ÜNİTE 1


VERGİ HUKUKUNUN GENEL ESASLARI
I. VERGİ HUKUKUNUN KAPSAMI VE VERGİ HUKUKU KAVRAMI
A- VERGİ HUKUKUNUN KAPSAMI
1. Vergi: Devletin, egemenlik gücüne dayanarak kamu harcamalarını karşılamak üzere kişilerden doğrudan bir karşılığa dayanmaksızın aldığı paralardır
Vergi kavramının temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
Verginin temelinde devletin egemenlik gücü yatmaktadır. Bunun doğal sonucu da verginin zora dayanarak alınmasıdır.
önceki zamanlarda vergi, aynî olarak da alınmaktaydı. Ancak günümüzde vergi, sadece para ile ödenmektedir. Bu bakımdan vergi parasal bir edimdir.
Vergi, kamunun yaptığı belirli bir işin karşılığı değildir. Yani vergi karşılıksızdır.
Verginin geri ödenmesi söz konusu değildir. Bu niteliği ile vergi, kamu borçlarından ayrılır.

Devletin vergi dışında yine egemenlik gücüne dayanarak aldığı borç, resim ve benzeri mali mükellefiyetlerde bulunmaktadır.
UYARI: Kamu gelirlerinden vergide devletin egemenlik gücü diğerlerine kıyasla daha fazla ön plana çıkar.
Harçlar: Bazı kamu kuruluşlarının, sunmuş oldukları kamusal hizmetler dolayısıyla, bu hizmetlerden yararlananlardan, yararlanma karşılığı olarak aldıkları paradır

Harçların özellikleri şunlardır:

♦ Harçlar, kamu kuruluşlarının verdiği hizmet dolayısıyla alınır. Harcı, vergiden ayıran en önemli özellik, verginin karşılıksız olmasına rağmen, harcın belirli bir hizmetin karşılığı olmasıdır.
♦ Verilmiş olan hizmet karşılığında harç alınabilmesi için, hizmetin kamusal hizmet olması gerekir. Ticari ve sınai bir hizmetin karşılığı olarak alınan bedeller harç olarak kabul edilmez.
♦ Harçlar da, vergiler gibi zora dayanır. Bu özelliği dolayısıyla harçlar vergilere benzer.
Resim: Bir iş veya faaliyetin yapılmasına kamu kuruluşlarınca izin verilmesi karşılığında talep edilen bedeldir.
Resmin özellikleri şunlardır:
♦ Resim de harç gibi, yapılan kamusal bir hizmetin karşılığıdır. Bu yönüyle harçlar ile resimler birbirine benzer.
♦ Resimlerin alınmasında da kamusal bir güç yatmaktadır.Bu yönüyle resimler, vergi ve harçlara benzemektedir


♦ Bir iş veya faaliyetin yapılmasına izin verilımeslnde, işlemin, kamusal nitelikte bir işlem olması gerekir. Bu yönüyle resimlef ile harçlar benzerlik içerisindedir. Dar anlamıyla ele alındığı takdirde vergi hukukunun kapsamının, sadece vergiler ile ilgili hukuki düzenlemeleri kapsadığı ileri sürülebilir. Ancak,harç, resim ve benzeri mali mükellefiyetlikler, vergi kavramı dışında kalain mali mükellefiyetlikler olmasına karşın, bu algılar da bir tür vergi benzeri gelir olarak nitelendirilebilir. Çünkü, bunların tümünün temelinde devletin egemenlik gücüne dayanan zor kullanma esası yatmaktadır.

N0T: Dolayısıyla vergi, harç, resim, paraf'iskal gelirler geniş anlamda vergi hukukunun kapsamında yer alır.

