Yelnya Muharebesi, Barbarossa Harekâtı'nın başlarında (18 Temmuz - 8 Eylül) Alman kuvvetlerinin Yelnya kenti ve çevresine yönelik taarruzlarıyla kentin ele geçirilmesi ve ardından Kızıl Ordu'nun icra ettiği bir karşı taarruz harekâtıdır. Karşı taarruz harekâtı, Stavka tarafından Smolensk Muharebesi sırasında uygulamaya konulmuştur ve ve Sovyet kaynaklarında Yelnya Taarruz Harekâtı olarak geçmektedir.

Alman Merkez Ordular Grubu'na bağlı 4. Ordu'sunun Smolensk'i ele geçirmesini takiben Viyazma ve daha sonra Moskova yönünde yapılacak ilerlemesi sırasında bu kuvvetlerin bir kısmı Yelnya'ya yönelmiştir. Alman kuvvetlerinin kenti almasından sonraki ileri hareketleri Kızıl Ordu birliklerinin direnişiyle engellenmiş, sonuç olarak Yelnya ve civarı, Alman hatlarında bir çıkıntı olarak kalmıştı.

Sovyet Yelnya Taarruz Harekâtı, Stavka'nın Ağustos - Eylül aylarındaMerkez Ordular Grubu'nun mevzideki piyadesine karşı gerçekleştirdiği Duhovşçina Taarruzu'inden sonraki ikinci büyük çaplı taarruz operasyonudur.

Alman taarruzu

Kente yönelen Alman taarruzu, General Guderian'ın 2. Panzer Grubu'ndan 46. Panzer Kolordusu tarafınan 18 Temmuz günü başlatılmıştır. İki gün süren şiddetli çatışmalar ardından 20 Temmuz 1941 tarihinde Alman kuvvetlerinin kontrolüne geçti. Ancak 23 Temmuz ve sonrasında kentin kuzeybatısından girişilen tüm Alman taarruzları Kızıl Ordu savunmasınca engellendi.

Alman yerleşimi

Yelnya çıkıntısındaki (Sovyet cephesine göre girinti) Alman kuvvetleri başlangıçta 10. Panzer Tümeni, 2. SS Panzer Tümeni "Das Reich", 268. Piyade Tümeni ve 202. Taarruz Top Taburu ve bazı diğer birliklerdir. Daha sonra 78., 137., ve 292. Piyade Tümenleri eklenerek, yaklaşık 70 bin kişilik, 500 parça topluk, 40 Sturmgeschütz III taarruz topluk bir kuvvet haline getirildi. Çıkıntının kuzey kesimi Alman 15. Piyade Tümeni, güney kesim ise 7. Piyade Tümeni tarafından tutulmaktadır. Hitler'le 4 Ağustos'ta Novi Borisov'da Merkez Ordular Grubu'nun diğer komutanlarının da katıldığı bir toplantıda General Guderian'ın bölgeden geri çekilme yönündeki önerisini geri çevirdi. General Guderian, çıkıntıdaki kuvvetlerin güçlendirilmesi için ve 10. Panzer Tümeni'nin bakım ve dinlenme için geri çekilmesi gerektiğinden, 268. Piyade Tümeni'nin bölgeye kaydırılmasını istemişti. Bu toplantıdaki tahliye önerisi ise "eğer Moskova yönündeki ileri harekete devam edilmeyecekse" koşulu ile idi. Moskova yönündeki ilerlemeye devam edilmeycekse, çıkıntının sürekli kayıptan başka bir şey getirmeyeceğini ileri sürmüştür. Gerçekten de Temmuz sonuna doğru Yelnya çıkıntısındaki çatışmalar artık mevzi savaşına dönüşmüştü. Ayrıca cephane ikmali de ayrı bir sorun yaratıyordu, en yakın demiryolu istasyonu bölgeye 725 km. mesafedeydi.

Sovyet planlaması

Desna üzerinde bir Alman köprübaşı olan bu küçük çıkıntı, Moskova'ya yönelik herhangi bir taarruz için birçok "sıçrama noktası"ndan sadece biri durumundadır. Bu haliyle Yelnya çıkıntısı her iki taraf açısından da önemli bir simge haline gelmiştir. Almanlar elde tutabildiklerini, Sovyetler Birliği ise ortadan kaldırabileceğini kanıtlamak istemektedir.

