BÖLÜM I
DENİZLİ İLİNİN COĞRAFYASINA GENEL BAKIŞ

1.1 İLİN KONUMU
Denizli ili, Anadolu’nun güney batısında, Ege bölgesinin doğusunda, Ege, İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında bir geçit yeri konumundadır. İlin Çameli ve Kale ilçeleri Akdeniz, Sarayköy, bir bölümüyle Buldan ve Merkez ilçenin Çürüksu Vadisi Ege, diğer ilçeleri ise iç Anadolu Bölgesi sınırları içerisine girer.
İl toprakları 2830’ ve 2930’ doğu boylamları ile 3712’ ve 3812’ kuzey enlemleri arasında kalmaktadır.
11.894 km²"lik alanıyla Türkiye topraklarının yaklaşık % 1.5’ini kaplayan Denizli, il merkezi olarak denizden yaklaşık 400 metre yüksektedir.
İl alanı doğudan Burdur İli’nin Gölhisar, Tefenni ve Yeşilova; Afyon İli’nin Dazkırı, Dinar ve Sandıkla; batından Aydın İli’nin Karacasu, Kuyucak ve Bozdoğan; Manisa İli’nin Sarıgöl; kuzeyden Uşak İli’nin Karahallı Eşme ve Ulubay güney batısından Muğla İli’nin Merkez, Yatağan ve Köyceğiz ilçeleri ile çevrilidir (Anonim, 1983:2116).

1.2 İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ

1.2.1 İKLİM
Denizli ili Türkiye coğrafi haritasında Ege bölgesinde olmasına rağmen, iklim olarak Ege bölgesinin iklimi tamamen görülmez. Kıyı kesimlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan az da olsa iç bölgelerin iklimi hissedilir. Ege bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşük farklılıklar görülebilir. Denizli ilinde dağlar ekseriyetle denize dik olarak uzanmakta olduğundan denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir
Denizli ilinde genel olarak Ege bölgesinin ılıman iklimi egemendir. Yine de rakım yükseldikçe iklim sertleşir. Yaz aylarında ısı 40C’ye kadar yükselirken kış aylarında ise -10C’ye kadar düşer. Yağışlı gün sayısı ortalama 80 gündür ve genellikle kış aylarında görülür ( Önen, 1988:10 ).
Denizli, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege Bölgesi’nin doğusunda, Ege, İç Anadolu, Akdeniz bölgeleri arasında bir geçit teşkil eder. Merkez ilçe arazisi genellikle düzlük olup, şehir, Honaz dağlarının kuzey eteklerindeki hafif meyilli arazide kurulmuştur. Şehrin kuzeyindeki bol sulu mümbit Çürüksu ovası, kuzeydeki Çökelek dağları ile sınırlanır (Anonim, 1972: 2).
Denizli vilayetinde dağlar ekseriyetle denize dik olarak uzanmakta olduğundan batıdan gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yazlar ise biraz soğuk geçmektedir. Yağmur daha ziyade kış başlarına tesadüf eden zamanlarda yağmaktadır ( Anonim, 1980: 2).
Denizlide ortalama sıcaklık 12 yıllık rasatlara göre 15,8ºC olmaktadır. En yüksek sıcaklık 41,2ºC olarak kaydedilmiştir. Denizliden başka Güney, Sarayköy ve Acıpayam’da sıcaklık rasatları yapılmaktadır. Denizlide en düşük sıcaklığın -11,4ºC olarak kaydedildiği görülmektedir (Anonim, 1980: 3).

