Bireyin görme engelinin olması, bireyde bir takım zorluklara ve sınırlılığa yol
açabilmektdir. Bu durum görme engelli bireyin gelişimini, eğitimden yararlanma yönlerini
olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Bu nedenle bireylerin özelliklerini belirleme dikkatli bir
şekilde yapılmalıdır. Çünkü görme derecelerine göre uyum ve reaksiyonları çocuktan çocuğa
farklılık göstermektedir. Görme bozukluğu olan çocukların pek çok özelliği gören çocuklara
benzerken farklı özellikleride bulunmaktadır.
Görme engelli bireylerin motor, dil, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimleri ve engel
duyusu yönünden özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

Motor Gelişim
Görme bozukluğu olan çocukların motor gelişimi ve doğuştan sahip oldukları motor
becerileri, gören çocuklardan farklılık göstermemektedir. Bununla birlikte engelin derecesine
bağlı olarak, hareket etme ve diğer motor becerilerini normal çocuklara göre daha geç
kazanabilirler.
Bebekler yaklaşık sekiz aylık olduklarında başlarını ve gövdelerini dik tutarak
oturmayı başarabilirler. Daha sonra emekleme, ayağa kalkma, tutunarak yürüme ve yalnız
başına yürüme sırasını izler. Bebeklerin emeklemeleri çevrelerindeki nesnelere erişme
çabasından kaynaklanır.
Kör bebek ancak kulak– el koordinasyonu kurduktan sonra emeklemeye başlayacaktır.
Kör çocuklarda bir ses kaynağına erişme becerisi, birinci yılın sonuna doğru gelişir. Bu
nedenle kör bebeklere sesli oyuncak sunulması, bu oyuncaklara erişmesini destekler. Bu
dönemde ses kaynağına yönelme ve erişme öğretilmezse emekleme ve yürümede gecikme
olacaktır.

Anne– babalar çocuklarının düşüp, zarar göreceğinden korkarak onlara yürüme fırsatı
vermeyebilir. Aşırı koruyucu anne– baba tutumu çocuğun gelişimini olumsuz yönde
etkileyecektir. Aile uygun ortam hazırladıktan sonra çocuğun hareket etmesini, çevresini
tanımasını desteklemelidir. Çocuğun yaptığı hareketlerin anlatılması (eğilme, çömelme,
uzanma, tutma, çiğneme vb.) giydirilirken, yemek yedirilirken yaptıklarının anlatılması
başka insanlar yaparken dokunma yoluyla keşfetmesi psikomotor becerilerin gelişimi için
yararlıdır.

Zihin Gelişimi
Görme bozukluğu olan çocukların zekası gören yaşıtlarından önemli bir farklılık
göstermemektedir. Araştırmalara göre görme engeli düşük zekaya yol açmamaktadır. Ancak
görme engelli çocukların kavramsal gelişiminde ya da bilişsel yeteneklerde görenlerin
gerisinde olduğu gözlenmektedir. Özellikle soyut düşünmeyi gerektiren becerilerde daha
başarısız olmaktadırlar. Körlerin bilişsel alanda yetersizlikleri kör olmaktan daha çok bu
çocukalara sağlanan uygun öğrenme yaşantılarının sınırlı olmasından kaynaklanmaktadır.
Uygun öğrenme yaşantıları verildiğinde bilişsel yeteneklerde ve kavramsal becerilerde
gelişme gözlenmektedir.
Alan kavramı görme engelli çocuklarda en fazla güçlüğe yol açan bir kavramdır. Fakat
alanla ilgili kavramları diğer duyu organlarıyla öğrenebilmektedir. Dokunma duyusu ve
işitme ile alana ilişkin bilgileri toplamaktadırlar. Ancak birçok güçlükle karşılaşmaktadırlar.
İşitme duyusu ile nesnenin çıkardığı sesten nesnenin uzaklığı ve yönüne ait bilgi edinilir.
Ancak nesnenin ne olduğuna dair bilgi toplanamaz. Dokunma duyusu nesneye doğrudan
temas gerektirir. Dokunma imkânı olmayın varlıklara (dağ, bulut, vs.) ilişkin bilgiler bir
takım akıl yürütmelerle ve doğrudan deneyimi olan kişilerin açıklamalarıyla öğrenilir.

Diğer görme yetersizlikleri geç ortaya çıktığında çocukların başarısını olumsuz yönde
etkiler. Ancak yetersizlikler ortadan kaldırıldığında (gözlük, ameliyat vb.) zihinsel
etkinlikleri normal olmaktadır.

Dil Gelişimi
Görme engeli olan çocukların dil yetenekleri dilin gelişimine ve kazanılmış dile
bakıldığında farklılık göstermemektedir. Çocuğun iletişimi için en önemli kanal işitmesi
olduğundan dili kullanma isteği gören çocuklardan çok daha fazladır. Sözel anlatıma
düşkündürler. Bazen uygun olmayan şekilde çok soru sormakta, o andaki olayla hiç ilgisi
olmayan dayanıksız ifadeler kullanabilmektedirler.
Görme engelli çocuklarla gören çocukların dil gelişimleri karşılaştırıldığında aşağıdaki
farklılıklar gözlenmektedir:
Görmeyenlerde ses değişikliği daha az görülmektedir. Monoton bir sesle
konuşmaktadırlar.

Görmeyenler, görenlere oranla daha yüksek sesle konuşurlar.
Görmeyenlerin konuşma hızı daha düşük olur.
Jest ve vücut hareketlerini anlatımda açık bir yetersizlik gösterirler.
Görmeyenler ses üretiminde dudak hareketlerini daha az kullanırlar.

