Gunumuze kadar asit ve bazlar icin milyonlarca olmasa da bayagi bir tanim yapilmistir ama Arrhenius bunlarin icinde ilkidir.

Arrhenius'a gore suda cozundugunde H+ veren maddeler asit, OH- veren maddeler bazdir. Aslinda bu tanim bazi maddeler icin dogru gibi gorunse de eksiktir. Evet bu tanima gore HCl'nin asit, NaOH'in baz oldugunu soyleyebilirsiniz ama NH3'un niye baz, BF3'un niye asit oldugunu aciklayamazsiniz. Ayrica bu tanim sadece sulu cozeltilerle kisitli oldugu icin de eksiktir. Mesela amonyagin solvent oldugu bir durumu aciklayamamaktadir.

Arrhenius’a Göre Asit-Baz Tanımı :

Asit: Sulu çözeltilerinde ortama H+ (proton) verebilen maddelerdir.

HCl(g) H+(suda) + Cl-1(suda)

Baz: Sulu çözeltilerinde ortama OH-1 iyonu verebilen maddelere baz denir.

KOH(k) K+1(suda) + OH-1(suda)

Lowry-Bronsted’e Göre Asit-Baz Tanımı :

Ortama proton(H+) verebilen maddelere asit ve bu protonu kabul eden (alan) maddelere baz denir.

H2O + NH3 NH4+ + OH-

asit1 baz2 asit2 baz1

Proton veren her madde bu protonu alan başka bir maddeyle çift oluştururlar. Bu asit-baz çiftine konjuge asit-baz çifti denir.

Ametal oksitleri (CO2, SO2, SO3, N2O5) asit özelliği gösterir, çünkü bu maddeler suda çözündüğü zaman asit oluştururlar.

SO3(g) + H2O(s) H+ (suda) + SO4-2(suda)

Metal oksitleri ise ( K2O, MgO, BaO) bazik özellik gösterirler. Bu maddelerde suda çözündüğü zaman ortama OH- iyonu verirler.

K2 O(k) + H2O(s) 2K+(suda) + OH-(suda)

Lewis Asit-Baz Tanımı : Elektron çifti alabilen maddeler asit, elektron çiftini verebilen maddeler ise bazdır.

Asitlerin Özellikleri :

1. Asitlerle bazların tepkimesinden tuz ve su oluşur , bu olayın adı nötrleşmedir.

Asit + Baz Tuz + su

2. Aktif metallerle tepkimeye girerek tuz ve H2 gazı oluştururlar.

Zn(K) + HCl(suda) ZnCl2(suda) + H2(g)

3. Sulu çözeltileri iyonlar sayesinde elektrik akımını iletirler.

4. Turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler.

5. Tatları ekşidir.

6. Bazik oksitlerle tuz ve su oluştururlar.

CuOk(k) +2 HCl(suda) CuCl2(suda) + H2O(s)

7. Suda çok iyi çözünen asitlere kuvvetli, kısmen çözünenlere ise zayıf asitler denir.

Kuvvetli asitler : H2SO4 (sülfat asidi), HNO3(nitrik asit), H3PO4(fosforik asit), HClO4(perklorat asidi)

HCl, HBr, HI…

Zayıf Asitler : HCN (siyanür asidi) , CH3COOH (asetik asit), H2CO3(karbonik asit), HF…

Kuvvetli Bazlar: 1A,2A grubu elementlerinin OH li bileşikleri kuvvetli bazdır. KOH, NaOH, Ca(OH)2..

Zayıf Bazlar: NH3….

8. Yarı soy metaller (Cu,Hg,Ag) yapısında oksijen bulunan kuvvetli asitlerle tepkimeye girerler. Soy metaller ise (Pt ve Au) hiç bir asit yada bazla etkileşmezler.

Cu + 4HNO3 Cu(NO3)2 + 2NO2 +2H2O y.soy metal tuz oksit su 2Ag + 2H2SO4 Ag2SO4 + SO2 + 2H2O

9. Karbonatlı Bileşiklerin Asitlerle Olan Tepkimeleri : Karbonatlı bileşikler asitlerle tepkimeye girerse tuz + CO2 ve H2O oluşur.

CaCO3 + 2HCl CaCl2 + CO2 + H2O

Bazların Özellikleri :

1. Tatları acıdır ve ele kayganlık duyusu verir.

2. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletirler.

