 |
|
|
Ayinedir bu âlem her şey Hak ile kâim
Mir'at-ı Muhammed'den Allah görünür daim
A. Mahmud Hüdayi
Aziz Mahmud Hüdayi hazretleri 16. yüzyılın son yarısıyla 17. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış büyük bir tasavvuf şairidir. Hazreti Hüdayi aynı zamanda Celvetîlik tarikatının da kurucusu olup günümüze gelene dek gönüllere taht kurabilmiş Hak dostu bir mürşid-i kâmildir.
Bir tarikata mensubiyeti olan şairlerin yazdıkları şiirlerde tasavvufî tem'aların ağır basması gayet tabiîdir. Zira Mevlânâ hazretlerinin ifadesiyle her nesne içindekini sızdırır. İşte Hüdâyi hazretleri de bu beytinde ehl-i kelâm ve özellikle de ehl-i tasavvuf arasında bir hayli çok zikredilen ve aklen, hissen, keşfen ortaya konulmuş, ispatlanmış ve artık bir sâbite haline gelmiş üç hakikati ele alıyor.
Bunlardan birincisi âlemin yani mevcûdât dediğimiz ins-cin, canlı-cansız yaratılmış her şeyin Cenab-ı Hakk'a, O'nun esmâ-i hüsnasına ve sıfât-ı ulyâsına bir ayna –eski ifadesiyle âyine- olmasıdır. Evet, varlık yeriyle-gökleriyle gecesiyle-gündüzüyle, şimşeğiyle, yağmuruyla, yüzen gemileriyle, uçan kuşlarıyla güneş, ay, ağaç ve meyveleriyle bir aynadır; Sahibi'ne ışık tutan bir ayna. Ferrâ gibi bazı dilcilere göre âlem kelimesi alâmet kelimesinden iştikak etmiştir. Çünkü âlem Yüce Yaratıcı'nın varlığına en büyük alâmettir.
Kur'an-ı Kerîm'de bir çok ayet-i kerîme Cenab-ı Hakk'ın yeryüzündeki icraat ve âsârını sıralayarak 'bunlar O'nun varlığının âyetleridir' der. "Âyet" de nişan ve alâmet demektir . Bütün bu ilâhî âyetleri görmezden gelmeyi en büyük zulüm olarak niteleyen de yine Kur'an'dır. Çünkü bu apaçık, beyyin âyetleri görmemek bir manada denizlerin dibindeki balıklara kadar bütün kâinatın hukukuna tecavüz sayılmıştır. Onun içindir ki, bütün bu delilleri görmemek/görmezden gelmek mümkün değildir. Küfür ve inkar ancak bu delilleri düşünmeyenlerin, Allah'ın varlığına şehadet eden bu âyetleri akıllarına getirmeyenlerin kalb ve beyinlerini esaret altına alabilir.
Pek çok mutasavvıf ve kelâmcının yanısıra Üstad Bediüzzaman da varlığın Vareden'e bir ayna olması hususuna risalelerinde çok sık değinir. Ona göre dünyanın üç yüzü vardır ve onlardan birisi de dünyanın esma-i ilâhiyeye bakan yüzüdür. Hazreti Üstad pek çok risalesinin başına ''(yerde ve göklerde) ne varsa hepsi (kendi lisanıyla) tesbih ederek Allah'a hamdeder'' ayetini serlevha yapar. Üstad'a göre küçük büyük eşyaya bakarken onlara 'mânâ-yı ismîleri' ile değil 'mânâ-yı harfîleri' ile, yani Yaratıcı'yı göstermeleri yönüyle bakmak gerekir. Zaten eşya bir yönüyle kendisine bakarsa belki bin yönüyle Yaratıcı'sına bakar.
Eşyaya sadece eşya olarak bakmak bir nev'î maddeciliktir; meseleyi "dar"a mahkum etmek, fiziğe takılıp metafiziğe ulaşamamak, hadiselerin perde arkasından, gerçek mahiyetlerinden bîhaber yaşamaktır; kabukta kalıp öze inememektir; dolayısıyla da bir aldanmışlıktır; hayatı beyhude tüketmek sayılır. Aldanmışlıktır çünkü insan olmaktan asıl gaye eşyanın mahiyet-i hakîkiyesine, künhüne yani gerçek derinliğine ulaşmaya çalışmaktır. Meselâ, bir ağaca bakıp onda Allah'ın isim ve sıfatlarının ayan beyan tecellî ettiğini, O'nun lütuf ve inayetini, kerem ve merhametini görebilmektir; en azından görebilme cehd ve gayreti içerisinde bulunmaktır. Kırık Mızrap şairi ne hoş söyler:
Ayân ışığın her yerde,
Gözsüzlere eşyâ perde;
Huzûrun dermân her derde,
Rabb'im Sana döndüm yüzüm!
.....................
Işığınla aydın her yan
Şaşkınlar arıyor burhan
Tecellin her yerde ayân
Rabbim, sana döndüm yüzüm!
Âlem kitap, eşya kapak
Otlar, ağaçlar ve toprak
Seni söyler yaprak yaprak,
Rabbim Sana döndüm yüzüm!