B- VERGİ HUKUKU KAVRAMI
Bir ülkenin mali sisteminin unsurları şunlarıdir:
♦ Kamu gelirleri
♦ Kamu harcamaları
♦ Kamu gelir ve harcamalarının denkleştirilmesi
Mali sistemin bütününü meydana getiren hukuk kurallarına mali hukuk adı verilir. Ülkemizde uzun süre vergi ve benzeri'gelirlerle ilgili Hukuka, mali hükuk adî" verilmiştir.
NOT: Mali hukuk, bir üst kavram olup, kamu gelir ve giderleriyle, bunları denkleştirilmesine ve bütçelenmesine ilişkin kuralları kapsar. Dolayısıyla örneğin mali hukuk vergi hukukundan daha geniş kapsamlıdır.

Vergi sistemi, bir ülkede uygulanan vergilerin, pilimsel kurallar çerçevesinde değerlendirilmesi ve çeşitli yönlerden analize tabi tutulmasıdır.
Vergi hukuku kavramı, son zamanlarda tam anlamıyla berraklaşmaya gitmektedir. Mali hukuk kavramı, kamu gelir ve giderleriyle punların denkleştirilmesine ilişkin hukuki kuralların tümünü ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır. Kamu harcamalarına hukuki yöriden yaklaşım ise, kamu harcamaları ile kamu gelir ve giderlerinin denkleştirilmesinin birlikte ele alınmasıyla, bütçe hukuku olarak ifade edilmektedir. Vergi ve vergi benzeri gelirlerin hukuku da, vergi hukuku olarak adlandırılmaktadır.

II. VERGİ HUKUKUNUN HUKUK BÜTÜNÜ İÇİNPEKİ YERİ VE BAĞIMSIZLIĞI SORUNU
A- HUKUKUN SINIFLANDIRILMASI
Esas olarak bu sınıflamanın tarihi Roma Hukuku'na kadar uzanır. Özel hukuk, kamu hukuku sınıflamasında ileri sürülen teoriler şunlardır:
♦ Çıkarlar Teorisi: Toplum çıkarlarını koruyan kurallar kamu hukuku, kişilerin çıkarlarım koruyan kurallar da özel hukuk içinde yer alır.
♦ Süjeler Teorisi: Özel hukuk alanındaki ilişkilerde eşitlik söz konusu olup, kamu hukuku alanında ise astlık-üstlük anlayşı bulunmaktadır. Başka bir anlatımla kamu hukukunda, tek yanlı kuralların arkasında, zorlayıcı güç ya da devlet otoritesi bulunmaktadır.
iki teori de eleştiri konusu yapılmıştır. Esas olarak kamu hukuku özel hukuk ayırımında kıstas, kamu hukukunda egemenlik veya astlık-üstlük olmakta, özel hukukta ise kişilerin irade serbestisi ön planda tutulmaktadır.Yani kamu hukuku ilkeleri, zorlayıcı ve emredici olduğu halde; özel hukuk kuralları, tamamlayıcı veya yorumlayıcı niteliktedir. '

1. Özel Hukuk: Bireylerin ve kurumların kendi aralarındaki eşitlik esasına dayalı ilişkilerin incelendiği hukuk alanına genel olarak özel hukuk denir. Özel hukukta kişisel haklar ve eşitlik ilkesi bu hukuk alanının temelini oluşturur .Bu ilkelerin sonucunda da ortaya sözleşme serbestisi, mülkiyet hakkının kabulu ve miras haklarının benimsenmesi gibi kişilere ilişkin düzenlemeler ortaya çıkar

Özel hukukun dalları şunlardır:

Medeni Hukuk, Ticaret Hukuku , Devletler Özel Hukuku

2. Kamu Hukuku: Kamu hukuku, devletin teşkilatını ve teşkilatın işleyişi ile devletin kişiler ve diğer devletlerle olan ilişkilerini düzenler.

NOT: Kamu hukukunun karakteristik niteliği, egemenlik ve astlık- üstlük ilişkisidir.Kamu hukukunda, hukuk kuralları zorlayıcı ve emredici niteliktedir.