3. Turnusol kağıdını maviye çevirirler.

4. Ortama OH- iyonu verirler ve OH- sayısı aynı zamanda etki değeridir.

5. Anfoter elementlerle (Zn,Al gibi) H2 gazı verirler.

2 Zn(k) + 2NaOH(suda) Na2ZnO2(suda) + H2(g)

sodyum çinkat

Anfoterlik : Asitlere karşı baz, bazlara karşı asit özelliği gösteren maddelerdir. Zn, Cr, Sn, Pb, Al(Zenci karı sana pabuç alayım mı ?) Anfoter elementlerin bileşikleri de anfoterdir.

Tuz: Metallerin asit kökleriyle ( CO3-2, SO4-2, NO3-1, PO4-3, Cl-1 ClO4-1….) yapmış olduğu bileşiklere tuz denir.

Asidik Tuzlar: Kuvvetli asitlerle zayıf bazlardan oluşan tuzlardır.

H2SO4 + NH3 (NH4)2SO4

k.asit z.baz asidik tuz

Bazik Tuzlar: Kuvvetli bazlarla zayıf asitlerden oluşan tuzlardır.

KOH + HCN KCN + H2O

k.baz z.asit bazik tuz

Nötr Tuzlar : Kuvvetli asitlerle kuvvetli bazlardan oluşan tuzlardır.

HCl + NaOH NaCl + H2O

k.asit k.baz nötr tuz

OKSİT: Elementlerin oksijenle yapmış olduğu bileşiklerdir. CO2 , CO, SO3 , H2O, N2O5…..

Asit Oksitler : Ametal oksitleridir. Çünkü bu oksitler suda çözündüğünde aside dönüşürler.

SO3 + H2O H2SO4 CO2 + H2O H2CO3

asit oksit asit oksit

Bazik Oksitler: Metal oksitleridir. Çünkü suda çözündüklerinde baza dönüşürler.

CaO + H2O Ca(OH)2 Na2O + H2O 2NaOH

Nötr Oksitler: CO , NO, N2O, H2O nötr oksittirler.

BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI:

A- Metal- Ametal Bileşiklerinde Adlandırma:

1- Metal A grubu metali ise: Metalin adı + ametalin yada kökün adı

CaCl2 (kalsiyum klorür), K2SO4 (potasyum sülfat), Al(NO3)3 (alüminyum nitrat)

2- Metal geçiş elementi ise : Metalin adı + değerliliği + ametalin yada kökün adı

PbO2 kurşun (IV) oksit, Cu2O Bakır (I) oksit, Fe2O3 Demir (III) oksit….

B- Ametal- Ametal Bileşiklerinde Adlandırma : I. Ametalin sayısı ve adı + II. ametalin sayısı ve adı (I. ametal bir tane ise sayısı söylenmez)

CO2: karbon di oksit N2O5 : Di azot penta oksit CCl4 : karbon tetra klorür P2O5 di fosfor penta oksit

Günlük hayatta kullandığımız sabun,çamaşır suyu,tuz ruhu,bazı ilaçlar,gazoz,sirke,tıraş köpüğü,cilt bakım kremi,ketçap gibi maddelerin yapısında asit yada baz bulunmaktadır.

Bazı asit ve bazlar ise yediğimiz sebze ve meyvelerde doğal olarak vardır.Hatta bazı asit ve bazların eksikliğinde canlı vücudunda birtakım hastalıklar meydana gelir. Folik asit eksikliğinde aneminin oluşması gibi. Şimdi önemli asit ve bazların özelliklerini ve kullanıldığı alanları inceleyelim.

*

Formik asit(HCOOH):

Bakterilere küf ve mayalara etki eder. Mikrobik bozunmayı önlemek için gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. Karınca salgısında bol miktarda bulunur.

Asetik asit(CH3COOH):

Sirke asidi olarak bilinir asetik asidin %5-8 lik çözeltisi sirke olarak kullanılır. Asetik asit bir çok ilaç ve endüstri maddesinin hazırlanmasında kullanılır. Tahriş edici kokuya sahip bir sıvıdır. Alüminyum asetat tuzu,taze kesilmiş yaralarda kan dindirici olarak kullanılır.

Sorbik asit(HC6H7O2):

Küf ve mayaların gelişmesine engel olur.Bu özelliğinden dolayı yiyeceklerde antimikrobik koruyucu olarak kullanılır. Kokusu,lezzeti yoktur.

Sülfürik asit(H2SO4):

Endüstride kullanılan en önemli asit ve dünyada en çok üretilen kimyasallardan biridir. SO2 kullanılarak Kontak Metodu denilen bir metotla üretilir. Endüstride bir çok alanda kullanılan bu asit,özellikle gübre üretiminde,amonyum sülfat üretiminde,patlayıcı yapımında,boya sanayisinde,petro kimya sanayisinde kullanılmaktadır.