Duygusal ve Sosyal Gelişim
İnsanların birbirleriyle iletişim kurmalarında en önemli etmen göz kontağıdır. Gören
insanlar arasında iletişim ve tepkiler yüzdeki ifadeler ile algılanabilmektedir. Örneğin;
gülümseme, kaş çatma, esneme, kahkaha gibi.
Görme engelli olanların dış dünya ile ilişkileri diğer duyu organlarına bağlı kalmıştır.
Gözün işlevini yapmaması çocuğun içe dönük, etrafına karşı ilgisiz olmasına neden
olabilmektedir.
Görmeyenin yaşamak zorunda olduğu dünya, hareket özgürlüğünün yarattığı sorunlar
da düşünülürse oldukça sınırlıdır. Ayrıca anne – babanın ve çevresindeki kişilerin çocuğa
karşı gösterdikleri aşırı koruma, acıma, dışlama, ihmal gibi tavırlar bu çocuklarda iletişim
bozukluklarına yol açarak sosyal çevreye uyumu zorlaştırmaktadır.

Anne – babanın görmeyen çocuklarını, gören çocuklarla oynamaya teşvik etmemeleri,
onları çekingenliğe ve çevresindeki insanlardan kaçmaya itmektedir. Çocuğun çevresini
gereği gibi tanıyamaması ve çevresinde tehlikelerin olduğunun söylenmesi onda güvensizlik
ve korku yaratmaktadır. Daha ileri yaşlarda başka korkular da geliştirebilir. Örneğin;
gözetlenme, geç kalma, düşme, çarpma, sevilememek, istenmemek, bir işi yapmama gibi.
Görme bozukluğu olan çocuklar genellikle 5 yaşından itibaren yatılı okullarda
eğitilmektedir. Ailelerinden çok az ayrılmış çocuklar için bu durum travmatik problemlere
neden olabilmektedir.
Birçok gören çocuk büyüdüğünde neler yapacağından bahsederken görme bozukluğu
olan çocukların bu konuda fikirleri yoktur, bazıları ise büyüdüklerinde görmeyi
istemektedirler. Büyüyünce diğerleri gibi görebileceğini ve onların yapabildiği her şeyi
yapabileceklerini düşünmektedirler.

Görme bozukluğu olan çocuk erişkinliğe yaklaştıkça uyum problemleri
artabilmektedir. Çocukluğu süresince bazı insanların erkek bazılarını bayan olduğunu
anlamış olsa da bu ayırımın nereden kaynaklandığı konusunda fikirleri bulunmamaktadır.
İnsanların vücuduna dokunma konusunda sınırlamalar olduğunu anlamakta bu durum onu
kendi ve başkalarını vücudu ve duyguları konusunda karışık düşüncelere itmektedir.

Bazı görme bozukluğu olan çocuklar diğerlerinden daha kolay ve başarılı bir şekilde
durumlarına uyum sağlayabilmektedir. Bunda yakın çevre ve çocuğun görme özürünün
başlama ve gelişme zamanı önemlidir. Ayrıca ailenin çocuğun görme özürünü kabul etmesi
ailedeki uyumda önemlidir.
Görme engelinin yanı sıra görme yetersizliği olan çocuğun duygusal ve sosyal
yaşamdaki etkileride önemlidir.
Görme problemlerinden oldukça yaygın görülenlerinden biri şaşılıktır. Bu bozukluğun
kişisel davranışlar, duygusal durum ve sosyal ilişkilere etkisi vardır. Şaşılık görmeye dayalı
işlerde çocuğun başarısız olmasına neden olabilir. Bu durum çocuk oyun çağına geldiğinde
arkadaşları tarafından yüzüne vurulur. Onunla alay edilir ve oyunlarına almayabilirler. Bu
durum çocukta değişik tepkilere yol açar. Çocuklar mahçup, çekingen, içe dönük ve sinirli
olabilir. Bazı çocuklar kendi akran grubu yerine kendinden küçük yaş gruplarına lider olmayı
tercih ederler. Gözlük takarak görme problemini çözmesi gereken çocuklarda da bazı
problemler görülebilir.

Gözlük takması çocuğu arkadaşlarından farklı yapacağı için veya alay edilme kaygısı
ile çocuk bunu kabul etmeyebilir. Ayrıca çocuğun atlaması, zıplaması, koşması gibi
durumlarda gözlüğün kırılabileceği sık tekrarlanırsa gözlük takmayı yaşantısında bir engel
olarak görebilir. Çocuğa durumun onun kabul edebileceği bir yaklaşımla ele alındığında
daha kolay kabul ettiği gözlenir.

Engel Duyusu
Görme engelliler hareket özgürlüğündeki becerilerden büyük bir bölümünü çevredeki
fiziksel engelleri farkederek öğrenirler. Sokakta giden görme engelli kişi yolu üzerindeki
nesneyi duyumlayabilir. Bu engel duyusu olarak bilinmektedir. Bu sadece görme engelli
kişilerde gelişmiş ek bir duyum değildir. Görmeyenler yolu üzerinde bulunan ipuçlarını çok
iyi değerlendirebilirler.
Görme engelli kişiler, yaptıkları pek çok uygulamayla, bir nesneye doğru yürürken
çıkan sesin perde değişmelerinin şiddetini ayırt edebilirler. Sesin şiddeti arttıkça sesin
kaynağına yaklaşıldığı ilkesine göre çevrede dolaşma becerisini geliştirirler.
Kişinin hareket özgürlüğünde, engel duyusunun kullanılması önemli bir araçtır. Engel
duyusuna dayalı olarak dolaşabilenler için çevredeki trafik, rüzgarın sesi, konuşma gibi
gürültüler durumu zorlaştırır. Yürümeye yavaşlatır.