 |
|
|
Yunus,
balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller
(Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları
(Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır.
Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı
nehirlerde bulunan yunuslar etçil canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep balığı ile beslenirler.
Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea) takımı içindeki en kalabalık familyadır ve
evrim süreci açısından da görece yenidir: üyeleri yaklaşık 10 milyon yıl önce, Miyosen devrinde
ortaya çıkmıştır. Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından olduğu kabul edilir ve
arkadaş canlısı genel görünümleri ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir yere
koyar.
AdLandIrma:
En sık rastlanan yunus türü olan ve
"yunus" denildiğinde ilk akla gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de de
yayınlanan ABD televizyon dizisi Flipper'ın özellikle popülerleştirdiği ve Türkçe'de
"şişe burunlu yunus" (ya da "afalina") olarak anılan Tursiops truncatus
türüdür. Ancak, yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü Tursiops truncatus değil,
Türkçe'de "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde
sınıflanan Delphinus delphis'tir.
Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki
görece büyük altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus olsalar da daha çok
"balina" adı ile anılır. Bu canlılar şunlardır:
Feresa attenuata - Cüce katil
balina
Globicephala macrorhynchus - Kısa yüzgeçli pilot balinası
Globicephala
melas - Uzun yüzgeçli pilot balinası
Orcinus orca - Katil balina
Peponocephala
electra - Elektra balinası
Pseudorca crassidens - Yalancı katil balina
Dişli balinalar
(Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer
türler, nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası içindeki dört familyada birer tür olarak
sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir yunusu, La Plata yunusu ve Yangtze
nehir yunusudur.
Yine dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan
Phocoenidae familyası ve bazı türleri, yunuslardan farklı olsalar da bazen "yunus"
adı ile ilişkilendirilir. Örneğin İngilizce'de, bu familyanın türleri için "domuz
balığı" anlamına gelen bir kökten genel porpoise kelimesi kullanılır[1] ve bu kelime,
özellikle gemiciler ve balıkçılar tarafından herhangi bir küçük yunusu adlandırmak için
kullanılmıştır[2]. Türkçe'de Phocoenidae familyası için "domuz
balinaları"[3][4], "nehir yunusları"[3], "liman yunusları"[5] ve
"liman yunusugiller"[6] gibi adlara rastlanabilir. Bu familyanın tipik türü olan
Phocoena phocaena için ise "domuz balinası"[7], "mutur"[3][8][9][10],
"gerçek yunus"[9], "azak yunusu"[11] ve yalnızca
"yunus"[3][5][8] adlarının kullanıldığı görülebilir.
YUNUSTAKİ MÜKEMMEL TASARIM
<br
"O Allah ki, yaratandır, (en güzel bir biçimde) kusursuzca var edendir,
'şekil ve suret' verendir..." (Haşr Suresi, 24)
Yunuslar her
nefes alışlarında ciğerlerinin % 80- 90'ını havayla doldurular. Oysa çoğu insan için bu
oran ancak % 15'i bulur.Yunuslar için nefes almak insanlarda veya diğer kara
memelilerinde olduğu gibi bir refleks değildir, iradeli bir harekettir.Yani biz nasıl yürümeye karar
veriyorsak, yunuslar da nefes almaya karar verir. Bu, hayvanın suda uyurken boğularak
ölmemesi için alınmış bir tedbirdir. Yunus uykusu sırasında beyninin sağ ve sol yarım kürelerini
yaklaşık on beş dakika arayla nöbetleşe kullanır. Bir yarım küre uyurken, diğer yarım küre
yüzeye çıkarak hayvanın nefes almasını kontrol eder.
Yunusların ağızlarındaki
gagaya benzer çıkıntı ise sudaki hareketlerini kolaylaştıran bir başka tasarımdır. Hayvan bu yapı
sayesinde suyu daha iyi yarmakta ve daha az enerji harcayarak daha hızlı yüzebilmektedir.
Modern gemilerin burunlarında da yunus ağzına benzer bir çıkıntı vardır. Bu hidrodinamik
tasarım, gemilerin hızını da aynen yunuslarınki gibi artırmaktadır.