Benzoik asit(C6H5COOH):

Beyaz renkli iğne ve yaprakçık görünümünde bir maddedir. Gıdalarda mikrobik bozunmayı önlemek için kullanılır. En çok kullanıldığı alanlar,meyve suyu,marmelat,reçel,gazlı içecekler,turşular,ketçap ve benzeri ürünlerdir. Benzoik asit,bir çok bitkinin yaprak,kabuk ve meyvelerinde bulunur. Benzoik asit,genellikle sodyum tuzu olarak kullanılır. İlave edildiği gıdanın tadını etkiler.

Folik asit:

Folik asit,yaşayan tüm hayvan ve bitki dokularında az da olsa bulunur. Folik asit en çok koyu yeşil yapraklı sebzeler ve gıda olarak kullanılan hayvanların böbrek ve karaciğerlerinde bulunur. Biftek,hububat,sebzeler,domates,peynir ve sütte az miktarda bulunur. Folik asit eksikliğinde vücutta anemi (kansızlık) ortaya çıkar.

Hidrojen sülfür(H2S):

Renksiz bir gazdır. Kokmuş yumurtayı andıran bir kokusu vardır.Çok zehirlidir. Uzun zaman solunduğunda insanı öldüre bilir. Havada seyrektik olarak bulunduğunda yorgunluk ve baş ağrısı yapar.

Nitrik asit(HNO3):

Nitrik asit,dinamit yapımında kullanılır. Nitrik asidin gliserin ile reaksiyonundan nitrogliserin meydana gelir. Ayrıca nitrik asit NH4NO3 içeren gübrelerin üretiminde kullanılır.

Fosforik asit(H3PO4):

Saf fosforik asit,renksiz kristaller halinde bir katıdır. Fosforik asit, en çok, fosfatlı gübrelerin yapımında ve ilaç endüstrisinde kullanılır.

Hidroflorik asit(HF):

Hidroflorik asit yüksek oktanlı benzin yapımında,sentetik kriyolit(Na3AlF6) imalatında kullanılır. Ayrıca hidroflorik asit, camların üzerine şekil yapmak için kullanılır. Bu iş için, önce cam eşya yüzeyi bir parafin tabakası ile kaplanır. Sonra parafinin üzerine bir çelik kalem ile istenen şekil çizilir. Bu çizgilere hidrojen flüorür gazı veya çözeltisi tatbik edilir. Camdaki parafinin temizlendikten sonra camda yalnız sabit şekiller kalır.

Sodyum hidroksit(NaOH):

Beyaz renkte nem çekici bir maddedir. Su da kolaylıkla çözünür ve yumuşak kaygan ve sabun hissi veren bir çözelti oluşturur. İnsan dokusuna kaşındırıcı bir etkisi vardır. Sodyum hidroksit, lâboratuarda CO2 gibi asidik gazları yakalamak için kullanılır. Endüstride bir çok kimyasal maddenin yapımında, yapay ipek, sabun, kâğıt,boya, deterjan endüstrisinde ve petrol rafinelerinde kullanılır.

Potasyum hidroksit(KOH):

Endüstride arap sabunu üretiminde, pillerde elektrolit olarak ve gübre yapımında kullanılır.

Kalsiyum hidroksit(Ca(OH)2):

Beyaz bir toz olup, suda hamurumsu bir görünüş alır. Sönmemiş kirece su ilave edilmesiyle elde edilir. Kalsiyum hidroksit asidik gazların uzaklaştırılması, kireç ve çimento yapımı alanlarında kullanılır.

Amonyak(NH3):

Renksiz, kendine özgü keskin kokusu olan bir gazdır. Sıvı amonyak özellikleri bakımından suya benzer, polar yapıdadır, hidrojen bağı yapar ve su gibi iyonlarına ayrışır. Amonyak,endüstride en çok azotlu gübrelerin ve nitrik asidin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılır. Laboratuarlarda ise amonyak , zayıf baz olarak ve bir çok kimyasal maddenin elde edilmesinde kullanılır. Amonyak, bilhassa nitrik asit ve amonyum tuzları imalatında, üre, boya, ilaç ve plastik gibi organik madde imalatında kullanılır. Amonyak gazı, normal sıcaklıkta basınç uygulandığında kolaylıkla sıvılaşır. Oluşan bu sıvının buharlaşma ısısı yüksektir (327kkal/g). Bundan dolayı amonyak endüstride soğutucu olarak kullanılır.

