ÜNİTE 2 KÜLTÜR VE İLETİŞİM
GİRİŞ
Yaşamda insanın bütün çevresi hep bir takım anlamlarla yüklüdür. Bu anlamalarda insanın çevreyle olan etkileşim ve kurduğu iletişimle kazanılır. Burada işlev gören, kültürel değerlerin kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan ve bazı kültürlerden diğerlerine kültürel değerlerin aktarılmasını ve alınmasını sağlayan süreç olarak kültürel iletişimdir.
Kültür Kavramı ve Tanımı
Günlük konuşmalarda kültür; belli kalıplara ve davranışlara, görgü kurallarına uygun davranmadır.
Bilimsel alanda kültür; uygarlıktır.
Toplumsal anlamda kültür; eğitim sürecinin ürünüdür.
Estetik alanda kültür; güzel sanatlardır.
Maddi (teknolojik) anlamda kültür; üretme, tarım, çoğaltma anlamlarına gelir.
Toplum bilimsel açıdan kültür; tarihsel toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, kullanmada, sonraki kuşaklara iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların tümüdür.
Toplum ve toplumsal yaşam dışında, insandan önce ve insansız kültür yoktur. Çünkü kültür, toplumla, toplumun var oluşuyla ortaya çıkan bir olgudur. Kültür, el değmemiş (bakir) doğaya karşı, insan varlığının ve etkinliğinin vazgeçilmez ve yarılmaz bir parçası ve ürünüdür.
Kültür Alanları
En yaygın ve en geçerli kültür alanları ideolojik, antropolojik, toplumsal ve artistik olarak sınıflandırılabilir.
Artistik

Toplumsal

Antropolojik

İdeolojik

Piramidin en üst bölümünde artistik kültür çerçevesi ya da başka bir deyişle sanat ile ilgili çerçeve yer almaktadır. Bu çerçeveye müzik, tiyatro, opera, bale, dans, resim, heykel, baskı, edebiyat, el sanatları girmektedir.
Toplumsal yapı içerisindeki teknik, sosyo-ekonomik ve toplum bilimsel etkenlerin varlığı, kültür olgusunu aynı zamanda toplumsal çerçeve içerisinde de ele almak zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.
Kültür olgusunun antropolojik alanı, toplumların sahip oldukları değerler ile o toplumun karşı karşıya olduğu yeni değerler arasındaki ilişkiyi kapsar.
İdeolojik çerçeve ise bir kişinin, grubun, topluluğun veya ulusun düşünce ve yaşam biçimini kapsar. Manevi kültür çerçevesi olarak da nitelendirilebilecek olan, ideolojik çerçeve, daha çok toplum içindeki bireylerin duyguları, değerleri, düşünceleri, inançları ve idealleriyle ilgili bir yapı taşımaktadır.
Kültürü Oluşturan Öğeler
Maddi Kültür Öğeleri: Bir toplumun teknolojik gelişmişlik durumu, eserleri ve aletleri o toplumun maddi kültürü olarak gösterilir. Maddi kültür, toplumların düzenledikleri ekonomik faaliyetleri de kapsamaktadır. Bu açıdan bakıldığında herhangi iki ülkenin ekonomik bakımdan karşılaştırılması, bir çeşit maddi kültür karşılaştırması olarak nitelendirilebilir.
Manevi Kültür Öğeleri: Dil, esteki, bazı kültürel değerlerin öğrenilmesi anlamında eğitim, din, inançlar, tutumlar, gelenekler, toplumsal kurallar ve değerler manevi kültür öğeleri arasında sayılabilirler.
Kültür Çeşitleri
1-   Genel Kültür: Herhangi bir ülkenin ve toplumun hâkim inançları, değerleri, hareket tarzları ve
yaptırımlarının türleri temelde o ülkenin genel kültürünü oluşturan parçalardır. Genel kültür konusundaki bu saptamalar bir de kültürel içe dönüklük (etnosantrizm) konusunu açıklamayı gerektirmektedir. Kendi kültürünün tek doğru ve tek iyi yol olduğuna ve başka kültürleri kendi kültür yapısına göre yargılama, değerlendirme eğilimine kültürel içe dönüklük adı verilir. Kültürel içe dönüklük toplumsal dayanışmayı da sağlayarak toplumu bir arada tutan zamk olarak da nitelendirilebilir. Toplumda bireyler ister istemez etnosantrik olarak yetiştirilirler ve hiç kimse şu ya da bu ölçüde de olsa etnosantrik olmaktan kaçamaz.
