Ünite 1: Ceza Muhakemesine İlişkin Temel Bilgiler

Ceza Muhakemesinin Tanımı ve Amacı

Ceza muhakemesi cezai bir uyuşmazlığı çözüme kavuşturmak için yürütülen faaliyetler bütününden oluşur. Ceza muhakemesi hukuku ise bu faaliyetleri düzenleyen kurallar topluluğunu ifade eder. Ceza muhakemesinin temel amacı uyuşmazlığa katılan bireylerin haklarına saygı göstermek suretiyle maddi gerçeği bulmak ve cezai uyuşmazlığı çözüme kavuşturmaktır. Ancak maddi gerçeğe ulaşmak ceza muhakemesinin tek amacı olarak görülemez.
Nitekim maddi gerçeğe ulaşma amacına yönelik olarak gerçekleştirilecek muhakeme faaliyetleri sırasında bireylerin temel haklarına orantısız müdahalelerde bulunulmamalı ve adil yargılanma hakkının gereklerine uyulmalıdır. Kaynak terimi iki farklı anlamda ele alınabilir.

Birincisi kaynak kuralları oluşturan iradeyi ifade ederken; ikinci olarak o kuralların büründüğü şekli veya hukuki beliriş biçimini ifade eder.
Ceza muhakemesinin amacı, şüpheli/sanığın haklarına saygılı bir şekilde, onun suçu işleyip işlemediğikonusundaki maddi gerçeği ortaya çıkartmaktır. Amaç maddi gerçeği ortaya çıkarmak olduğundan, buhukuk dalının ispat sistemi de bu amaca uygun olarak gelişmiştir.

Örneğin bir hukuk kuralının şekli kaynağı, yani onun büründüğü şekil kanunsa; bunun maddi kaynağı, yani onu ortaya koyan iradenin sahibi TBMM’dir. Kaynak terimi genelde şekli anlamda ele alınır. Bu bağlamda ceza muhakemesinin temel kaynakları Anayasa, Ceza Muhakemesi Kanunu ve uluslararası sözleşmelerdir.

Ceza muhakemesi kurallarının zaman bakımından uygulanmasında derhal uygulanırlık ilkesi geçerlidir. Bu ilkeye göre bir muhakeme kuralı yürürlüğe girdiği andan itibaren muhakemede gerçekleştirilmekte olan ve ileride gerçekleştirilecek tüm işlemler bakımından hüküm ifade eder. Ceza muhakemesi kurallarının yer bakımından uygulanmasında geçerli olan ilke ise ülkesellik (mülkilik) ilkesidir.

Türkmahkemelerinin bir suçu yargılama konusunda milli yargı yetkisinin bulunduğu hallerde Türk kanunlarına göre yargılama yapılır. Muhakeme kurallarının kişi bakımından uygulanması ise şu şekilde olur; Bu kurallar yürürlükte bulundukları sürece vatandaş olsun veya olmasın tüm bireyler bakımından hüküm ifade eder. Ancak Cumhurbaşkanı, diplomatik dokunulmazlıktan faydalananlar, milletvekilleri ve bazı yabancı askerler bakımından bu genel kuralın istisnaları da vardır.

Kanun koyucunun soruşturma veya kovuşturmanın başlamasını ve devam etmesini bağladığı belirli koşullara muhakeme şartı denir. Muhakeme şartları olumlu veya olumsuz olabilirler. Örneğin olumsuz muhakeme şartı olarak dava zamanaşımı süresinin dolmamış olması aranırken; olumlu muhakeme şartı olarak şikayete tabi suçlarda şikayetin gerçekleşmiş olması gerekir.

Muhakeme işlemleri ise muhakemeyi ilerletmeye yönelik olarak gerçekleştirilen irade açıklamalarını ifade eder. Bir işlemin hukuken geçerli olabilmesi için şekli ve fikri iki temel unsurun bir arada bulunması gerekir. Şekli unsur bakımından muhakeme işleminin kanunda öngörülen şekle uygun olarak gerçekleşmiş olması aranır. Fikri unsur bakımından ise işlemin, işlemi gerçekleştirenin özgür iradesine dayanması gerekir. Bu bağlamda muhakeme işlemlerinin unsurlarında bir takım eksikliklerin söz konusu olması halinde muhakeme hukuku yaptırımları söz konusu olacaktır.

CEZA MUHAKEMESİNİN KAYNAKLARI

Anayasa

Temel hak ve özgürlükler anayasalarda güvence altına alınmış ve bunlara müdahale edilmesinde geçerli olacak kurallar gösterilmiştir. Ceza muhakemesinde özellikle koruma tedbirleri ile kişi hak ve
özgürlüklerine müdahale ediliyor olması, ceza muhakemesini yakından ilgilendiren konulara Anayasa’da yer verilmesi sonucunu doğurmuştur.

