Hava kütlesi yükseldiği veya çevresinden ısı almadan çiğ noktasının altında soğuduğu zaman süratli bir şekilde hem bulutlar oluşur hem de yağmur, kar veya dolu şeklinde yağışlar meydana gelir. Yağış miktarının fazla ve sürekli olması için nemli ve muazzam bir hava kütlesinin yükselmesi gerekir. Bu yükselme ile hava kütlesinin soğuyarak yoğuşması için gerekli olan şartlar üç yolla gerçekleşir
KONVEKSİYONEL (YÜKSELİM) YAĞIŞLAR
Sıcak hava kütlesinin bulunduğu sahadan yükselmesi sonucunda teşekkül eder, şöyle ki, özellikle gündüz hava sıcaklığının artmasına bağlı olarak ısınan hava bulunduğu sahadan yükseklere doğru çıkar; içerisinde yeteri kadar nem olduğunda belli bir yükseltiden sonra bulutlar oluşur, oluşan bulutlar özellikle kümülüsler adeta karnabahar şeklinde ortaya çıkar ve atmosferin yukarı kısımlarına doğru yükselir. Hava kütlesinin yukarıya doğru yükselmesi devam ettiğinde bulutlar büyüyerek kümülonimbus'lara dönüşür ve sonuçta gök gürültülü sağanaklar meydana gelir. Bu olayın meydana gelmesini, zeminin eşit olmayan bir şekilde ısınması, havanın yükselmesini sağlar. Nitekim bulutta bulunan gizli enerji su buharının yoğuşması ile açığa çıkar. Hatırlanacağı üzere, yoğuşma ile hasıl olan beher gram sudan 600 kalori enerji açığa çıkar. Bu nedenle yoğuşma ile birlikte havanın ısınması, havanın yükselmesini sağlar.
Sıcak havanın yükselmesi ile kümülüs bulutların oluşumu
Her şeyden önce nemli ve kuru hava kütlesinin yükselmesi ile meydana gelen sıcaklık değişmesi farklıdır. Yani yükselme ile kuru hava kütlesinde sıcaklık düşüşü, nemli hava kütlesine nazaran daha fazla olur. Örneğin sıcaklığın 32°C olan kuru bir hava kütlesi, 600 m yükseldiğinde sıcaklığı 6°C düşerek 26°C'yi bulur; aynı seviyede bu hava kütlesini saran havanın sıcaklığı 28°C'dir. Böylece 600 m'de aynı seviyede sıcaklık, nemli hava 26°C iken kuru stabil hava kütlesi 28°C'dir. Bu şartlar altında yükselen havanın daha yükseklere çıkması durur ve daha sonra hava kütlesi alçalmaya başlar. Bu hava kütlesi stabi! bir hava kütlesini temsil eder. Fakat zemin civarındaki hava kütlesi güneş radyasyonu ile aşırı derecede ısınınca çevresel lapse rate artar (Şekil 5.31'deki kalın çizgi). Bu yüzden ısınan hava, yoğunluğunun düşmesinden dolayı kendiliğinden yükselir. Isınmış hava 300 m'de 29°C sıcaklıkta olmasına rağmen sıcaklığı çevredeki havadan yüksek durumdadır, ayrıca bu hava kütlesi çevresindeki havadan az yoğun olduğundan yükselmesine devam eder. 600 m de ise yoğuşma noktasına ulaştığı için yoğuşma başlar. Buradan itibaren 900 m'ye kadar hava kütlesi çıksa bile, yoğuşmadan ötürü hava kütlesinin ısınması ile çevresindeki havadan daha sıcak olur. Bilindiği gibi, nemli hava kütlesi her yüz metre yükseldikçe 0.6°C soğur veya nemli havanın adyabatik oranı beher 100 m için 0.6°C olarak kabul edilir.
Isınan havanın yükselmesi ile oluşan konveksiyonel yağış
Yoğuşma esnasında kendi kendine yükselen hava kütlesine kararlı olmayan hava denilir. Bu hava kütlesinin yükselme durumu devam ettikçe içerisinde bulunan nemi de yağışa dönüştürür ve nihayet zayıflayarak neticede havanın yükselmesi sona erer.
Stabil olmayan veya istikrarsız hava kütlesi; genel olarak ekvatoral ve tropikal okyanusların nemli sahalarında ve civarında bütün yıl boyunca, orta enlemlerde ise yazın gökgürültülü sağanak yağışlara neden olur.
OROGRAFİK (YAMAÇ) YAĞIŞLAR
Bir dağı tırmanan hava kütlesinin adyabatik olarak soğuması sonucunda oluşur. Eğer hava kütlesinin nem durumu soğuma ile yağışın teşekkülüne yol açıyorsa, veya yeterli derecede soğuma meydana geliyorsa, dağın hava kütlesinin geldiği tarafa bakan yamacı yağış alır. Aksi yamaçta ise genel olarak yağış meydana gelmez. Bunun nedeni hava kütlesinin dağın diğer yamacında adyabatik olarak ısınması ve nemini önemli ölçüde bırakması ile ilgilidir. Dünyadaki bazı çöller bu şekilde oluşur.
Orografik yağışın oluşumu
Dağı aşan hava kütlesinin adyabatik olarak ısınması, dağın arka tarafında veya dulda kısmında hayanın ısınmasına ve buharlaşmanın artmasına neden olur. Havanın ısındığı yamaçta kar daha ergen erir, bitkiler de erken uyanır. Bu durum yüksek dağ silsilelerinin yamaçlarında görülür. Bu rüzgarlara Avrupa'da fön ve kuzeybatı Amerika'da chinook adı verilir. Ülkemizde fon rüzgarları bilhassa Doğu Karadeniz dağlarının kuzey yamaçlarında kış mevsiminde meydana gelir. Bu nedenle Doğu Karadeniz kıyılarında kışın sıcaklık bazı günler 20°C'nin üzerine kadar çıkar. Batı Toroslarda da yaz mevsiminde oluşur. Anadolu'dan gelerek Torosları aşarak Akdeniz kıyılarına ulaşan hava adyabatik olarak ısınır ve sıcaklık bazı günler 40°C'n}n üzerine yükselir.
Orografik yağışlara dünyada Himalayaların güneye bakan, Amerika'da batıda Kayalık dağlarında özellikle Sierra Nevada silsilesinin batıya bakan yamaçlarında görülür, ülkemizde ise Toros dağlarının güneybatıya ve Karadeniz ile Yıldız dağlarının kuzeye bakan yamaçları orografik yağışlara sahne olduklarından iç kısımlara göre son derece nemlidir .
FRONTAL (CEPHE) YAĞIŞLAR
Cephesel yağışlar orta ve yüksek enlemlerde polar hava kütlesi ile güneydeki tropikal hava kütlesinin çarpışması sonucu siklonlar boyunca meydana gelir. Yeryüzündeki yağışların büyük kısmı cephesel yağışlardır.
Başka bir anlatımla farklı özellikte iki hava kütlesinin karşılaşması ile cephe yağışları oluşur. Alçak basınç merkezlerine doğru hareket eden hava kütlelerinden sıcak hava soğuk havanın üzerinde yükselerek soğur. Bu yükseliş tam dikey değil, oldukça hafif eğimlidir. ve onun için geniş alanlara yayılan yavaş çiseli veya normal yağışlar doğar ve oldukça uzun sürerler.
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Genel Konular > Dersler (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Yağışların Oluşumu
Yazdır
Gelişmiş Arama
Ocak 29, 2012, 01:23:35 ÖS