2-   Alt Kültür: Bir kültür içinde, toplumsal bir takım farklılaşmalara göre beliren değişmeler alt kültür
kavramıyla dile getirilir. Genel kültürdeki bir takım değerlerin ve inanışların paylaşılması, fakat aynı zamanda bazı kişilerle yine o toplum içinde başka değerlerin de paylaşılmasına alt kültür denir. Örneğin göçmen gruplar, geldikleri ülkede kendi öz değerlerini korumayı sürdürürler. Bir takımın taraftar grubu da alt kültüre örnek verilebilir. Genel kültür toplumun tümüne aittir ve toplumdaki her bireyin toplumsal yaşantısının her alanını düzenler. Oysa alt kültür sadece belli bir grubun kısıtlı bir çerçevedeki yaşamını, yaşamının sadece belli alanlarını düzenler.
3-   Karşıt Kültür: Toplumun bir takım değerlerine ters düşen bir kültür alt gurubu biçiminde
tanımlanabilir. Örneğin, 1950’lerin beatnikleri, 1960’ların çiçek çocukları, 1970’lerin ilaç kullanma tutkunları ve diğer değişik tür toplum dışı grupları bu başlık altında ele alınabilir. Hakim normlara uygunluk göstermeyen ya da gösteremeyen ve alternatif bir yaşam biçimi oluşturma düşüncesinde olan kişilerin oluşturduğu kültür biçimidir.
Kültürel Süreçler
Toplumda yaşayan birey ile bireyin içinde yaşadığı toplumsal yapı arasında meydana gelen ve başı sonu pek net olarak belli olmayan bu dönüşümlü etkileşim “kültürel süreçleri” meydana getirir.
Kültürleme: Doğumdan ölüme kadar bireyin toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde etkilenmesi ve değiştirilmesi sürecidir.
Kültürel Yayılma: Kültür öğelerinin, içinde oluştukları toplum ya da toplumsal kümeden başka toplumlara, toplumsal kümelere yayılmasıdır.
Kültürleştirme: Bir toplumun kültürüne, başka toplum ya da toplumların kültüründen maddi manevi öğelerin geçmesi ve o kültürün göreli bütünlüğünün bozularak tutarsızlaşması olayı ve sürecidir.
Kültürlenme: Belli bir kültürün alt kültürlerinden ya da farklı toplumlardan kopup gelen birey ve grupların buluşması ve bir etkileşim süresi sonunda genel kültür ve alt kültürlerde bulunmayan yepyeni bir bileşime varılması, ulaşılmasıdır.
Kültür Şoku: bir kültürden başka bir kültüre giden bireylerin yeni kültüre uyum sağlamakta karşılaştıkları güçlükler, sıkıntı ve bunalımlar, gösterdikleri tepkilerdir.
Zorla Kültürleme: Bir kültüre üye birey ve grupların başak bir kültür tarafından zorla değiştirilmesidir.
Kültürel Özümseme: Bir kültürel sistemin başka bir kültürel sistemi, giderek kendine benzetmesi ve egemenliği altına almasıdır.
Kültürel Bütünleşme: Bir kültürün özellikle kurucu öğelerinin kültürel yapıdaki dengeli bütünlüğü sağlayacak biçimde karşılıklı olarak birbirine uyarlanma süreci ya da durumudur.
Kültürel Değişme/Kültür Değişmesi: Bir kültürel yapıyı oluşturan davranış tür ya da kalıplarında insan yapısı olan çevrede kendiliğinden ya da istek üzerine ortaya çıkan değişmeler ve bu değişmelerin ortaya çıkması sürecidir.
Kültürel Olguların Hareketliliği ve Yayılması
Kültürel olgular ilk ortaya çıktıkları yerlerden, başka yerlere ve kültürel ortamlara doğru o günün koşullarında var olan bütün iletişim kanallarını ve ulaşım araçlarını kullanarak yayılırlar. Yeni kültür olgularının yayılma yönü yukarı tabakalardan alt tabakalara doğrudur ve alt tabakalar yukarı tabakaları taklit ederler. Manevi kültür öğeleri maddi kültür öğelerinden daha hızlı ve geniş alana yayılırlar.