Uluslararası Sözleşmeler Ceza muhakemesi hukukuna ilişkin temel kural ve ilkelere yer verilmiş olan bildirge ve birçok sözleşme vardır. Örnek olarak şunlar gösterilebilir: 1948 Tarihli Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 1966 tarihli Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Sözleşme, 1975tarihli İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı BirleşmişMilletler Sözleşmesi, 1987 tarihli İşkencenin ve Gayriinsani ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin
Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi, 1989 tarihli Çocuk Hakları Sözleşmesi (m.37-40) ve “İnsanHakları Avrupa Sözleşmesi” dediğimiz 1950 tarihli İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme

CEZA MUHAKEMESİNE HAKİM OLAN İLKE VE HAKLAR

Ceza muhakemesinin tüm evre ve devreleri bakımından anlam ifade eden en önemli hak ve ilkeler şunlardır;
•   Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi: İlke, suç iddiasının kamu adına devlet tarafından hazırlanması ve yargılanmasını ifade eder.

•   Masumluk karinesinden yararlanma-lekelenmeme ilkesi: İlke, adli makamların kişiyi kesin bir
mahkûmiyet kararı bulunmadan suçlu olarak ilan edememesini ifade eder.

•   Kendisini ve yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya ve delil göstermeye zorlanamama (nemotenetur) ilkesi: İlke kişinin kendisine karşı yapılan suçlama nedeniyle konuşmaya ve delil göstermeye zorlanamayacağını; adli makamların ikrar elde etmek için şüpheliye işkence ve kötü muamele yapmasının yasak olduğunu ifade etmektedir. Aynı korumadan suçlanan kişinin yakınları da yararlanır.

•   Makul sürede yargılanma ilkesi: İlke, yargılama süresinin gereğinden fazla uzamamasını ifade
eder. İşlemler olağan hayatın akışına uygun bir sürede bitirilmelidir. Bu sürenin belirlenmesinde,davanın kapsamı ve ağırlığı dikkate alınır. Ancak mahkemeler önündeki dava sayısının fazlalığı veya hakim açığının bulunması yargılama süresinin uzamasını haklı gösterecek nedenler değildir

•   Şüpheden sanık yararlanır ilkesi: İlke, delillerin duruşmada tartışılması sonucunda sanığın
suçluluğu veya suçsuzluğu yönünde hakimde vicdani kanaat uyanmaması halinde, bu durumdan sanığın yararlandırılması ve beraat kararı verilmesi gerektiğini ifade eder.

•   Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesi: İlke, mahkemelerin yürütmenin ve davanın taraflarının
kontrolünde olmamasını ifade eder.

•   Doğal (tabi) hakim ilkesi: İlke, kişinin kendisine isnat edilen suç tarihinden önce ve kanunla
kurulmuş bir mahkeme önünde yargılanma hakkını ifade eder.

•   Çelişmeli muhakeme ilkesi: İlke, muhakemenin bütün süjelerinin (iddia, yargılama ve savunma) birbirlerinin işlemlerinden haberdar olmalarını ve bu işlemlere karşı diyeceklerini (savunma veya iddialarını) hazırlamak için gerekli zamana sahip olmalarını ifade eder.

•   Davasız yargılama olmaz ilkesi: İlke, mahkemelerin iddia makamının iddianamesinde belirttiği
kişi ve olayla bağlı olarak karar verme mecburiyetini ifade eder. Bu ilkeye göre iddia ve talep yoksa yargılamada yok demektir.

•   Delilerin doğrudan doğruyalığı ilkesi: İlke, suçluluk konusunda karar verecek olan mahkemenin araya başka bir makam girmeden delillerle doğrudan doğruya temasa geçmesini ifade eder. Bu ilke gereğince hakim, kural olarak hükmünü duruşmada, önünde tartışılan delillere dayandırmalıdır.

Derhal Uygulanma İlkesi
Somut bir olayla ilgili olarak ceza muhakemesi başlatıldığı anda yürürlükte olan ceza muhakemesine ilişkin kanun hükümleri, muhakeme devam ederken değişmiş olabilir. O zaman, eski kurallara göre yapılan muhakeme işlemlerinin geçerliliğinin ne olacağı ve muhakeme işlemlerine hangi kurallara göre devam edileceği sorunu ortaya çıkar.