Kamu hukukunun dalları şunlardır:
Anayasa Hukuku ,İdare Hukuku , Ceza Hukuku, Genel Kamu Hukuku , Uluslararası Hukuk , Yargılama Hukuku , İcra iflas Hukuku
Karma nitelik taşıyan hukuk dallan şunlardır: iş Hukuku 2, Deniz Hukuku , Hava Hukuku Toprak Hukuku

Yeni meydana gelen hukuk dallan şunlardır: Maden Hukuku, Bankacılık Hukuku, Petrol Hukuku , Uzay Hukuku

B- VERGİ HUKUKUNUN BAĞIMSIZLIĞI SORUNU
Bir hukuk dalının bağımsızlığı, o hukuk dalının kendine özgü kurallarının bulunmasıdır. Ancak söz konusu olan bağımsızlık, o hukuk dalının hiçbir biçimde hukuk bütünü dışına çıkması anlamına gelmez. Çünkü her hukuk dalı, hukuk bütününün bir parçasını oluşturur. Bu nedenle de vergi hukuku, hukuk bütünü içinde yer alıp,diğer hukuk dalları ile birtakım ilişkiler içerisindedir.
♦ Vergi Hukukunun Bağımsız Bir Hukuk Dalı Olmadığı Görüşünü Savunanlar
♦ Vergi hukukunun, özel hukukun içinde yer aldığını savunanlar; özel hukukun birçok kavram ve kuralının vergi hukuku için de geçerli olduğunu, bu bakımdan vergi hukukunun özel hukuk içinde yer alması gerektiğini ileri sürmüşlerdir.
♦ Bu hukuk dalının özel hukuk değil, kamu hukuku içinde yer alması gerektiğini savunmuşlardır. Bu düşünceyi taşıyanlar, kamu hukukçularıdır.
Bunlar, özel hukukta taraflar arasında eşitlik ilkesinin esas olduğunu, oysaki kamu hukukunda, kişiler arasında bir astlık-üstlük ilkesini kabul etmenin zorunlu bulunduğunu, vergi hukukunun temelinde de egemenlik ilkesinin yer aldığı, bu esas neden dolayısıyla vergi hukukunun, kamu hukukunun bir parçası olması gerektiğini ileri sürmektedirler.
2. Vergi Hukukunun Bağımsız Bir Hukuk Dalı Olduğu Görüşünü Savunanlar: Vergi hukuku, özel hukuk ve kamu hukukunun birçok ilke ve kavramlarından yararlanmakta esas olan kaidesini idare hukukuna dayandırmakta ve kendine özgü ilke ve kuralları olması dolayısıyla da bağımsız bir hukuk dalı olma niteliğini kazanmış bulunmaktadır


NOT: Vergi hukukunun belirtilen şekilde kendine özgü ilke kural ve kavramları olduğu gibi ,
gerek özel hukukun ve gerek kamu hukukunun bir çok kavramı vergi hukukunda değişik bir şekilde ele alınır. Örneğin; gayrimenkul kavramı, vergi hukukunda, medeni hukuktan daha geniş bir biçimde kabul edilmiştir.


