ya da çok yavaş konuşmak, uzata uzata kesik kesik konuşmak, tekdüze konuşmak gibi.
Konuşmanın Öğeleri
Konuşmanın türü ister özel, ister karşılıklı dertleşme ve söyleşme niteliğinde olsun, ister halk önünde ya da bir topluluk karşısında olsun, güzel ve etkili bir konuşma yapabilmek için konuşmayı oluşturan öğeleri tanımak gerekir.
Dinleyici
Dinleyicilerin temel özellikleri
# Yaş    # Sayı    # Eğitim düzeyleri
# Cinsiyet    # Dinleyicilerin iş ve uğraş durumu    # Dünyaya bakışları
Ortam
Konuşmanın yapılacağı toplumsal ve fiziksel çevredir. Ortam konusu ele alınırken şunlara dikkat edilmelidir:
@ Toplantının niteliği ve gerçekleşme zamanı
@ Toplantının programı
@ Toplantının süresi
@ Konu ve konuşmacı

İyi bir konuşmada dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
•   İyi bir konuşma sağlam bilgilere dayanır.
•   İyi bir konuşma yıkıcı değil yapıcıdır.
•   İyi bir konuşma, dinleyicilerin ilgi ve dikkatini toplar.
•   İyi bir konuşma, canlı bir dil, hareketli bir üslup gerektirir.
•   İyi bir konuşma, etkili ses tonu, el yüz hareketleriyle geliştirilir.
•   İyi bir konuşmada konuşmacı ahlaksal sorumlulukları bulunduğunu hatırdan çıkarmaz.
•   İyi bir konuşmada konuşmacı gözlem gücünü geliştirmiş olmalıdır.
•   İyi bir konuşma konuşmacının kişiliği ile bütünleşir.
•   İyi bir konuşma, ilginç ve değerli konuları kapsar.
•   İyi bir konuşma, belli bir amaca yöneliktir.
Konuşmanın Yapısını Oluşturma Ve Konuşmayı Etkili Kılma
A)   Başlık Seçmek:
1. Genel Amacı Belirleme: Birbiriyle örtüşen iki kategori söz konusudur. Bunlar bilgilendirme ve ikan etmedir.
2. Özel Amacı Belirleme: Konuşmacının konuşmasıyla neyi başarmayı umduğunu gösterir. Özel amaç belirlemede bazı ilkelere uymak gerekir:
= Amaç cümlesini geniş zamanda ve açıklamalı olarak yazmalı, parça halde bırakmamalıdır;
= Amacı bir soru halinde değil cümle halinde açıklamalı;
= Sayısal anlatımlardan kaçınmalı;
= Tek bir bağımsız cümle ile sınırlı tutulmamalıdır;
= Amaç çok genel kalmamalıdır.
Özel amaç belirlerken konuşmacı kendisine belli bazı sorular sormalıdır. Bu sorular:
-   Amacım görevle örtüşüyor mu?
-   Amaç dinleyici için uygun mu?
-   Verilen zamanda amacıma ulaşabilir miyim?
-   Amacım dinleyici için çok hafif ve saçma mı?
-   Ama izleyici için çok teknik mi?
3.Ana Fikrin Deyimleştirilmesi: Konuşma yapıldıktan sonra konuşmacının dinleyicinin aklında kalmasını istediği özet cümledir.
B)   Dinleyicileri Analiz Etmek
-   Dinleyici Merkezcilik: İzleyici potansiyeline göre kime hitap ettiğimizi, izleyicilerin neye inanmasını, neleri bilmesini, neleri yapmasını istiyorsak konuşmamızı bunlara göre ayarlamamız gerekir.
-   Dinleyicilerin Psikolojisi: Her konuşma iki ileti içerir: Konuşmacı tarafından gönderilen ve dinleyici tarafından alınan ileti. Bireylerin ihtiyaçları, ilgileri, beklentileri, bilgi ve deneyimleri konuşmadan alınanları etkiler. Bireyler istediklerini duyar, kalanlarına ilgi göstermezler.
-   Demografik Dinleyici Analizi: İzleyicilerin yaş, cinsiyet, din ve inanç yapısı, etnik, ırksal ve kültürel yapıları konuşma açısından önem taşır.
-   Durumsal dinleyici analizi
-   Dinleyici hakkında bilgi edinme
-   Dinleyici ile uyumlaşma
C)   Materyal Toplamak
# Konuşmacının kendi bilgi ve deneyimlerini kullanması
# Görüşme
# Bilgi için yazışma
# Kütüphane taraması
# İnternet
# Anket
D)   Konuşmada Fikirleri Desteklemek
Konuşmada konuşmacının düşüncesini destekleyecek üç tür materyal vardır:
@ Örnekler:
-   Açık örnekler
-   Genişletilmiş örnekler( konuşma ile ilgili bir hikâye anlatmak)
-   Varsayımlı örnekler
-   İstatistiksel örnekler
@ İstatistikler: Birçok insan tarafından konuşmacının bilgisinin doğruluğu ancak ve sadece sayılarla desteklendiğinde daha güvenilir gibi kabul edilir. Konuşmada sayı ve istatistikler kullanmak gerektiğinde onları şu sorular ışığında değerlendirip karara varmak gerekir:
-   Sayılar ve istatistiklerin temsil yeteneği var mı?
-   İstatistiksel ölçüler doğru kullanıldı mı?
-   İstatistikler güvenilir bir kaynağa mı dayanmaktadır?
-   Konuşmanın geneli içerisinde sayı ve istatistiğin ağırlığı ne?
-   Sayı ve istatistikler amaca uygun olarak seçildi mi?
@ Kanıt: Alıntı yaparak kanıt sağlamada dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
-   Alıntı doğru olarak yapılmalıdır.
-   Uzman kaynaklardan sağlanacak kanıtlar kullanılmalıdır.
-   Çelişkili kaynaklardan alıntı yapılmamalı ve kanıt kullanılmamalıdır.
-   Alıntı yapılan insan ve kaynak açıklanmalıdır.