Hidrosiyanik asit(HCN):

Tabiatta bulunan zehirlerin en kuvvetlisidir. HCN’nin kokusu şeftali çekirdeği içi kokusuna benzer. Metreküpte 34 miligram HCN varlığında kokusu hissedilebilir. Öldürücü tesir hızı yaklaşık 16 dakikadır. Öldürücü dozu konsantrasyonuna bağlıdır.

Laktik asit:

Zeytine lezzet ve bileşenlerinin salamuraya geçişini sağlıyor.

Probiyonik asit:

Peynirde,ekmek ve unlu mamullerinde rop hastalığına karşı, küflere karşı etkili bir asittir.

Malik asit:

Hafif ekşimsidir. Asitliği düzenlemek için kullanılır.suda çözünürlüğü yüksektir.

Tartarik asit:

Çözünürlüğü yüksek bir asittir.Asitlik ve tat için kullanılır. Üzümde bulunur.

*

Günlük hayatta karşılaştığımız maddelerden bir kısmı asit ve baz içerir. Asit ve bazlar her zaman evimizde bulundurduğumuz bazı mamullerin içinde bulunur. Şimdi bu mamullerin içinde bulunan asit ve bazları sırasıyla aşağıda gösterelim.

*

Şampuan:

Ammonium laureth sulfate.

Ammonium lauryl sulfate.

Sodium chloride.

Ammonium xylenesulfanete.

Sodyum citrate.

Sitrik asit.

Hydrogenated polydecene.

Terasodium EDTA.

Disodium EDTA.   Diş macunu:

Kalsiyum karbonat.

Sodium lauryl sulfate.

Sodium monofluorophosphate.

Sodium carrageenan.

Sodium silicate.

*   Saç spreyi:

Cetrimonium chloride.

Stearalkonium chloride.

Laktik asit.

Palmitik asit.

Salicylic asit.

*

*   Sabun:

Sodium cocoly ısethionate.

Stearic asit.

Sodium ısethionate.

Sodium tallowate.

Coconut asit.

Sodium stearete.

Sodium polm kernelate.

Sodium chloride.

Trisodium EDTA

Cilt bakım kremi:

Sodium cetearyl sulfate.

Sodium carbomer.

*

Tıraş köpüğü:

Palmitik asit.

Stearic asit.

Sodyum silikat.

Potasyum klorür.

Vitamin hapı:

Sorbik asit.

Folik asit.

Sitrik asit anhidr.

*

Ketçap:

Askorbik asit.

Sodyum benzoat.

Potasyum sorbat.

*

Mayonez:

Sorbik asit.   Kola:

İnorganik asitliği düzenleyici H3PO4

Fosforik asit   Margarin:

Sitrik asit.

Potasyum sorbat.   Limon sosu:

Sitrik asit.

Askorbik asit.

*   Kabartma tozu:

Stabilizor(sodyum asit pirofosfat E450) .   *   *

*

Yiyecek ve içeceklerimize bulunan asitlerin yenilip içilmesinde bir mahsur yokken suni olarak elde edilen asitlerin yenilip içilmesi tehlike arz eder. Simdi sağlığımız için zararlı olan asitleri inceleyelim.

Sorbik asit: Vitamin B12’yi yok ediyor.

Sodyum nirit, Sodyum nitrat: Kalp damar hastalıkları.(tüm sosis ve salamlarda.)

Karminik asit: nörolojik hastalıklar.

Sitrik asit: En tehlikeli kanserojen etki maddesi olup ne yazık ki bir çok hazır gıdada bulunuyor.(gofret, meyve suları, bazı hazır çorbalar,teneke konserve turşular, bazı hazır yaprak sarmaları,bazı şekerlemeler.)

Askorbik asit: Kanserojen etki maddesi. (bazı portakal sulu içeceklerde.)

*

Yurt dışında yasaklanan bizde hâlâ kullanılan katkılar:

sodyum benzoat: ketçaplarda bulunur.

Benzoik asit,

Sodyum benzoat,

Kalsiyum benzoat,

Etil-p-hidroksibenzoat,

Sodyum etil-p-hidroksibenzoat,

Propil-p-hidroksibenzoat,

Sodyum propil-p-hidroksibenzoat

Bunlar renkli draje çikolatalarda ve kaymaklı bisküvilerde kullanılır. Kalp hastalıkları, damar sertlikleri ve tıkanıklıklara yol açan katkı maddeleridir.

*

Mide ve bağırsak hastalıklarına yol açan katkılar:

Ortofosforik asit.

Sodyum fosfat.

Monopotasyum fosfat.