III. VERGİ HUKUKUNUN DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ
A- HUKUK İLE İLİŞKİSİ
1. Kamu Hukuku Dalları İle İlişkisi
♦ Anayasa Hukuku ile İlişkisi: Hukuk bilimi içerisinde, vergi hukukunun en fazla ilişkili olduğu hukuk dallarından biri anayasa hukukudur. Modern devlet anlayışında, vergilendirme yetkisinin temeli, anayasalara dayandırılmaktadır. Günümüzde anayasalar vergilendirme ile ilgili temel ilkeleri de düzenlemektedir. Vergilendirme yetkisinin kime ait ve ne kapsamda olacağı bu yetkinin ne ölçüde idareye devredilebileceği, verginin kanunilik ve eşitlik gibi ilkeleri, modern anayasaların vazgeçilmez esaslarıdır.Bu nedenle, çıkarılan vergi kanunlarının ve vergi uygulamalarıyla ilgili getirilen düzenlemelerin, anayasaya uygun olmaları bir zorunluluktur.
NOT: Dolayısıyla vergi hukuku ile anayasa arasında, hiyerarşik bir ilişki bulunmaktadır.
♦ İdare Hukuku İle İlişkisi: Vergi işlemi idari bir işlemdir. Verginin temel işlemleri olan tarh, tahakkuk ve tebliğ işlemleri birer idari işlemdir. Bu işlemlerde taraflar, özefhukukta olduğu gibi eşit değildir. Yani vergiye ilişkin işlemlerde, idare hukukunun esasları uygulanır, idari işlemler için geçerli olan sebep, konu, yetki, şekil ve amaç unsurları, vergi işlemleri için de geçerlidir.
/ UYARI: Vergi yönetimi de; idare hukuku esasları içerisinde faaliyetini " sürdürmektedir.
♦ Ceza Hukuku İle İlişkisi: Suç sayılan fiilleri tespit eden ve bunlara uygulanacak cezaları belirleyen hukuk dalına ceza hukuku denir. Vergi hukukunun bölümlerinden biri olan, vergi ceza hukuku, gerek ceza hukukunun ve gerek vergi hukukunun ilkeleri doğrultusunda düzenlenmiştir.
NOT: Vergi suç ve cezaları Vergi Usul Kanununda düzenlenmiştir.
Ceza hukuku ayrımı şunlardır:
1- Maddi ceza hukuku: Suçlar ile cezalardan ve güvenlik önlemlerinden söz eder. Genel bölüm, suç ve cezalara ilişkin genel hükümleri içinde toplar. Özel bölüm de ise suçlar ayrı ayrı düzenlenir. - Şekli ceza hukuku: Suçların ve suçu işleyenlerin ortaya çıkarılması ve bunlara verilecek cezaların uygulanmasında izlenecek kuralları belirler. ♦ Uluslararası Hukuk ile İlişkisi: Devletlerarası ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarından meydana gelir. Bu hukuk dalının kaynakları, uluslararası antlaşmalar, örf ve adet ile genel hukuk ilkeleridir.



Bilindiği üzere, verginin temel özelliği, devletin egemenlik gücüne dayanmasıdır. Ancak devletler, çifte vergilendirmeyi önlemek ve ülkelerinin ekonomik bakımdan gelişmelerine katkıda bulunmak için, karşılıklı olarak sahip oldukları söz konusu egemenlik güçlerinden, uluslararası antlaşmalar ile vazgeçmektedirler. Uluslararası vergi anlaşmalarının uygulanması ve uygulamadan doğan uyuşmazlıkların çözümünde, genel hukuk ilkeleri ile yeni yeni gelişen uluslararası hukuka ilişkin örf ve adet kuralları, büyük rol oynamaktadır.

♦ Yargılama ve İcra Hukuku ile İlişkisi: Yargılamayı düzenleyen hukuk kurallarının tümüne yargılama hukuku denir. Kesinleşmiş hüküm ve borçların yerine getirilmemesi durumunda, bunların hangi yollarla tahsil edilebileceğini düzenleyen hukuk kuralları ise icra hukukunu meydana getirir.
Özel hukukta, bir hakkın veya bir hukuki durumun ihlal edilmesi veya taraflarca kabul edilmemesi halinde, ortaya çıkan uyuşmazlığın çözümlenmesi için izlenecek usul kurallarının tümü hukuk yargılama usulu hukuku diye adlandırılır. Türkiye'de, hukuk yargılama usulü hukukunun en önemli kaynağı, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunudur

Türkiye'de ceza yargılama hukukunun ana kaynağı da Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunudur.
Özel hukukta, borçlunun borcunu yerine getirmemesi halinde, alacaklının alacağını hangi yollardan talep edebileceğini ve elde edilebileceğini gösteren hukuk dalı, icra hukuku olarak adlandırılır. Türkiye'de icra hukukunun esas kaynağını da İcra ve İflas Kanunu meydana getirmektedir. Vergi uygulamalarından ortaya çıkan uyuşmazlıkların hangi yargı kolu içinde nasıl çözümlenebileceğini gösteren hukuk dalı ise, vergi yargılama hukuku veya vergi yargı hukuku olarak adlandırılmaktadır. Türkiye'de vergi uyuşmazlıklarının Çözûmüne İdari yargı düzeni içinde yer verilmiştir. Bu bakımdan vergi yargısı,idari yargının bir parçasıdır.