Konuşmalarda Önemli Noktalar
   Konuşmadan önce söylenecekler düşünülmeli ve planlanmalıdır.
   Konuşurken dinleyicilere sanki karşılıklı bir konuşma yapıyormuş gibi davranılmalıdır.
   Konuşurken dinleyicilerin gözlerine bakılmalıdır.
   Konuşurken sözlere tat katılmalıdır.
Topluluk önündeki konuşmalarda nasıl söylemek gerektiği konusuyla ilgili dikkat edilmesi gereken noktalar:
-   Konuşmada önem taşıyan kelimeler vurgulu, önemsiz kelimeler normal söylenmelidir.
-   Gerektiği zaman ses perdesi değiştirilmelidir.
-   Gerektiğinde konuşmanın şekli değiştirilmelidir.
-   Önemli fikirleri söylemeden önce ve söyledikten sonra duraklamalıdır. Susmanın yeri ve süresi de çok önemlidir.
Konuşma Türleri
A)   BİLGİLENDİRME İÇİN KONUŞMA- BİLGİLENDİRİCİ KONUŞMA
Gelecek yılın bütçesi hakkında bilgi veren bir yönetici, tatbikatlar konusunda bilgi veren bir subay, dersin nasıl işleneceğini anlatan bir öğretmen bilgilendirme için konuşma yapmaktadırlar. Bilgilendirici konuşmanın sınıflandırılması:
1.   Objeler hakkında konuşma: Türkiye, Atatürk, Avustralya, balinalar, insan gözü, altın gibi.
2.   Süreçler hakkında konuşma: Süreçlerle ilgili olarak iki ayrı tür bilgilendirici konuşma vardır. Bunlar; dinleyicilerin bir süreci daha iyi anlamasına yönelik konuşma ve dinleyicilerin herhangi bir süreci kendilerinin daha iyi gerçekleştirmelerine yönelik konuşma. Örneğin bir nesnenin nasıl yapıldığı, nasıl imal edildiği ya da nasıl çalıştığı konularında konuşmak.
3.   Olaylar hakkında konuşmak: Işıklandırma, uyuma bozuklukları, televizyon seyretme, final sınavları, iş görüşmeleri, tv’nin çocuklara etkileri gibi.
4.   Kavramlar hakkında konuşma: Kavramlar inançları, fikirleri, kuramları, ilkeleri ve benzeri şeyleri içerir.
Bilgilendirici konuşma ilkeleri
Pek çok bilgilendirici konuşmada içine düşülen hatalar temel ilkeler olarak sayılabilir:
-   Dinleyicinin çok şey bildiğini sanmak
-   Konuyu doğrudan dinleyicilerle ilintilendirmek
-   Çok teknik olmamak
-   Soyutlamalardan kaçınmak
-   Düşünceleri kişiselleştirmek