Hazreti Hüdayi'nin beytinde zikrettiği ikinci önemli husus, bütün varlığın Hak ile kâim bulunmasıdır. Hak Rabbimizin esma-i hüsnasından biri olup 'inkar edilmesi mümkün olmayan' demektir. Yani, Allah, isimleri, sıfatları ve değişik eserleriyle o kadar açık Kendini göstermektedir ki, insanın Rabbini inkar etmesi mümkün değildir. 'Her şeyin Hak ile kâim olması', hemen Cenab-ı Allah'ın isimlerinden biri olan ''Kayyûm'' ismini akla getirir. Allah Kayyûm'dur, daha açık ifadesi ile bizatihî var olup başkasına muhtaç olmayan ve her şeyin varlık ve bekâsı kendisine muhtaç bulunandır. Kur'an-ı Kerîm bu manaya İhlas sûre-i celîlesinde 'Allah Sameddir' diyerek işaret eder. Sameddir yani her şey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayandır. Öyledir zira mevcûdât kelamcıların ifadesiyle mümkin varlıklardan meydana gelir. Bu mümkin varlıkları imkan dairesine çıkaran zât, varlığı kendinden Vâcibü'l Vücûd Allah'tır. Varlık sahasına çıkarken bir emir ve irade ile çıkan mevcûdât, varlıklarını devam ettirebilmek için de bir kudret ve iradeye ihtiyaç duyarlar. İşte o kudret, irade ve meşîetin sahibi Yüce Yaratıcı'dır. O'nun, olmasını diledikleri olur, olmamasını murad buyurdukları da olmaz.
Burada ayrıca şu hususu da söylemekte fayda var: Allah (celle celâlühû) varlığı bir defa yarattıktan sonra onu –hâşâ- başıboş bırakmış da değildir. Bilakis O, Rahman sûre-i celîlesindeki ifadeyle 'her an ayrı bir şe'ndedir.' Yani her an varlık üzerinde 'değişik dalga boyundaki' tecellîleriyle tecellî buyurur. Bu bir çeşit müdahale olarak da kabul edilemez. Çünkü müdahale dıştan olan bir fiildir. Cenab-ı Hak için dış, iç gibi kavramlar sözkonusu değildir ki 'varlığa sürekli müdahale ediyor' demek mahzursuz olsun. Sözün özü varlık kendiliğinden değil, Yaratıcı'nın ayakta tutmasıyla kâimdir/ayakta durabilir.
Üçüncü ve son husus özellikle sûfîler arasında çok dile getirilen bir mevzu olan Allah Rasûlü (aleyhi ekmelüttehâyâ)'nın ayna olması düşüncesidir. Birinci husustan hareketle, 'varlığın bir cüz'ü olması hasebiyle Efendimiz'in de bir ayna olması gayet tabiîdir' denilecek olursa, 'doğrudur, fakat ilave edilmesi gereken bazı noktalar var' denilebilir.
İnsan, kainatın en önemli bir parçası, özü, usaresi olarak yeryüzünde Allah'ın varlığına parlak bir ayna; Allah Rasûlü (aleyhissalatü vesselam) ise mutlak manada insan-ı kâmil/yetkin insan (tabir M.F.Gülen Hocaefendi'ye ait) olması hasebiyle geçmiş/gelecek bütün yaratılmışlar arasında Cenab-ı Allah'ın var ve bir olduğuna delâlet eden en parlak aynadır. Bu bir manada şu demektir: Yeryüzünde Cenab-ı Allah'ın esmasının tecellilerini müşahede etmek, varlığın çehresinde o varlığa hayat veren ve ayakta tutan Kudreti Sonsuz'u açık-seçik müşahede etmek isteyenler evvela insana ve bütün bir insanlık içinde insan-ı kâmil olan Hazreti Muhammed (aleyhisselam)'a bakmalıdırlar. Evet, Efendiler Efendisi zâhir mucizeleriyle Rabbin varlığına ve birliğine en açık bir âyet ve alâmet olduğu gibi İmam Şiblî'nin Peygamberimizin Ruhanî Hayatı isimli eserinde ifade ettiği gibi manevî/batınî mucizeleri diyebileceğimiz evsaf-ı âliyesi, seciyesi, karakteri, duruşu, konumu ve zirveyi tutan en yüksek seviyedeki ahlâk-ı hasenesiyle bütün varlık içinde Allah'ı gösteren en parlak aynadır ve beyitteki ifadesiyle Hazreti Muhammed aynasına (mirat-ı Muhammed) bakanlar onda her zaman Allah'ı görürler. İnsan olmaktan murad da işte budur; bütün varlığa bir ayna mülahazasıyla bakıp onda Allah'ı görmek ve Allah'ın bizi insan olarak yaratmış olduğu şuurunu sürekli taze tutarak buna terettüp eden misyonu ortaya koymaya çalışmak; kısacası yeryüzünde Hakk'a bürhan olabilecek, siması, tavır ve davranışlarıyla Allah'ı hatırlatan parlak bir ayna olmak.
Bizler için en önemli mevzulara değinmesi hasebiyle Aziz Mahmud Hüdayî hazretlerinin bu güzel beyti hakkında bir kaç kelam etmeye çalıştık. Aslında tasavvuf eserleri, divanları bu tem'aları ele alıp değerlendiren şiirlerle lebâleb doludur. Biz bu kısacık yazıda o şiirler hazinesinden bir beyte daracık bir ayna tutmuş olduk.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::|~ Ѽ Dünya Dinleri Ѽ ~|::. > İslam (Moderatörler: WeBCaNaVaRi, Violin)
Konu: Varlık Bir Aynadır.
Yazdır
Gelişmiş Arama
Aralık 01, 2012, 11:18:19 ÖÖ