Stavka, 26 Ağustos'ta İhtiyat Cephesi'nin General Georgi Jukov komutasındaki 24. Ordu'suna Yelnya çıkıntısına taarruz ermesi için emir verdi. Taarruz, çıkıntının dipten kesilmesi için yapılacaktı. Operasyon planına göre dış çember, 102. Tank Tümeni ve 303. Piyade Tümeni tarafından çevrilecektir. Içteki kuzey kıskacı, 100. Piyade Tümeni ve 107. Piyade Tümeni, güney kıskacı ise 106. Mekanize Piyade Tümeni [dn 1] tarafından oluşturulacaktır. 303. Piyade Tümeni dış çemberin güney kanadını oluşturmakla görevli olmasına karşın güney kıskacı oluşturacak olan 10. Mekanize Piyade Tümeni'ne de destek olacaktı. Çıkıntının merkez kesimine (doğu) taarruz edecek olan kuvvetler 19. Piyade Tümeni'yle 309. Piyade Tümeni'dir. Çıkıntının, güçlü bir biçimde tahkim edilmiş olan kuzey ve güney kesimleri, Alman kuvvetlerinin olası çekilme hatlarını kesmek için 103. Motorize Tümen ve 120. Piyade Tümeni tarafından tutulmaktadır. Taarruza tahsis edilmiş olan hava gücü, 24. Ordu'daki, topçu ateşini düzenlemek ve keşif işlerinde kullanılmak üzere 20 uçaklık bir kuvvettir. Avcı ya da taarruz hava unsurları bulunmamaktadır.

Taarruz

İlk taarruz 17 Ağustos'ta, Desna'nın doğu kıyılarında çıkıntının uç kesimindeki beş piyade tümenine karşı başlatıldı. Ancak bu taarruz, yüksek zayihata karşın ancak sınırlı derecede başarılı olabildi ve 21 Ağustos'ta durduruldu. Daha sonra 24. Ordu, bütünleme personeli ve yeni tümenlerde önemli ölçüde takviye edildi. Bu takviyelerle 23 Ağustos itibariyle 24. Ordu, 10 tümenlik bir kuvvet haline gelmiştir. Bu tümenlerden 2'si tank, biri motorize tümendir. Ayrıca topçu olarak da güçlü bir hale getirildi. Öyle ki bir sonraki taarruzda 20 km. genişlikte ve 32 km. derinlikte bir sahayı ateş altına alacaktır. Yeni taarruzun 30 Ağustos'ta başlaması planlandı. Ayrıca Batı Cephesi ve Briansk Cephesi'nin daha kuzey ve güneydeki taarruzlarıyla eşgüdüm sağlanması da planlandı.

Yenilenen taarruz, son derece şiddetli çatışmaların ardından başarılı oldu. Taarruzun güney ve kuzey kanatlarındaki hücum grupları 4 Eylül'de derinlemesine ilerleme sağlamış ve savunmadaki Alman 20. Kolordu'sunu iki yandan sarmış, tüm çıkıntıyı kesip alma tehdidi oluşturmuştu. Cephenin diğer kesimlerde zaten muharebe halinde olan zırhlı birliklerle bölgeyi takviye edemeyen Merkez Ordular Grubu komutası, çıkıntının muharebe edilerek tahliyesi emrini verdi. Kızıl Ordu birlikleri 6 Eylül 1941 tarihinde Yelnya kentini geri aldı ve 8 Eylül'de 24. Ordu, çıkıntıyı temizledi. [1] Sovyet taarruzu bu tarihe kadar devam etti. Bu tarihte yeni Alman savunma hatları önünde durduruldu.

Bu tarihe, kadar Wehrmacht'ın uğradığı en önemli yenilgiydi. Öte yandan Sovyetler'in ilk başarılı planlanmış taarruz harekâtıydı. Alman kayıpları ölü, yaralı ve tutsak olarak 45 bindir.

Sovyet kayıpları, Kızıl Ordu standartlarına göre bile çok yüksektir. 30 Ağustos - 8 Eylül arasında muharebeye sokulan 103.200 kişiden 31.853'ü zayihattır. Toplam kuvvetin yaklaşık üçte biri, muharebe zayihatı olmuştur. Stavka, 13 Eylül'deki bir yönergeyle, taarruun özensiz düzenlendiği, sevk ve idare edildiği ve aşırı kayıplar gösterilerek Jukov'u kritik etmiştir. [1] Ayrıca 24. Ordu'nun komuta kademesinde görev yapan General Konstantin Rakutin, muharebe sırasında ölmüştür.

Sonuçları

Yelnya Taarruzu ertesinde Sovyet 100. Piyade Tümeni ve 127. Piyade Tümeni, "Muhafız" ünvanıyla onurlandırıldı. Tümenlerin numaraları sırasıyla 1. ve 2. olarak değiştirildi. Ardından 26 Eylül'de 107. Piyade Tümeni, 5. Muhafız Tümeni, 120. Piyade Tümeni ise 6. Muhafız Tümeni olarak yeniden adlandırıldı.

1941 Eylül'ünde 24. Ordu, muhtemelen Kızıl Ordu'nun en güçlü ordusuydu. Buna karşın başka yerde Sovyet cepheleri kuşatılma ve imha edilme tehdidi altındayken küçük bir çıkıntının alınması için kullanılmıştı. Daha da kötüsü, Tayfun Harekâtı 1941 Ekim ayı başlarında başadığında 24. Ordu halen fazlasıyla zayıftı.