1.2.2. BİTKİ ÖRTÜSÜ
Denizli ilinde yüksek alanlar ormanlarla kaplıdır Bu ormanlar Orman Bakanlığı"na bağlı Denizli Orman Başmüdürlüğü"ne bağlı İşletme Müdürlükleri ve Bölge Şeflikleri tarafından işletilirler. Ormanlar kereste yapmaya elverişlidirler.
İlimizde, genelde her çeşit bitki yetişir. Denizli, Ege bölgesinde önemli bir tarım merkezidir.
Bazı tarım ürünlerinin yetiştirilmesi ve pazarlanması konularında genel değerlendirme yapılırsa; tütün, pamuk, üzüm tahıl ve pancar ön sıralarda yer alır (Özkan, 1993:18).
İlimiz toplam arazisinin % 44"ünü orman alanları teşkil etmektedir. Denizli Orman bölge Müdürlüğü"nün 1995 Yılı verilerine göre ormanların genel durumu aşağıda belirtildiği şekildedir.
Bu ormanların asli ağaç türlerine yoğunluk sırasına göre kızılcam, karaçam, meşe, ardıç, sedir, kestane ve çınar oluşturur.
İlimizde çoğunlukla Çal ilçesinde olmak üzere Acıpayam ve Tavas ilçelerinde yak¬ışık 2428 hektar özel orman bulunmaktadır.
Çayır ve mera arazisi ilimizin toplam arazisinin % 6.4:ünü teşkil etmektedir. İlimiz 976.466 hektar çayır ve mera arazisi bulunmaktadır.
İlimiz dahilinde sulak alan niteliğinde üç yer bulunmaktadır. Uluslararası kriterlere Amsar Sözleşmesine göre bunlardan Işıklı gölü "A Sınıfı, Acıgöl ise B Sınıfı sulak alan kapsamına girer. Buldan Yayla (Süleymaniye Gölü), Mahalli Çevre Kurulunca Su Kirliliğini Kontrolü Yönetmeliği"ne göre koruma altına alınmıştır.
Yapılan floristik çalışmalar sonucu Denizli, Akdeniz başta olmak üzere, Avrupa Sibirya ve İran-Turan fitocoğrafik bölgelerinin etkisi altında olduğu ortaya çıkmıştır. Bunun sonucu olarak endenizm oranı yüksektir. Yapılan çalışmalar sonucu 171 tane endemik bitkiye rastlanmıştır Buna göre en fazla endemik bitki içeren familyalar Caryophyliacease Compositae, Labiatae, Papiiionaceae, Scrophulariaceae; cinsler ise Astragalus, Myssum, Centaurea, Salvia, Verbascum"dur (Özkan, 1993:19).

1.3 NÜFUS
Ülkemizde ilk nüfus sayımı 1927 yılında gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki nüfus sayımları 1935 ile 1990 yılları arasında düzenli olarak sonu O ve 5 ile biten yıllarda uygulanmıştır. 1990 yılından sonra ise nüfuz sayımlarının sonu sıfır ile biten yıllarda uygulanması kanunla belirlenmiş ve bu kapsamda 22 Ekim 2000 tarihinde on dördüncü Genel Nüfus Sayımı gerçekleştirilmiştir.
2000 Genel Nüfus Sayımı, sayım günü ülkemiz sınırları içinde bulunan tüm nüfusun büyüklüğünü, idari bölünüşe göre dağılımını ve başlıca demografik, sosyal ve ekonomik niteliklerini tam ve doğru olarak tespit etmek amacıyla uygulanmıştır.
Tablo 1’"de 2000 Genel Nüfus Sayımının 41 il için kesin, 40 il için geçici sonuçlar, yer almaktadır.
Tablo–1-Genel Nüfus Sayımlarına Göre Nüfus, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu
Sayım tarihi Nüfus Yıllık nüfus artışı
%0 İl sayısı İlçe sayısı Bucak ve köy sayısı Yüzölçüm km2 Nüfus yoğunluğu
28/10/1927 13.648.270 - 63 328 40.600 762.736 18
20/10/1935 16.158.018 21.10 57 356 34.876 762.736 21
20/10/1940 17.820.950 19.59 63 370 34.024 767.119 23
21/10/1945 18.790.174 10.59 63 396 34.063 767.119 24
22/10/1950 20.947.188 21.73 63 422 34.252, 767.119 27
23/10/1955 24.064.763 27.75 66 493 34.787 767.119 31
23/10/1960 27.754.820 28.53 67 570 35.441 772.091 36
24/10/1965 3139l421 24.62 67 571 35.638 774.810 41
25/10/1970 35.605.176 25.19 67 572 35.995 774.815 46
26/10/1975 40347.719 25.00 67 572 36.115 774.815 52
12/10/1980 44.736.957 20.65 67 572 36.155 774.815 58
20/10/1985 50.664.458 24.88 67 580 36.031 774.815 65
21/10/1990 56.473.035 21.71 73 829 36.233 774.815 73
22/10/2000 67.844.903(1) 18.34(1) 81 850 37.371 769.604 88(1)
Kaynak : DİE


