Zeka Geriliği Düzeyleri

Zeka gerilikleri hafif, orta, ağır ve çok ağır düzeyde olmak üzere, zeka testlerinden alın sonuçlar göz önüne alınarak 4 grupta ele alınmaktadır.

Hafif Gerilik: Bu gruba giren çocuklar geleneksel olarak normal okulların özel sınıflarında eğitim görmektedirler. Günümüzde bu çocukların bir çoğu sınıf öğretmenlerine sağlanan danışmanlık hizmetleri ya da çocuğa sağlanan destek hizmetleri yoluyla normal sınıflarda eğitim görmektedir. Hafif geriliği olan çocukların bir çoğu okula başlayana, hatta ileri sınıflara değin farkına varılamazlar. Ancak ileri sınıflarda farkına varılırlar.çünkü okulda ve ileri sınıflarda kendilerinden beklenilen görevler giderek zorlaşmaktadır.

Orta Gerilik: Orta geriliği olan çoğu çocuk okul öncesi yıllardaki gelişimlerinde önemli derecede gecikme gösterir. Genellikle yaşları ilerledikçe zihinsel, sosyal ve motor gelişim alanlarında akranlarıyla aralarında olan mesafe daha çok açılır. Orta gerilik gösteren bu çocukların yaklaşık % 30’unda Down sendromu, yaklaşık % 50’sinde beyin incinmesinin farklı türleri vardır. Hafif derecede geriliği olanlarla karşılaştırıldıklarında fiziksel yetersizlikler ve davranış problemleri daha yaygındır.

Ağır ve Çok Ağır Gerilik: Ağır ve çok ağır zeka geriliği olan çocukların neredeyse tamamı doğumda ya da hemen sonrasında farkına varılırlar. Çoğunun merkezi sinir sisteminde ciddi hasar vardır. Bir çoğunun başka özürleri ve sağlık problemleri vardır. Çoğu kez kişisel gereksinimlerini karşılamada yetersiz kalırlar, hareketleri sınırlıdır ya da bağımsız olarak harekette bulunamazlar.24 saat bakıma gereksinim gösterirler.

Zeka Geriliği Olan Çocukların Özellikleri

Zeka geriliği olan çocuklar zihinsel işlevlerde gerilik ve uyumsal davranışlarda yetersizlikleri yanında grup olarak normal yaşıtlarından farklı bazı özellikler göstermektedirler. Bu özelliklerin normallerden farklılık derecesi, başta zeka geriliğinin ağırlık derecesi olmak üzere yaşanılan aile koşullarından ve sağlanan eğitim olanaklarından önemli ölçüde etkilenmektedir. Zeka geriliği olan çocukların tümü için geçerli olabilecek özelliklerin sıralanması güç olmakla birlikte sıklıkla gözlenen bazı ortak özelliklerden bahsedilebilir.

Öğrenme: Öğrenme olayı temelde zihinsel bir süreçtir. Bu nedenle zihinsel işlevlerde gerilik, bunun yanında uyumsuz davranışlar gösteren zeka geriliği olan çocukların öğrenmede normal yaşıtlarından daha az başarılı olmaları beklenmektedir. Nitekim bu çocukları normallerden ayıran en belirgin özellikleri öğrenme yetenekleri olmaktadır. Gerçekte bir öğrenme görevini yerine getirirken geçtikleri basamaklar normallerden farklı değildir. Yalnızca bu basamaklardan geç ve güç geçerler.

Dikkat Yetenekleri: Öğrenme ve hatırlamanın temel koşullarından birisi de dikkatin öğrenilecek konu üzerinde toplanması ve sürdürülmesidir. Zeka geriliği olan çocukların bu konuda güçlükleri vardır. Dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir. Bu durum zihinsel yetersizlikler yanında güdülenme eksikliğiyle açıklanmaktadır. Diğer yandan zeka geriliği olan çocukların geçmişte öğrenmeye ilişkin pek çok başarısız yaşantılarının olması, öğrenmeye ilişkin tutumlarını olumsuz yönde etkilemektedir.

Hatırlama: Zeka geriliği olan çocukların genellikle kısa süreli bellekteki bilgileri uzun süreli belleğe aktarmada çeşitli problemleri vardır. Ancak uzun süreli bellekte bu çok belirgin bir problemleri yoktur. İyice öğrendikleri bir bilgiyi uzun süre hatırlayabilirler.

Akademik Başarı: Zeka ile başarı arasında kuvvetli bir ilişki bulunmaktadır. Bu nedenle zeka geriliği olan çocuklar akademik başarıya bakıldığında normal yaşıtlarından daha geridedirler.

Kişilik ve Sosyal Özellikler: Zeka geriliği olan çocuklar, temelde toplumun bu çocuklara yönelik uygun olmayan tutum ve davranışları ve buna bağlı ya da bundan bağımsız olarak geçmişte yaşadıkları başarısızlıklar nedeniyle kaygı, başarısızlık beklentisi ve engellenme duygusu gibi tehditleri daha yoğun bir biçimde yaşamaktadırlar. Üstelik bu duygularla baş etmede en önemli silah olan zihinsel işlevlerde çeşitli derecelerde yetersizlik göstermeleri, bu çocuklarda kişilik ve sosyal problemlerin daha sıklıkla görülmesine neden olmaktadır.

Dil ve Konuşma: Konuşma öğrenilen bir davranıştır. Zeka geriliği olan çocuklar konuşmayı normallerin geçtiği aynı basamaklardan geçerek öğrenirler ve geliştirirler. Ancak bu basamaklardan geçiş hızları yavaştır. Bu nedenle dil ve konuşma gelişimlerinde gecikme ve ilk basamaklarda takılma durumlarına sıklıkla rastlanmaktadır.

Zeka Geriliği ve Eğitim

Zeka geriliği olan çocuklar akademik başarı, dil ve konuşma, sosyal beceriler, günlük yaşam becerileri ve kas gelişiminde (özellikle beyin hasarına bağlı ortaya çıkan zeka geriliklerinde) normal yaşıtlarına göre geri kalmaktadırlar. Bu sebeple farklı bir eğitim programına ihtiyaç duyarlar. Çocuktaki gelişim geriliğinin erken fark edilmesi ve profesyonel yardım alınması bununla ilgili atılacak en önemli adımdır. Çocuğun gelişim alanlarına göre bulunduğu gelişim seviyesi tespit edilmeli ve buna bağlı olarak oluşturulacak bireysel ve grup eğitim planları sistemli bir şekilde uygulanmalıdır. Yapılacak en büyük hata çocuğun her hangi bir gelişim gösteremeyeceği inancıyla harekete geçmemektir. Zeka geriliği olan çocuklar aile, okul ve doktorların işbirliğiyle tüm gelişim alanlarında ilerleme gösterebilmektedirler.

Psikoloji İstanbul Uzmanları