Monokalsiyum fosfat.

1. Asitlerle Bazların Reaksiyonu

*Asit ve bazın tepkimesinden tuz ve su oluşur.Bu reaksiyonlara nötrleşme reaksiyonu denir.

Asit + Baz —– Tuz + Su

2HCL + Mg(OH)2 —– MgCl2 + 2H2O

3H2SO4 + AL(OH)3 —— AL2(SO4)3 + 6H2O * Reaksiyona giren baz anhidrobaz (susuz baz) ise sadece tuz oluşur. NH3 anhidrobazdır. NH3ün asitlerle tepkimesinden H2O oluşmaz.

NH3 + HCl —— NH4Cl

2NH3 + H2SO4 ——- (NH4)2S *Asidik oksitler,bazlarla tepkimeye girerek,tuz ve su oluştururlar.

SO2 + 2KOH ——- K2SO3 + H2O

SO3 + 2NaOH —— Na2SO4 + H2O * Bazik oksitler,asitlerle tepkimeye girerek tuz ve H2O oluştururlar.

Na2O + 2HCl —— 2NaCl + H2O

MgO + H2SO4 —— MgSO4 + H2O

* Asidik oksitler,bazik oksitlerle tepkime verirler. Yalnızca tuz oluşur. Reaktiflerde Hidrojen olmadığından H20 oluşmaz.

SO3 + CaO ——- CaSO4

CO2 + K2O ——- K2CO3

* Bazik özellik gösteren karbonatlı bileşiklerin,asitlerle tepkimelerinden CO2(g) açığa çıkar.

Na2CO3 + 2HCl ——- 2NaCl + CO2(g) + H2O

2. Metallerin Asitlerle Reaksiyonları

Asitler,hidrojenden aktif maddelerle reaksiyona girdiklerinde,

Metal + Asit —— Tuz + H2(g) tepkimesi gerçekleşir.

Fe + 2HCl —— FeCl2 + H2

Fakat asiler,soy metallere (Cu,Ag,Hg,Au ve Pt) etki etmezler.Ancak yarısoymetallere (Cu,Ag,Hg) derişik H2SO4 ve HNO3 yükseltgen olarak etki ederler. HNO3 derişik olduğunda NO2 seyreltik asit olduğundan NO gazı açığa çıkar.

Cu + 4HNO3 —— Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O (derişik)

3Cu + 8HNO3 —— 3Cu(NO3)2 + 2NO(g) + 4H2O

NOTE: Soy metallerin oksitleri asitlerle reaksiyona girerler.

Cu + HCl —— reaksiyon vermez

CuO + HCl —— CuCl2 + H2O

3. Metallerin Bazlarla Reaksiyonları

Metaller,bazlarla tepkime vermezler.Bazlar ancak amfoter metallerle(Zn,Al,Cr,Pb) özel tepkime verirler. Amfoter metallerin bazlarla tepkimelerinden kompleks tuz ve H2 gazı oluşur.

Fe + NaOH —— Tepkime olmaz.

Li + KOH —— Tepkime olmaz.

Zn + 2KOH —— K2ZnO2 + H2(g)

Arrhenius Tanımı : Asit sulu çözeltide H3O+*derişimini arttıran Baz ise sulu çözeltide OH-* derişimini arttıran olarak tanımlanır.

*Ametal oksitler su ile reaksiyona girince asidik çözeltiler oluştururlar.

*Metal oksitler su ile reaksiyona girince bazik çözeltiler oluştururlar.

Bronsted-Lowry Tanımı : Asit proton verici baz ise proton alıcıdır. Bir asidin bir bazla reaksiyonunda proton asitten baza iletilir.

*Asit ve Baz arasında proton verilmesi ve alınması olayı vardır. Bu asit ve bazlar eşlenik asit baz çifti olarak adlandırılırlar.

*Hem asit hem baz gibi davranan bileşiklere amfoter bileşikler denir.

*Çözücü hem asit hem de baz gibi davranıyorsa bu olaya otoiyonlaşma denir.

*Güçlü asidin eşlenik baz zayıf, güçlü bazın eşlenik asidi zayıftır.

*Zayıf asit ve zayıf baz arasında reaksiyon olamaz.

*Bir** Bronsted-Lowry reaksiyonunda denge sağa kayıyorsa reaksiyonda girenler güçlü ürünler zayıftır.

Hidroliz : Bir iyonun su ile H3O+ veya OH- oluşturmak üzere reaksiyona girmesine denir.

Kurallar

* Eşlenik asitleri* H3O+ dan güçlü olan anyonlar hidroliz olmaz.