Derhal Uygulanma İlkesinin Sonuçları
Derhal uygulanma ilkesinin sonuçları şunlardır:
1. Muhakeme işlemleri, daima o işlemin yapılacağı anda yürürlükte olan yasaya göre yapılmalıdır. Suçun işlendiği tarihin muhakeme yasalarının uygulanması bakımından bir önemi yoktur.

2. Yeni muhakeme kuralının uygulanmasında o kuralın sanığın lehinde veya aleyhinde olması herhangi bir rol oynamaz. Ceza muhakemesine ilişkin yasa sanığın aleyhinde olsa da, hemen uygulanmaya başlanır. Çünkü bu alandaki her yeni yasanın, bir öncekine oranla daha iyi ve amaca daha uygun olduğu kabul edilir.

3. Yürürlükteki yasaya uygun olarak bir kez yapılmış olan işlemler, sonradan yasa değişse de geçersiz olmaz. Örneğin, üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmada müdafi mecburiyeti getirilmiş olması (CMK m.150), CMK’nın yürürlüğe girme tarihinden önceki işlemlerin geçersiz olması ve tekrarlanması sonucunu doğurmamıştır.

4. Eski yasaya göre henüz yapılmamış işlemler, artık yeni yasaya göre yapılır. Örneğin, üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yargılananlara yeni yasanın yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacak işlemler için zorunlu müdafi tayin edilmiş, ancak, daha önce yapılmış olan işlemler tekrarlanmamıştır.

Muhakeme Şartı Kavramı
Suç haberinin alınmasıyla birlikte, soruşturmanın mecburiliği (kanuniliği) ilkesi uyarınca soruşturma re’sen başlatılır. Soruşturmada suçun işlendiğini gösteren yeterli delil elde edilirse, kamu davası açılarak kovuşturma re’sen yürütülür. Bazı hallerde ise soruşturmanın veya kovuşturmanın başlatılması (veya yürütülmesi) belli koşulların gerçekleşmesine veya engellerin bulunmamasına bağlı tutulmuş olabilir.

Bunlara, muhakeme şartları denir. Muhakeme Şartlarının Bulunmamasının Sonuçları Muhakeme şartlarının varlığı veya yokluğu, soruşturmanın başlamasından hükmün kesinleşmesine kadar muhakemenin her aşamasında re’sen araştırılır. Soruşturma evresinde, olumlu muhakeme şartlarının gerçekleşme veya engelin kalkma ihtimali yoksa kovuşturma olanağının bulunmaması nedeniyle kovuşturmaya yer olmadığına karar verilecektir.

Not: Muhakemenin yapılması şarta bağlı tutulmuş olup bu şartın gerçekleşme ihtimalinin bulunmadığının anlaşılması halinde, davanın düşmesine karar verilir. Buna karşılık şartın henüz gerçekleşmediği, ancak gerçekleşme ihtimalinin bulunduğunun anlaşıldığı hallerde ise şartın gerçekleşmesini beklemek üzere, durma kararı verilir.