2. Özel Hukuk ile İlişkisi: Özel hukuk, eşit hak ve yetkilere sahip olan kişi veya topluluklar arasındaki hukuki ilişkileri düzenler. Özel hukukun başlıca dalları şunlardır:
♦ Medeni hukuk
♦ Ticaret hukuku
♦ Uluslararası özel hukuk

NOT: Özel hukukta yer alan gerçek-tüzel kisi ayrımı, ehliyet, ikametgah, mal rejimi ve rüşt gibi birçok kavram vergi hukuku kavramları"arasında da yer almaktadır

Özel hukukun vergi hukukuna üstünlüğünün olup olmadığı ve vergi kanunlarının yorumlanması konusundaki görüşler şunlardır:
♦ Özel hukuk vergi hukuku ilişkilerinde, özel hukuka üstünlük tanınmalıdır.
♦ Vergi hukukunun bağımsızlığı savunulmalı ve vergi hukukuna öncelik tanınmalıdır.
♦ Vergi hukukunun özel düzenlemeleri ve ilkelerine öncelik tanınarak, özel hukuk ilke ve kavramlarına geçerlik tanımak gerekmektedir.
B- KAMU MALİYESİ İLE İLİŞKİSİ
Kamu maliyesi, devletin gelir, gider ve gelir gider denkliği ile ilgili konuları inceleyen bilim dalı olarak ifade edilebilir.
Vergi kanunları yürürlüğe konulurken de, vergi teorisinde yer alan kavramlara sıkı sıkıya sadık kalmak zaruri bulunmaktadır. Kanunlarda, istisna yerine muafiyet, muafiyet yerine istisna kavramlarına yer vermek, ilk bakışta sakıncalı görülmeyebilir. Ancak vergi uygulamalarında ve vergi uyuşmazlıklarının çözümünde bu tür kavramların önemi çok büyüktür.Çünkü muafiyet mükellefle istisna ise verginin konusu ile ilgili kavramlardır. Muafiyet aslında vergi mükellefi olması gereken kişinin , kanunun açık hükmüyle vergi dışı bırakılmasıdır. İstisna; ilke olarak vergiye tabi olması gereken bir vergi konusunun, kanunun açık hükmüyle vergi dışı bırakılmasıdır


C- MUHASEBE İLE İLİŞKİSİ
Muhasebe, işletmelerdeki ekonomik olayları parasal olarak izleyen, onları sınıflandıran, özetleyen ve ulaşılan sonuçlan yorumlayarak raporlayan bir dal olarak ifade edilebilir.
Gelir ve kurumlar vergisinde vergi bilançosunun çıkarılması ve vergilemenin bu bilançoya göre yapılması gerekmektedir. Vergi bilançosunun çıkarılmasında, birçok vergi kuralı uygulamaya sokulmaktadır. Hangi harcamaların gider olarak yazılacağı, işletmenin aktif ve pasifinde yer alan değerlerin, hangi değerleme esaslarına göre değerlendirileceği, amortismanların hangi ölçüler içinde muhasebeleştirileceği ve karşılıkların nasıl ve hangi oranlarda ayrılarak muhasebe kayıtlarına intikal ettirileceği gibi, birçok muhasebe işlemlerinde, vergi kanunlarında yer alan hükümler muhasebeye yardımcı olmaktadır. Öte yandan, vergi bilançosu çıkarmak suretiyle vergilendirmenin yapılabilmesinde de, vergilendirmeye en büyük desteği, muhasebe sağlamaktadır.