*Eşlenik asitlerin* H2O dan güçlü fakat H3O+ dan zayıf olanlar belirli derecede hidrolize uğrarlar.

*Eşlenik asitleri H2O dan zayıf olan anyonlar kolayca hidroliz olurlar.

*1A ve 2A grupları metalleri hidrolize uğramazlar.

Nötralleşme : Asit ve Baz reaksiyonuna denir. Ürünleri bir tuz ve sudur .

*Çok* protonlu asitlerden tamamlanmamış nötralleşme reaksiyonları ile elde edilen tuzlara asidik tuzlar denir.

Lewis Asit ve Bazları : Bazlar ortaklanmamış elektron çifti içeren bileşikler olarak tanımlanır. Asitler yapısında oktet boşluğu olanlar bazı basit katyonlar* ve yörüngelerindeki elektron sayısını arttırabilen elementlerin bileşikleri olarak tanımlanır.

Tuz, kimyada, bir asitle bir bazın tepkimeye girmesi neticesinde meydana gelen madde. Tuz bazdaki artı yüklü iyonla asitteki eksi yüklü iyondan meydana gelir. Asitle baz arasındaki tepkime nötrleşme tepkimesi olup bu esnada tuz ve su ortaya çıkar. Erimiş tuz veya çözelti halindeki tuzların çoğu eksi ile artı yüklü iyonlarına ayrışır ve elektriği iletir. Tuz adı ayrıca sofra tuzu veya sodyum klorür (NaCl) için de kullanılır.

Tuz çeşitleri

Tuzları çeşitli şekilde sınıflandırmak mümkündür. Sınıflandırmanın birisi tuzun bünyesinde OH- veya H+ iyonunun olup olmayışına bağlı olandır. Bu sınıflandırmada tuzlar normal, asidik ve bazik tuzlar şeklinde sınıflandırılır. Normal tuz; tam nötrleşme ürünü olup, meydana getirici asit ve baz kuvvet olarak birbirine denktir. NaCl, NH4Cl, Na2SO4, Na2CO3, Na3PO4 ve Ca3(PO4)2 birer normal tuzdur.

Asidik tuzlar

Asidik tuzlar, tuzun bünyesinde bir veya daha çok proton vardır. Suda çözündükleri zaman bünyelerindeki protonu vererek ortamı asidik yapar. NaH CO3, NaH2PO4, Na2H PO4 ve NaHSO4 birer asidik tuzdur.

Bazik tuzlar

Bazik tuzlar, bünyelerinde en az bir OH iyonu bulunduran tuzlardır. Suda çözündükleri zaman ortamı bazik yaparlar. Pb(OH)Cl, Sn(OH)Cl ve Al(OH)2Cl’de olduğu gibi. Diğer sınıflandırma metodunda ise, basit, çift ve kompleks tuzlar şeklinde sınıflandırılır. NaCl, NaHCO3 ve Pb (OH)Cl gibi tuzlar basit tuzlardır.

Çift tuzlar

Çift tuzlar iki basit tuzdan meydana gelen tuzlardır. Bunlar suda çözündükleri zaman kendilerini meydana getiren iyonlara ayrışır. Şaplar da çift tuzlar sınıfına girer. Na Al(SO4)2 ve NH4Cr(SO4)2 birer çift tuzdur. Kompleks tuzlar, asit kökü aynı olan iki basit tuzun kompleks kök vererek meydana getirdiği tuzlardır.

K4Fe(CN)6, K3Fe(CN)6, birer kompleks tuzdur. Bunlar suda çözündükleri zaman kendini meydana getiren tuzların iyonlarına ayrışmazlar.

Tuzlar, önce metalin ismi, sonra asidin kökü söylenerek adlandırılır. Na2SO4 = sodyum sülfat, KCl= potasyum klorür, KHCO3 = potasyum hidrojen karbonat (potasyum bikarbonat) gibi.

Bazı tuzlar, kuvvetli asit ve zayıf bazdan veya kuvvetli baz ve zayıf asitten meydana gelmiştir. Bu tuzlar suda çözündükleri zaman hidrolize uğrarlar ve çözeltiyi asidik veya bazik yaparlar.

Tuzların elde edilişi

Asit ve bazların nötrleşmesinden elde edilirler:

Baz + Asit → Tuz + Su

Metallere asit tesir ettirmekle elde edilirler:

Metal + Asit → Tuz + H2

Elementlerinden elde edilebilirler:

Metal + Halojen → Tuz

Asit ve Bazların Tanımı

*

Asitler yapısında hidrojen bulunan ve sudaki çözeltisine hidrojen iyonu (H+) veren maddelerdir. En belirgin özellikleri ekşi tatda olmaları ve asit-baz indikatörü denilen bazı organik boya maddelerinin rengini değiştirmeleridir. Örneğin turnusolün mavi rengi asitle kırmızıya dönüşür. Örnek olarak hidroklorik asit, HCl, verebiliriz.