Kültür Değişmeleri
Bireyler, kümeler, topluluklar ve toplumlar arasındaki benzerlik ve ayrılıkların en temel ortak nedeni kültürdür. Eğer bir toplum belli etkilerle kendi kendine benzemez duruma geliyorsa bunun da nedeni kültür değişmesidir.
Kültür olgusu yapısı gereği herhangi bir şahıs veya toplumca oluşturulmadığı gibi insan ömrüyle de sınırlandırılamaz. Kültür zamanla değiştiği gibi bu değişme gruptan gruba farklılık gösterir. Kültür değişmesinin esas ve kaçınılmaz olduğu açıktır. Eğer kültürde herhangi bir değişme olmazsa zamanla durgun kültür, gelişen toplumsal şartların gereklerini karşılayamaz hale gelecek ve süreç içinde ortadan yok olacaktır. Kültür değişmesi ancak bireylerin yeni kültür öğelerine uyumu yoluyla olacaktır.
Kültür değişmesi sürecini değişikliğin gerçekleşmesi şekline göre; özgürce meydana gelen “doğal” ve tepeden inme biçiminde meydana gelen “zor gücüyle” olmak üzere ikiye ayrılır. Zor gücüyle veya tepeden inme kültür değişmeleri ayrı kültürlere sahip olan iki toplumsal gruptan ya da toplulardan birinin kendi kültürünü bütün olarak veya kendi kültürünün belirli bazı öğelerini kabul etmesi için diğerine çeşitli yöntemlerle baskı uygulaması sonucu meydana çıkar. Ancak zor gücüyle meydana gelen kültür değişmesini bir değişme olarak değil de değiştirme olarak görmek gerekir. Kültür değişmesi olgusunu ancak doğal kültür alış verişi nedeniyle toplum tarafından isteyerek benimsenenler ifade edebilir.
Kültür değişmesinin oluşumunun birtakım etkenleri vardır:
Bireysel farklılıklar
Teknolojik gelişmeler
Kültürler arası etkileşim
Yenilikleri sunacaklar ya da toplumda seçkin ve etkin bir konumda olan kişi ve grupların yenilik yaratmaları
Değişiklik güdüleri
Uygunluk sorunu
Tav zamanı
Yeniliğe başlama zamanı


Kültür değişmelerinin oluşumunda ortaya çıkan bazı engeller de bulunmaktadır: kültürün kendi yapısından gelen değerler ve tutumlarla ilgili olanlar, gelenekler, kadercilik anlayışı, kültürel içe dönüklük (etnosantrizm), namus anlayışı, kültür içeriklerinin uyuşmazlığı, planlanmış yeniliklerin umulmadık sonuçlar vermesi, değişimin psikolojik engelleri.
Kültürel Yozlaşma ve Kitle Kültürü
Kültür yozlaşması, Kültürel değişmenin olumlu ve ileriye dönük olarak gerçekleşeni niteliğindeki kültürel gelişme olgusunu güdüleyen bazı etkenlere kapanmasıdır. Bağlı olarak bu kavram kendini yenileme imkânı ya da değişme hareketliliğinden uzak kalarak kültür öğelerini duruk (statik) bir konumda tutmak ve biçimsel olarak yaşatmak anlamına gelmektedir.
İletişim teknolojisindeki değişme ve yaygınlık kültürel olguların üretim ve yayılmasına bağlı olarak pazarlama imkân ve hızını çok yüksek bir düzeye çıkarmıştır. Bu özellikle de kültür endüstrisi olarak adlandırılabilecek yeni bir iş alanını doğurmuştur. Toplumsal koşullara göre üretim yapmayı hedef alan bu yeni endüstri kolu, mümkün olduğu kadar bir tüketici kesimi kazanmak ve sonra da elinde tutabilmek amacıyla halka istediğini verme yolunu seçmiştir.