B)   ÖZEL DURUMLARDA KONUŞMA
Gündelik hayatın tekdüze akışından farklı, belli bir takım yüksek noktalara hitap edilmesidir. Ne tam bir bilgi verici konuşmadır ne de tam bir ikna edici konuşmadır. Özel durum konuşmaları, özel durumların özel gereksinimleri için şekillendirilir. Mezuniyet törenleri, emeklilik yemeği, evlenme, ödül törenleri gibi örnekler verilebilir. Özel durum konuşmalarının sık rastlanan türleri şunlardır:
-   Giriş konuşmaları
-   Sunuş konuşmaları
-   Kabul konuşmaları
-   Anma konuşmaları
-   Yemek sonrası konuşmalar
C)   İKNA EDİCİ KONUŞMA
Belli bir takım sözel tartışmalar oluşturma, oluşturulan bu sözel tartışmalarla özel ve belli dinleyicileri harekete geçirme, istendik değişimler ortaya çıkarma amacıyla düzenleme sanatadır.
-   İkna edici konuşma bir sanattır.
-   İkna edici konuşma bir sözel tartışma oluşturma ile ilgilidir.
-   İkna edici konuşma sözel tartışmaları özel dinleyicilerle uyumlaştırma ile ilgilidir.
-   İkna edici konuşma amaçlı ve istendik değişimler ortaya çıkarmaya yöneliktir.
İkna Edici Konuşma Perspektifleri
a)   Konuşmacı perspektifi / inanılırlık: Kaynak ne denli güvenilirse tutum değişikliğinin ortaya çıkma olasılığı o denli çoktur.
-   Bilgi/uzmanlık: Bir konuşmacının yeteneği onun nitelikleri ile ilgili alandaki bilgisini kapsar. Eğer bir kişinin bir konuda bilgisi varsa olgular ve sayılarda eminse iyi düşünebiliyorsa ve düşünceleri için destekleri varsa bu kişi uzman olarak nitelendirilebilir.
-   Güvenilirlik/çıkar: Güvenilirlik konuşmacının zihinsel ve ahlaki özelliklerini kapsar. Dinleyiciler dürüst, çalışkan, bağlı, güçlü ve azimli olarak algıladığı insanlara daha fazla inanma eğilimindedirler. Konuşmacılar genel olarak toplumun çıkarlarını özel olarak da dinleyicilerin çıkarlarını ön plana çıkarıyorsa dinleyicilerin onlara güveni artacaktır.
-   Kişilik: Kişilik insanların davranışsal ve duygusal eğilimlerinin toplamıdır.
b)   Dinleyici perspektifi: Dinleyicilerin tutumları, inançları, değerleri, düşünceleri, davranışlarının dikkate alınması gerekmektedir. Herhangi bir dinleyici konuşmayı dinlemeye konuyla ilgili farklı inançları veya değişik inançlara ilişkin olan tutumları ile başlar. Burada ölçü, iknanın ne kadar çok insanda tutum, inanç, düşünce, değer ve davranış değişikliği gerçekleştirdiğinin sayısal verisidir.
c)   Konuşma perspektifi: Bilginin konuşmada kullanılma yoludur. Konuşmacılar izleyicilerin tutumlarını etkileme ve davranışlarını değiştirme yol ve yöntemleri üzerine yoğunlaşırlar.

İkna Edici Konuşmada Sorumluluklar
•   Konuşmacıların söylediklerinden doğan sorumluluklar
•   Dinleyiciye serbest seçim imkânı verme sorumluluğu
•   Konuşmacının kendisini sınırlandırma sorumluluğu

İkna Edici Konuşmalarda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Konuşmacı dinleyicinin kendisiyle hem fikir olmasını sağlamalıdır. Amaç bir görüşü savunmak, bir rakibi yalanlamak, bir ürün satmak veya insanları bir konuda tepki göstermeye yönlendirmek olabilir. Önemli olan;
-   Hedef dinleyici
-   Hedef dinleyicinin duygularına seslenmektir.

İkna Edici Konuşma Türleri
a)   Var Olan Tutum ve İnancı Pekiştiren Konuşmalar: Bu tür ikna edici konuşmalar izleyicilerin bir inanca sahip olduğu bağlılıklarının zayıf olması durumunda yapılır.
b)   Bir Tutum ve İnanç Oluşturan Konuşmalar: Bu tür konuşmalar dinleyicilerin belli bir konuda açıkça beyan edilmemiş inançlarının olmaması halinde yapılır.
c)   Bir Tutum ve İnancı Değiştirmeye Yönelik Tutumlar: Bu tür konuşmalar dinleyicilerin herhangi bir konuyla ilgili olarak konuşmacıdan farklı inançlara sahip olması durumunda yapılır.
d)   Dinleyicileri Bir Harekete Yönlendiren Konuşmalar: Bu türde yapılandırılan konuşmalarda konuşmanın bir bölümünün hedef dinleyicilerin inançlarını değiştirme ya da yeni inanç oluşturmaya ayrılabilir.