*

*

Bazlar yapısında hidroksil bulunan ve sudaki çözeltisine hidroksil iyonu (OH-) veren maddelerdir. Elde kayganlık hissi uyandıran ve yine asit-baz indikatörlerinin rengini değiştiren maddelerdir. Örneğin turnusolün kırmızı rengi bazlarla maviye dönüşür.

*

Örnek olarak sodyum hidroksit, NaOH, verilebilir.

*

Asit ve bazlar birleşerek birbirlerini nötralleştirip su verir.

Diğer bir tanıma göre asitler proton veren, bazlar ise proton alan maddelerdir.*

Yukarıdaki tepkimede HCl, proton verdiğine göre asit, H2O ise proton aldığına göre bazdır. HCl ve H2O arasındaki tepkime sonucunda konjüge asit ve bazlar oluşur. Ancak H+ iyonunun suda serbest halde bulunması olası değildir. Su molekülleriyle sarılması beklenir. Yaklaşık dokuz su molekülüyle sarılan H+ iyonu, bunlardan birisi ile de sıkıca bağlanır. Dolayısıyla suda, H+ yerine daima H3O iyonundan söz etmek gerekir ve bu iyona hidronyum iyonu denir. Arrhenius’ a göre baz olması beklenmeyen amonyak çözeltisi bu tanıma göre bazdır, bu da aşağıdaki tepkime ile verilebilir.

*

*

NH3 + H2O NH4+ + OH-

baz(1) asit(2) konjüge konjüge

asit(1) baz(2)

*

Yukarıdaki tepkimeye bakacak olursak, NH3 proton aldığı için baz, H2O ise proton verdiği için asittir. Aynı zamanda NH4, NH3 ün konjüge asidi, OH- ise H2O nun konjüge bazıdır..

*

HCl ve NH3 örnekleriyle reaksiyona giren su molekülü, HCl’ye karşı baz olarak (proton alan), NH3’ e karşı ise su asit olarak (proton veren) davranmaktadır. Buda su molekülünün reaksiyona girdiği maddeye göre asit veya baz olarak davrandığını gösterir. Bu tür maddelere amfiprotik maddeler denir.

Amfiprotik maddelere örnek olarak H2O, ROH, HCO3-, H2PO4-, HPO42- verilebilir.

*

Lewis’ e göre ise asit elektron çifti alan, baz ise elektron çifti verebilen maddedir. Baz grubuna genellikle elektron verebilen oksijen veya azot içeren maddeler girer. Diğer taraftan hidrojen içermeyen maddeler asit olabilir. Örneğin bor triflorür, BF3, bir asittir, çünkü elektron eksikliği vardır ve bunu tamamlamak ister. Öte yandan NH3 veya diğer azotlu maddelerde ortaklanmamış elektron çiftleri bulunur, dolayısıyla bazdır.

1.2   ASİT VE BAZLARIN DEĞERLİĞİ

Sulu çözeltide molekül başına bir proton veren asitlere bir değerli asit denir.

HCN + H2O H3O+ + CN–

Her molekül başına iki proton verebilen asitlere iki değerli asit denir. ( H2CO3 )

İkiden fazla proton verenlere ise poliprotik asit denir. ( H3PO4 )

Sulu çözeltide molekül başına bir proton alan bazlara bir değerli baz denir.

NH3 + H2O NH4+ + OH–

Sulu çözeltide molekül başına iki proton alan bazlara iki değerli baz denir. CO3—2 ün suda iyonlaşma.

CO3—2 + H2O HCO3– + OH–

HCO3– + H2O H2CO3 + OH–

Asidik oksitlerle bazik oksitlerin değerlikleri, suda oluşturdukları H ya da OH iyonu sayısı kadardır.

- Asidik oksitler (Ametal Oksit )

N2O5 + H2O 2HNO3 (1 değerli )

CO2 + H2O H2CO3 (2 değerli )

- Bazik oksitler (Metal Oksit )

Na2O + H2O 2NaOH (1 değerli )

MgO +H2O Mg(OH)2 (2 değerli )

İndikatörler : Asit baz çözeltilerinin pH sını belirlemede kullanılan maddelerdir.İndikatörler zayıf asit veya zayıf baz oldukları için ortamın hidrojen iyonu derişimine karşı çok duyarlıdır. Bu yüzden belirli pH aralıklarında renk değiştirirler.