Kültürel öğelerin yaygın biçimde sunulması da kullanılan kitle iletişim araçlarının teknolojik yapıları gereği artık kontrol edilemeyecek kadar yüksek sayıda geniş yığınlara yönelmesi nedeniyle ve çoğunluğun beğenisine uygun düşmek gerekçesiyle topluma sunulan kültürel ürünlerin nitelikleri düşük tutulmaktadır. İşte bütün bu olgular ve gelişmeler günümüzde kitle kültürü adı verilen yeni bir kültürel yapılanmanın doğmasına yol açmıştır. Kitle kültürü, günümüz kültür piyasasının normlarına göre biçimlenmiş ancak belli bir toplumun yerli kültür öğelerini de taşıyan çoğunluğa yönelik bir kültürdür.
Dil ve Kültürel İletişim
Dil; duygu, düşünce, dilek ve tasarımlarımızı başkalarına aktarmaya yarayan işaretler sistemidir. Dil, bireyin yeni düşüncelere ulaşmasını ve kendi düşüncelerini de aktarmasını sağlar. Bu yeni düşüncelere ulaşım ve bunların aktarımı dünyamızdaki her şeyle etkileşimimiz sonucu gerçekleşmektedir. Bu etkileşim ihtiyacı insan davranışlarının temelinde vardır. Aslında iletişim ihtiyaçtan doğan ve düşüncelerimizi aktarmamıza yardımcı olan eylemdir.
Bunun yanı sıra dil, toplumdaki soyut ve somut kavramları içerip insanların anlaşmalarına geçmişi öğrenip düşünerek gelecek hakkında yorum ve tasarım yapmasına imkân verir. Buna bağlı olarak kültürün özel ve ayrıcalıklı yönlerini topluma sağlarken kültürlerarası farklılaşmaya da sebep olur.
Kültürel Normlar Kuramı
İletişim vasıtasıyla kültürlerin aktarılmasına yardımcı olan araçların izlediği yollar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1.   İletişim kapsamının iletilerin gönderildiği alıcılarda var olan birtakım kültürel yapılanmaları kuvvetlendirilmesidir.
2.   İletişim olgusunun toplumun daha önce pek az deneyimi olan konulara ilişkin yeni bir takım ortak inançlar yaratabilmesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
3.   İletişim yoluyla toplumda hazır bulunan kültürel normlar şu ya da bu ölçüde veya tamamen değiştirebilir ve böylelikle de belli bir toplumsal yapının üyesi olan bireyleri bir davranış biçiminden diğerine dönüştürülebilir.




İletişimin Kültürel Boyutunun Toplumsal Yapıdaki Yeri ve Önemi
İletişimin kültürel boyutunda ele alınması gereken bir başka önemli nokta da iletişim sürecinin diğer ucundaki alıcının durumudur. Alıcının gereksinimleri, inançları, tutumları, kanıları, kişisel bir takım ilişkileri ve içinde bulunduğu ortam, kısacası içinde yer aldığı kültürel ortam hep birlikte var olan, biçimlenen ve en önemlisi de birbirine bağlı olan öğelerdir.
İletişim Araçları ve Kültürel İletişim
İnsanlığın en eski dönemlerinden beri kalıcılık ve sonraki kuşaklara aktarma açısından bakıldığında ise iletişim kalıcı olan ve kalıcı olmayan biçiminde iki yarı grupta sınıflandırılarak ele alınabilir. İnsanlığın ilk çağlarındaki bir tamtam sesi veya duman işareti kalıcı olmayan yöntemlerle gerçekleştirilen iletişim biçimidir. Ancak yine aynı dönemlerde mağara duvarlarına çeşitli nedenlerle çizilen resimler günümüze değin ulaşabilen ve bu yanıyla kalıcı bir iletişim biçimdir.
İletişim tarihinin en önemli gelişmeleri ve köşe taşları olarak karşımıza yazının bulunması, matbaanın geliştirilmesi ile elektronik olarak ses ve görüntü iletilerinin kayıtlarının yapılabilmesi çıkmaktadır. İnsanlığın kimlik kartı, matbaa ile desteklenen yazıdır yargısına varılabilir.
Matbaanın geliştirilmesinden önceki dönemlerde kültürel bağlamda önemli bir ağırlığa sahip olan sözlü kültür daha çok efsaneler, halk hikâyeleri, fısıltı ve dedikodu, dinsel kitaplar ve dini törenlerde din adamlarının vaazları, insanların yoğunlukla bir arada bulunduğu kahvehaneler ve Pazar yerleri gibi birtakım yerlerdeki konuşmalar ile işlerlik kazanmıştır.