Denizli nüfusu. "1927 Genel Nüfus Sayımı" dan günümüze kadar gecen 63 yıllık bir zaman periyodu içinde üçe katlanarak 816.572"ye ulaşmıştır. 1927–90 yıllan arasında ortalama nüfus artış hızı %1.9 olarak ele alındığında bu oran. Dünya ortalaması %1.7 ve özellikle Avrupa ortalaması % 0.3 rakamının çok üzerindedir. 1990 yılı Gene! Nüfus Sayımı kesin sonuçlarına göre yıllık %2.4 oran 1997 yılı sonuçlarına göre % 2.8"e yükselmiştir (Anonim, 2000:21)
İdari birimler ölçütüne göre Denizli ili kentsel ve kırsal nüfusu bir bütün olarak değerlendirildiğinde 1927–90 yılları arasında bazı değişmeler olmakla, kentsel nüfusun sürekli arttığı, kırsal nüfus oranının azaldığı gözlenmiştir. Kentsel nüfusun toplam nüfus içindeki payı 1927 yılında %16.9 iken 1950 yılına kadar değişmeler göstererek %18"e yükselmiştir.1950 yılında ise kentsel nüfus oranı hızlı bir yükseliş göstermiştir. Kentsel nüfus oranı 1960"ta %25.1"e, 1970"te %27.6 ya, 1980"de %34. l , 1990 yılında %45.0 1997 nüfus sayımına göre kentsel nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ise % 65.03 olmuştur.
Sanayi faaliyetleri ile nüfus arasındaki ilişkiyi ortaya koyan en önemli olgulardan biriside nüfus hareketleri, göçlerdir. Denizli"nin 1970"li yıllara kadar en önemli özelliği başka illere göç veren bir il olması idi. 1970"li yıllardan itibaren dış göç oranı artış hızı yavaşlamış fakat 1985 yılından itibaren tekrar hızlanmaya başlamıştır. Denizli"nin başka illere verdiği göçlerden çok aldığı göç öneme sahiptir. İlimizin dış göç oranı %52.2. iç göç oranı %55.7"dir. Bu rakamlara göre de ilimizin hızla gelişen sanayi faaliyetlerine koşut olarak göç alan bir il durumunda olduğu söylenebilir (Anonim, 2000:21)
1928 yılındaki harf inkılabından buyana okuryazarlık oranı %82.81"e yükselmiş; Bu oran erkek nüfusta % 90.77. kadın nüfusta % 74.74 olarak belirlenmiştir.
Sayım yıllarına göre iktisaden faal olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı. 1955 yılından 1970 yılına kadar düşme eğilimi göstermiş olup 1970 yılından itibaren yaklaşık %66 düzeyine kadar yükselmiştir. İktisaden faal olan nüfusun azalmasında eğitime devam eden genç nüfusun artışının ve bunun yanında kitlenin tarım sektöründen sanayi sektörüne geçmesinin önemli olduğu tahmin edilmektedir. Sayım yılları itibariyle tarım sektöründeki iktisaden faal nüfusun. Toplam iktisaden faal nüfus içindeki payı düşerken sanayi hizmetler. İnşaat ve ticaret sektöründeki iktisaden faal nüfusun toplam içindeki payı artmaktadır (Anonim, 2000:21)