1:TCK da yargı görevi yapanlar ;yüksek mahkemeler,adli idari ve askerimahkemeler üye ve hakimleri,cumhuriyet savcısı,avukatlardır.
2:Özel güvenlik sağlanması özel güvenlik komisyonun kararı üzerine valinin iznine bağlıdır.
3:Hekimlik makamı kural olarak soruşturma evresinde görev yapan yargı makamıdır.
4:Devlet adına genel kolluk olarak görev aypan polisin görevli olduğu alan belediye sınırlarıdır.
5:Herkesin işleyebileceği her bir suç için kanunla kurulmuş hangi mahkeme önüne yargılanacağının suçu işlemeden önce kanunla belirlenmiş olmasına ilişkin ilke doğal hakim ilkesidir.
6:Kolluk adli görev esnasında emri cumhuriyet savcısından alır.
7:Naip kararı ,istinabe olunan hakim,mahkeme başkanının işlemleri hakimlik işlemlerindendir.
8:Mahkeme kovuşturma evresinde yani iddianame kabul edilerek ceza davası açıldıktan sonra özellikle duruşma ve duruşmadan sonuç çıkarma devrelerinde yargılama görevini yapan makamdır.
9:Bir mahkeme veya savcılılığın göreviyle ilgili olarak kendi yetki alanı dışında gerçekleştirilmasi gereken bir işlemin yapılmasını işlemin yapılacağı yerdeki savcı veya makemeden istenmesine istinabe denir.,
10:Başsavcılık teşkilatı ilk derce adliye mahkemeleri , bölge adliye mahkemeleri ,yargıtay neznindegörev yapmak üzere kurulur.
11:Cezai uyuşmazlıkların hangi tür ceza mahkemesi tarafından çözüme kavuşturalacağını belirleyen yetkiyemadde itibariyle yetki denir.
12:İki yıla kadarhapis sulh ceza mahkemesinin görevleri arasındadır.
13:Bir yerde ceza mahkemelerinin kurulmasına adalet bakanlığı tarafından karar verilir.
14: Suç işledikten sonra fiilin veya failin aydınlatılmasına yönelik faliyetler adli faliyetler adı altında toplanır.
15:Mahkemede duruşmada görev yapan duruşma disiplinini ve akışının sağlanması mahkeme başkanına yardımcı olan kişiye mübaşir denir.
16:Duruşmada bulunmak ve mahkeme başkanının yönetimi altında duruşmanın akışını tutanağa geçirmekle görevli olan kişiye zabıt katibi denir.
17:Cezai uyuşmazlıkları nerdeki mahkeme tarafından çözüme kavuşturulacağını belirleyen yetkiye yer yönünden yetki denir.
18:Olay mahkemesi,asas mahkemesi ,bidayet mahkemesi;ilk derece mahkemelerine verilen diğer adlardır.
19:Ceza mahkemeleri genel veya özel yetkili mahkeme olarak kurulabilri,genel yetkili ceza mahkemeleri ülke çapında örgütlenmiş olan ve kural olarak suç ve kişi ayrımı yapmaksısın yargılama görevini yerine getiren mahkemelerdir.
20:Genel yetkili ilk derce mahkemeleri sulh ceza,asliye ceza ve ağır ceza olarak görev aypar.
21:Ağır ceza mahkemsinin görevi kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak kalmak üzere TCY da yer alan yağma,irtikap,resmi belgede sahtecilik ,nitelikli dolandırıcılık,hileli iflas vs suçları ile ağırlaştırılmış müebbet hapis,müebbet hapi ve 10 yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçalarla ilgili dava ve işlere bakmaktadır.
22:Asliye ceza mahkemesinin görevi kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere sulh ceza ve ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere bakmaktır.
23:Sulh ceza mahkemesinin görevi kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere 2 yıla kadar hapis cezalarının ve buna bağlı para cezaları ile bağımsız olarak hükmedilecek adli para cezalarına ve güvenlik tedbirlerinin verildiği mahkemelerdir.