IV. VERGİ HUKUKUNUN BÖLÜMLENDİRİLMESİ VE KISIMLARI
A- VERGİ HUKUKUNUN BÖLÜMLENDİRİLMESİ
Maddi vergi hukuku kurallarına göre, vergi alacaklısı olan devlet ile verginin mükellefi veya sorumlusu olan kişiler hukuki ilişkiler doğurur.
NOT: Maddi vergi hukuku; kişileri belirli bir verginin borçlusu durumuna sokan kurallar bütünüdür.Vergi alacağının doğması, vergi alacağının sona ermesi gibi konular maddi vergi hukuku içine girer

Verginin, tarh, tahakkuk ve tahsili, vergi uyuşmazlıklarının idari ve yargısal alanda çözülmesi ve vergilerin cebri icra yolu ile tahsil edilmesi gibi işlemler,şekli vergi hukuku alanına girer. Şekli vergi hukuku, vergi düzenlemeleri dolayısıyla devlet ile kişiler arasında ortaya çıkan hukuki ilişkinin usulüne ve gerçekleştirilmesine ilişkin kurallar bütünüdür. Bugüne kadar, vergi alanında yapılan çalışmalar ve yürürlüğe konan vergi kanunlarında, maddi hukuk-şekli hukuk ayrımına uyulmaya çalışılmıştır. Ancak bu yöntem, vergi hukukunda pek başarılı olmamıştır.
Bazı yazarlar, vergi hukuku alanında, genel vergi hukuku-özel vergi hukuku ayrımı yapılmasının daha doğru olacağını savunmuşlardır.Bu ayrıma göre genel vergi hukuku, tüm vergilerde uygulanacak vergilerin temel ilke ve kurallarını, vergi borcu ve vergi ilişkisinin niteliğini, vergi borcunun doğmasını, sona ermesini ve vergi uyuşmazlıklarının çözümü ile vergi borcunun zorunlu tahsilini düzenler. Buna karşılık özel vergi hukuku ise, tek tek vergileri ele alarak inceler.

B- VERGİ HUKUKUNUN KISIMLARI
Vergi hukuku, vergileme hukuku, vergiler hukuku, vergi ceza hukuku, vergi yargılama hukuku ve vergi icra hukuku olarak beş kısma ayrılır.
♦ Vergileme hukuku, verginin taraflarını, vergi alacağının saptanmasını, diğer bir anlatımla; vergiyi doğuran olayı, verginin tarhı, tebliği ve tahakkukunu, vergi alacağının ortadan kalkmasını, verginin denetimini, süreleri, mücbir sebepleri (zorlayıcı nedenleri) ve değerleme ile amortismanlar gibi vergi uygulaması ile ilgili diğer kuralları kendisine konu edinir.

Vergiler hukuku, vergileri kapsamına alır. Yani bu kısım, gelir üzerinden alınan vergiler olarak gelir ve kurumlar vergisini, servet ve servet transferi vergileri olarak emlâk, motorlu taşıtlar, veraset ve intikal vergilerini, harcamalar üzerinden alınan vergiler olarak da katma değer ve diğer harcama vergilerini bünyesinde toplar.

Vergi ceza hukuku, vergi suç ve cezalarından oluşur. Bu kısımda vergi suçları ve cezaları teorik olarak ele alınır ve bu teorik çerçeveden hareketle, pozitif vergi ceza hukuku düzenlemeleri ayrıntılı bir şekilde incelenir. Vergi yargılama hukuku, vergi uygulamaları nedeniyle vergi idaresi ile mükellef veya vergi sorumluları arasında çıkan uyuşmazlıklarla uğraşır. Vergi yargısı, vergi yargı kuruluşları ile vergi yargılama usulünü birlikte ele alarak inceler.

Vergi icra hukuku, vergilerin, zamanında ve tam olarak ödenmemesi halinde, hangi yollardan ve hangi usuller içerisinde tahsil edileceğini gösterir.

teşekkürler