Dinleme Becerileri
   Dinleme işitme değildir. Dinleme süreci ses dalgalarının kulak zarına çarpıp titreşimlerle beyne iletilmesidir. Dinleme gelen seslerin iletilerin kod açılımının yapılması ve anlamlandırılması ile ilişkili iken işitme sadece ses dalgalarının belli işitme düzenekleri ile beyne iletilmesinden ibarettir.
   Dinleme becerisi doğal değildir.
   Bütün dinleyiciler aynı iletiyi almaz. Her insanın yaşamında farklı deneyimlere sahip olması ve söylenenleri kendi bakış açılarını temel alarak yorumlaması konuşmacının konuştuklarının farklı algılanmasına neden olur. Her insanın referans çerçevesi farklı olduğundan maruz kaldıkları iletileri referans çerçeveleri doğrultusunda yorumlayarak farklı anlamlandırırlar.

Yaygın Dinleme Biçimleri
1.   Görünüşte dinleme: Konuşan kişiyi dinliyormuş gibi görünüp dinleyenlerin kafalarındaki başka şeylerle ilgilenmeleri durumudur.
2.   Seçerek dinleme: Konuşmanın sadece kendisiyle ilgili kısmının seçilerek dinlenmesi, diğer söylenenleri dinlememe durumudur.
3.   Saplanmış dinleme: İçinde bulunulan toplumsal yapılanmalarda duygusal yönden saplantılı bazı insanların olduğu bilinir. Bu insanlar sürekli olarak belirli bir duygusal tonu taşımak isterler ve ne söylenirse söylensin ondan üzülecek sıkılacak bir şey bulmaya ya da gülünecek bir espri çıkarmaya çalışırlar.
4.   Savunucu dinleme: Bu tip dinleyiciler ne duyarlarsa duysunlar her söyleneni kendilerine yöneltilmiş bir saldırı olarak saptar ve hemen savunmaya geçerler.
5.   Tuzak kurucu dinleme: Bu tip dinleyiciler hiç seslerini çıkarmazlar. Çünkü bunlar dinledikleri bilgilerden yararlanarak karşısındakini zor duruma sokacak fırsatlar ararlar.
6.   Yüzeysel dinleme: Bu tip dinleme özelliğine sahip kişiler konuşanın kullandığı kelimelerin yüzeyinde kalırlar. Asıl altta kalan anlama ulaşmazlar ya da ulaşmaya çabalamazlar.
Dinleme ve Anlama
İletişim sürecindeki alıcı konumundaki dinleyenlerin dinlediğini tam olarak anlayabilmesi ya da bunu gösterebilmesi için konulma sürecinin en önemli öğelerinden biri olan geri bildirim öğesinin işe koşulması gerekmektedir.
Aktif Dinleme
Dinlemenin anlaşılmasıdır. İletişim sürecinin devamlılığı aktif dinleme ile sağlanır. Bunun için yapılması ve dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
-   Yardımcı olmak için dinleme
-   Sorunlar karşısında verilen yaygın cevap türleri
-   Yargılama
-   Çözümleme
-   Soru sorma
-   Rahatlama-rahatlatma
-   Aktif dinlemenin üstünlüğü
Bazı Dinleme Engelleri
•   Dinleyenin fiziksel engel ve rahatsızlıkları
•   Düşünce hızı
•   Önyargılar
•   Bölünmeler
•   Konuşanı suçlamaya yönelme davranışı
•   Konuşma ortam ve zamanı

İyi Bir Dinleyici Olmak İçin Yapılması Gerekenler
   Dinleyici kaynaktan gelen türlü iletiler arasında hangisini seçeceğini bilmelidir.
   Dinleyici konuşmayı yapanın aktarmak istediği duygu düşünceyi kavramaya çalışmalıdır.
   Konuşmacının verdiği iletiyi onun yüzüne bakarak bir bütün halinde almalıdır.
   Dinleyici karşısındaki dinlerken konuşma akışını bozmadan dinlediğini belli etmeli dile getirmelidir.
   Konuşmacının bilgi aktardığı zaman diliminde dinleyici olarak kalmalıdır.
   Konuşmadan sonra konuşmacının söylediklerine katıldığını ya da katılmadığını açıkça dile getirmelidir.
   Dinleyici karşısındaki dinlerken alay eden, küçümseyen, küçük düşüren, kötüleyen mimik, jest t,ya da sözcükler kullanmamalıdır.
   Tuzak kuran bir dinleyici olmaktan kaçınılmalıdır.
   Dinleyici kaynaktan gelen tüm iletileri kendisine yöneltiliyormuş gibi algılamamalı hemen savunmaya geçmemelidir.
   Dinleyici kaynakta aldığı bilgileri kendisine göre yorumlarken kaynağın hangi anlamda kullandığını kestirmelidir.