1:Cezai uyuşmazlıkların arasında ortak noktaların bulunmasına bağlantı denir. kanunkoyucunun cezai uyuşmazlıklar arasındaki ortak noktayı somut olarak tanımladığı bağlantı türüne dar bağlantı denir.
2:Bir suçta her ne sıfat olursa olsun birden fazla sanık bulunursa ,suçun işlenmesinden sonrasuçluyu kayırma ,suç delillerini yok etme gizleme ve değiştirme filleride ön suçla bağlantılı suç sayılır.
3:Bağlantılı suçlardan herbiri değişik mahkemelerin görevine giriyorsa yüksek görevli mahkemede dava açılabilir.Kovuşturma evresinin her aşamasında bağlantılı ceza davalarının birleştirilmesine veya ayrılmasına yüksek görevli mahkeme karar verebilir.
4:Birleştitilen dava alt dereceli bir mahkemenin görev alanında olsa ve birleştirme nedeniyle üst dereceli mahkemede görülüyor olsada davaların ayrılması halinde y,neüst dereceli mahkemede ayrı bir dosya numarası ile görülmeye devam edilir aksi halde bu tutum dava ekonomisiyle bağdaşmaz.
5:Bir ceza mahkemesinin bakmakla olduğu davalar arasında kanunda belirtilenler dışında bir ortak noktanın bulunmasına geniş bağlantı denir.
6:Dar ve geniş bağlantılı davaların birleştirilmesinin koşulları;davaların birleştirilmesine fayda ve olanak bulunmalıdır,birleştirme yasağı bulunmamalıdır.
7:Özel mahkemlerde görülen işlerde diğer mahkemelerin görevine giren uyuşmazlıklarla bağlantı nedeniyle birleştirilemez.
8:Aralarında ortak noktalar bulunan uyuşmazlıkların farklı hukuk dallarına ilişkin olduğu durumlarda var olan bağlantıya karışık bağlantı denir.
9:Karışık çok yönlü bağlantının sonucu nispi yargılma ve bekletici mesele ortaya sunmaktır.
10:Nispi yargılama uyuşmazlığın uyuşmazlığı kendisinin çözümüdür, nispi yargılamanın özelliği ceza mahkemesinin ceza uyuşmazlığı için ön sorun teşkil eden ikincil nitelikteki farklı bir disipline ait uyuşmazlığı kendi uyuşmazlığı açıısndan ceza muhakemesi yasasının hükümlerine göre çözmesidir.
11:Bir uyuşmazlığın nispi yargılamaya veya bekletici soruna konu yapılabilmesi için ceza mahkemelerindne başka bir mahkemenin görev alanına giren bu sorunun ceza mahkemesinde yargılanan suçun ispatıyla ilgili olması gerekir.
12:Mahkemenin nispi yargılama sonucunda verdiği kararın diğer disiplindeki mahkemeler için bağlayıcı olup olmayacağı tartışılmalıdır nisbi yargılama yapan ceza mahkemsinin cmk hükümlerine göre yargılama yapıp karar vereceği belirtilmiştir.
13:Ceza mahkemesinde nisbi yargılama yoluyla çözülen bir uyuşmazlığın ikinci kez örneğin hukuk mahkemesinden farklı bir şekilde çözümlenmesine neden olabilir.
14:Bölge adliye mahkemelerinin ceza daireleri ;adli yargı ilk derse cezamahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlar,yargı çevresi içersinde bulunan adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasındakiyetki ve görev uyuşmazlıklarını çözer.
15:Yargıtay anayasal bi kurumdur,kuruluş ve işleyişi 2797 sayılı yargıtay kanunuyla düzenlenmiştir..yargıtay da 15 tane ceza dairesi bulunmaktadır.
16:Yargıtay bölge adliye mahkemelerinden verilen son kararların hukuki yönden inceleyerek ülkede uygulama birliği sağlar.
17:Yargıtay birinci başkanlığı bölge adliye mahkemeleri arasında çıkan içtihat uyuşmazlıklarını bölge adliyesi başkanlar kurulunun kendi görüşünüde içeren talebi üzerine çözümler.
18:Hakimler ceza mahkemesinde yargılama faliyetlerini yürüten kişilerdir ,iddia ve savunma makamlarının görüşlerinin sentesini yaparak uyuşmazlığı çözümleyecek bir karar verirler.
19:Ceza muhakemesinin yrgılama makamını işgal eden hakimin bağımsız olması demek onun görevini yaparken hiç bir etki ve baskı altında kalmaması hiçbir kişi veya merciden emir almaması hiçbir kişi veya merciden emir almaması kısacası özgür olmasıdır.
20:Hakimin davaya bakamayacağı haller;suçtan kendisi zarar görmüşse sonradan kalksa bile şüpheli,sanık veya mağdur ilearalarında evlilik vesayet veya kayyımlık ilişkisi bulunmuşsa ,şüpheli sanık ve mağdurun kan veya mağdurun kan veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoyundan biri ise,şüpheli sanık veya mağdur aralarında evlatedinme bağı varsa vs durumlarda bakamaz.
21:HAkimin reddi hakimin davaya bakamayacağı ve yasaklı olduğu hallerdeistenebileceği gibi tarafsızlığını şüpheye düşürecek diğer sebeplerden dolayıda istenebilir.
22:Red sebeplerinin varlığı halinde cumhuriyet savcısışüpheli sanık veya bunların müdafii katılan veya vekili hakimin reddi isteminde bulunabilirler.
23:Hakimin reddimensup olduğu mahkemeye verilecek bir dilekçeyle veya bu hususta zabıt katibine bir tutanak düzenlenmesi için başvurulması suretiyle yapılır.
24:Ceza muhakemesinde şüpheli sanığın avukatlığını yapan ve onu savunan kimsye müdafi denir.
25:Görevlendirilmesi konusunda şüpheli veya sanığın iradesinin önem taşımadığı müdafiye zorunlu müdafi denir.
26: Suçla korunan hukuki menfaatin sahibine mağdur denir.
27:Gerçekleştirilen fiile bağlı olarak maddeten sorumluluğu ortaya çıkacak olan kimseye malen sorumlu denir.
28:Terör mücadale kanunun kapsamına giren suçlardaşüphelinin kolluk tarafından ifadesi alınırken 1 müdafi hazır bulunmak zorundadır.
29:Şüpheli sanık muhakeme sırasında sınırlama olmadan müdafinin hukuki yardımından faydalanabilir.
30:Soruşturma sırasında barodan zorunlu müdafi görevlendirilmesini talep edecek olan makam savcı dır.
31:Müdafilik görevinden yasaklama kararı kovuşturma konusu suçla sınırla olmak üzere 1 yıl süreyle verilebilri.
32:Sanığa tanınmayıp sadece müdafiye tanınan yeetki doğrudan sorma yetkisidir.
33:Soruşturma sonrasında şüphelinin fizik kimliğinin tespitine cumhuriyet savcısı karar verir.