1.4. TOPOGRAFİK DURUM
Denizli ili Büyük Menderes’in kollarının suladığı geniş bir arazi üzerinde kurul¬muş olup, Babadağ ve Honaz dağlarının etrafına yayılmıştır. Arazi gayet alçaktır,
İlde dağlar genellikle denize dik olarak uzanırlar. Ege bölgesinde diğer bölgelerdeki gibi yalnız yüksek dağlar ve yaylalar yoktur. Burası münferit dağ ve tepeler¬le, aralarında alçak ovalar yer alan ve denize doğru yavaş yavaş alçalan bir bölgedir.
Denizli ili Aydın sınırında yer alan ve yüksekliği 2308 m. olan Babadağı"nın batı¬ya uzanan, kolları 1367 m. yükseklikteki Beşparmak dağlarını meydana getirerek Manalya körfezine kadar uzanır.
Acıpayam ilçesinin güneyinde yüksekliği 2421 m.’ye varan Bozdağı ve Honaz kazasının güneyinde yükselen 2571 m."lik Honaz dağı Denizli ilinin başlıca yüksekliklerini teşkil eder (Anonim, 1980:1).
Bulkaz dağı (1990m), Elmadağ (1805m), Maymun dağı (1733m.), Büyük Çökelez dağı (1340m.), Beşparmak dağı (1307m.) yükseklikleriyle ilin diğer dağlarını teşkil eder.
Honaz dağı ile Karcı dağı arasında, Ege Bölgesini, Akdeniz Bölgesine bağla¬yan Kazıkbeli geçidi (1250m.) yer alır.
Büyük Menderes ve Çürüksu Vadisi boyunca kademeler halinde alçalan Çar¬dak, Çivril, Baklan, Kaklık, Böceli, Denizli (Çürüksu) ve Sarayköy (Büyük Menderes) ovaları ile yayla görünümlü Acıpayam, Tavas, Eskere ovaları, Karayayla, Çameli, Uzunpınar, Yoran, Sanman, Süleymaniye ve Kuyucak Yaylası ilin düzlüklerini teşkil eder.
Vadi olarak ise verimli ovaların sıralandığı Büyük Menderes ve Çürüksu Vadileri, Akçay Vadisi, Gireniz ve Kelekçi Vadileri gösterilebilir (Önen, 1988:16).
Ege Bölgesinin üç büyük nehrinden biri olan Büyük Menderes, Denizli"nin en büyük akarsuyudur. Afyon ilinde Dinar"dan doğan ırmak, Akdağ ve Işıklı kaynaklarını alarak gittikçe çoğalan suyu ile Çivril, Çal, Baklan ovalarını geçerek Güney ilçesi arazisine girer. Yolu üzerindeki daralan vadiler içinde Uşak"tan gelen Banaz çayı birleştiği yerde Adıgüzel Barajı yer almaktadır, Çürüksu, Dalaman (Gireniz) ve Akçay ırmakları da ilin diğer önemli akarsularıdır.
Bölge Büyük Menderes’in kolları ve Dalaman Çayı ile sulanmaktadır. Bu akarsıların geçtiği yerlerde Acıpayam, Baklan ve Tavas gibi ziraat bakımından önemli ovalar yer alır. E. Lahn tarafından yapılan Türkiye jeolojik haritasının İzmir paftasına göre Denizli Pamukkale, Sarayköy, Acıpayam’ın üzerinde bulunduğu arazi genç çöküntüler sahasıdır ve yaşı Neojan Kuartener’dir. Tavas ilçesi Mezezoik (Tersiyer) arazisinden müteşekkildir (Anonim, 1996: 39).
Denizli ilinin en büyük gölü, bir kısmı Denizli hudutları içinde kalan Canlı yaşamayan göl suyundan sanayi tuzları (sodyum sülfat tedir). Işıklı baraj gölü, Çaltı (Beyler) gölü, Honaz dağının doğu yüzeyinden de Süleymaniye gölü ile Derbent gölü adı anılabilecek diğer göllerdir.
Doğudan batıya uzanan bir fay hattı üzerinde bulunuşu Denizli"yi birinci dere¬cede bir deprem bölgesi yaparken bu fay hattı boyunca fışkıran sıcak şifalı aynı zamanda kaplıcalar diyarı yapar (Anonim, 2000:17).
Pamukkale’den Doğu- Batı, Tavas’tan Güney batı- Kuzey doğu, Acıpayam yakınından Kuzey - Güney fay hatları geçmektedir (Anonim, 1980: 2).