İNDİKATÖR

Rengin değiştiği pH

Düşük pH’daki renk

Yüksek pH’daki renk

Metil oranj

Turunsol

Fenolftalein

3,1- 4,4

7

8,2 - 10

Kırmızı

Kırmızı

Renksiz

Sarı

Mavi

Kırmızı

GÜNLÜK YAŞANTIMIZDA ASİT VE BAZ

Arı sokması asidiktir, bu nedenle de acı hissi amonyakla dindirilebilir.

Bitkilere renk veren bileşikler çoğunlukla asit ve alkalilere karşı duyarlıdır. Mavi ortancalar sadece asitli topraklarda yetişir. Nötr yada alkali topraklardaki ortancalar ise pembedir.

Kimya bir suçun aydınlatılmasında büyük rol oynar. Örneğin bir şüphelinin ayakkabısından alınan yada arabanın tekerleğinden alınan toprak örneklerinin pH değeri, suçun meydana geldiği yerdeki toprakla karşılaştırılmak üzere ölçülebilir.

TUZLAR

Asitlerle bazların birleşmesinden meydana gelen maddelerdir. Asit ve bazın birleşerek tuz oluşturması olayına nötrleşme denir. Asit ve bazlar tuzları oluştururken elektrik akımının iletimi hariç tüm özelliklerini kaybederler. Ancak tuzlar elektrik akımını katı halde iletemezler. Suda çözündüklerinde veya ısıtılıp eritildiklerinde elektrik akımını iletirler.

ÖRNEK

1.   5×10-4 mol HBr ile 500 ml çözelti hazırlanıyor. Bu çözelti için;

a. H+ ve OH— derişimlerini,

b. pH ve pOH değerlerini hesaplayınız.

ÇÖZÜM :

HBr kuvvetli bir asittir ve çözeltisinde tamamen iyonlarına ayrılır. Bu nedenle asidin derişimi H+ derişimine eşittir.

a. nHBr = 5×10-4 mol V = 500ml =5×10-1 M=?

M = n / V M = 5×10-4 / 5×10-1 = 1.10-3 molar [H+] = 1.10-3 molar

Ksu = [H+] [OH–] = 1.10-14 = 1.10-3x [OH–] [OH–] = 1.10-11 molar

b. pH = -log [H+] pH = 3

pOH =-log [OH–] pOH = 11

Not : pH<7 ise ortam asidiktir.

pH=pOH ise ortam nötr.

pH>7 ise ortam baziktir.

METAL VE AMETAL OKSİTLERİNİN BAZLIK VE ASİTLİKLERİ

Metal ve Ametallerin oksijenle oluşturduğu bileşiklere oksit denir. ( Na2O, MgO, Al2O3 v.b )

İki yada daha çok sayıda elementin oksijenle oluşturduğu bileşikler oksit değildir. ( NaNO3, MgCO3 v.b)

M elementi bir metal ise, MxOy formülüyle gösterilen okside, susuz baz anlamına gelen baz anhidrit denir. (Na2O)

M elementi bir ametal ise, MxOy formülüyle gösterilen okside, susuz asit anlamına gelen asit anhidrit denir. (CO2)

Periyodik cetvelde periyotlar da soldan sağa doğru gidildikçe elektronegatiflik arttığından, metal oksitlerin bazik karakteri azalır. Örneğin ; I A grubunda yer alan Na, II A grubunda yer alan Mg metalinin elektronegatiflikleri azdır, dolayısıyla İyonlaşma enerjileri düşüktür. Bu durumda bu metalin hidroksitlerinde M-OH bağı koparak M+ ve OH— iyonlarının oluşması beklenir.

NaOH Su Na+(suda) +OH—(suda) Mg(OH)2 Su Mg+ + 2OH—

NaOH bileşiği suda çok çözünür iyonlaşma % 100 gerçekleştiği için, NaOH kuvvetli bazdır.

Mg(OH)2 suda az çözünür. Ancak çözünen kısmı Mg+ ve OH— iyonlarına ayrışır. Çözelti baziktir.

Mg İyonlaşma enerjisi Na dan büyük olduğu için Mg(OH)2 bazı, NaOH bazından daha zayıftır.

P.C soldan sağa doğru gidildikçe İ.E artacağından metal oksitlerin bazik karakteri azalır.

P.C yukardan aşağı doğru inildikçe İ.E azalacağından metal oksitlerin bazik karakteri artar.