Dayanışma Esasına Dayalı Sosyal Yaşamları
Yunuslar çok
büyük gruplar halinde yaşar. Güvenli bir koruma için dişiler ve yavrular böyle bir grubun
ortasında yer alır. Grubun hasta üyesi yalnız bırakılmaz, ölene kadar grubun içinde tutulur. Bu
güçlü dayanışma bağı, yeni bir yavru gruba katıldığı ilk günden itibaren başlar. Yunus yavruları
önce kuyrukları dışarı çıkacak biçimde doğarlar. Bu sayede doğum tamamlanana kadar
yavrunun havasızlıktan ölmesi önlenmiş olur. En son yunusun başı doğum kanalından çıkar
çıkmaz, ilk nefesini alması için hızla su yüzeyine çıkarılır. Genellikle, yardım amacıyla anne
yunusa bir başka dişi yunusta eşlik eder. Diş yunus doğumdan sonra annesini emzirir. Süt
emmek için dudağı olmayan yavru annesinin karnındaki bir yarıktan çıkan iki süt kaynağından
beslenir. Bu bölgeye ufak ağız darbeleriyle dokunduğunda fışkıran sütle beslenir. Yavru her
gün onlarca litre süt içer.
Yunuslar, insan kulağının algılayamayacağı
büyüklükte (20.000 Hertz ve üstü) ses dalgaları yayarlar. Bu yayılımı kafanın ön kısmı hizasında
"kavun" olarak adlandırılan bir bölgeden kaynaklanır. Hayvan kafasını hareket
ettirerek dalgaları istediği yöne doğru kanalize edebilir. Sonar dalgası bir engelle karşılaştığı
zaman, hemen bir yansıyarak geri döner. Alt ağız alıcı görevi yaparak yankıyı iç kulağa yollar. İç
kulak da verileri beyne gönderir. Bu veriler beyinde analiz edilir ve yorumlanır.
Bu
sütün %50si yağ meydana gelir (ineklerde ise sütün %15'i yağdır). Bu sayede, vücut
ısısını dengelemesi için gerekli olan deri yağı hızla oluşur. Hızlı dalışlar esnasında diğer dişiler
yavruyu aşağı doğru iterek yardımcı olurlar. Ayrıca, yavruya avlanmayı ve sonarını kullanmayı
da öğretirler. Bu yıllarca süren bir eğitim safhasıdır. Bazıları yıllarca sevdikleri bir aile üyesinin
peşinden ayrılmazlar. 30 sene boyunca bu böyle devam edebilir.
Vurgun
Yemeyi Önleyen Sistem
Yunuslar insanlarla kıyaslanamayacak kadar derin
sulara dalabilirler. Bu konudaki rekor Balinagillerden Amber balığına aittir. Amber balığı bir nefes
alışla 3000 metre derine dalış yapabilir. Gerek yunuslar gerekse balinalar bu tip dalışlara uygun
bir tasarımda yaratılmışlardır. Palet şeklindeki kuyruklar suya dalmayı ve yüzeye çıkmayı
oldukça kolaylaştırır. Dalış için yaratılmış bir başka tasarım da hayvanın ciğerlerinde gizlidir:
Hayvan derine daldıkça üzerindeki suyun ağırlığı, yani basıncı artar. Bu basıncı dengelemek
için, ciğerlerinin içindeki hava basıncını da giderek artırır. Ancak bu hava basıncı giderek çok
yüksek derecelere çıkar. Aynı basınç bir insan ciğerine uygulansa, ciğer yırtılıp parçalanacaktır.
İşte bu tehlikeye karşı yunusların vücutlarında çok özel bir koruma yaratılmıştır: Yunusların
akciğerlerindeki bronşlar ve hava kesecikleri, basınca karşı son derece dayanıklı kıkırdak
halkalarla korunmuştur.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::|~ ♠ Eğlence ♠ ~|::. > Her Telden. > Hayvanlar Alemi (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Yunus Balığı
Yazdır
Gelişmiş Arama
Eylül 05, 2010, 04:14:38 ÖS