Uluslararası mali piyasalarının uluslararası para piyasaları yanında ikinci bömünü uluslararası sermaye piyasaları oluşturur. Bu piyasalarda kısa vadeli para ve sermaye hareketlerinden daha uzun vadeli sermaye hareketleri yer alır. Bu akımlar uluslararası para ve sermaye hareketlerini sisteminin çizdiği genel çerçeve içinde işler.Uluslararası sermaye piyasaları kredi* tahvil ve hisse senedi piyasaları olarak üç temel alt piyasa olarak ayrılır. Kredi piyasalarında para* diğer iki piyasada ise menkul değerler işlem görürler.Uluslararası kredi piyasalarında uluslararası ticaretin finansmanına yönelik krediler ile diğer amaçlı krediler işlem görür.Uluslarası kredilerin belki de en eski biçimi uluslararası ticaret finansmanıdır.Fakat günümüzde uluslararası ticaret hacmindeki büyük artışa paralel olarak finansmanının araçları da çok çeşitlenmiştir. Bu araçların Tablo 6.1: Bazı Uluslararası Faiz Hadleri - Yıllık % A. Libor (Londra Interbank Faiz Haddi) - 6 aylık mevduat*belli başlı dövizler Döviz 1992 1993 1994 1995* ABD Doları 3.90 3.41 5.07 6.60 Fransız Frangı 10.16 7.92 5.95 6.89 Alman Markı 9.41 6.95 5.35 5.27 Japon Yeni 4.92 2.96 2.36 2.29 İngiliz Sterlini 9.65 5.93 5.80 7.14 B. Bazı uzun vadeli faiz hadleri* belli başlı dövizler** Döviz 1992 1993 1994 1995* ABD Doları 7.52 6.46 7.41 7.71 Fransız Frangı 8.96 7.04 7.52 8.12 Alman Markı 7.91 6.48 6.94 7.93 Japon Yeni 6.94 4.34 4.50 4.23 İngiliz Sterlini 9.67 7.87 8.05 8.54 belli başlıcaları banka kabulü* alacaklı hesap finansmanı* faktoring* "forfaitin" ve kısa süreli banka kredileridir.Uluslararası kredinin vadesi ve kredi için ödenecek faiz oranı pazarlıkla saptanır. Kredi faizi vadesi süresince sabit veya değişken olabilir. Sabit faiz haddinde önceden belirlenmiş ve değişmeyecek bir oran uygulanır.Değişken faiz haddi durumunda* ödenecek faiz genellikle normal olarak mali aracının fon maliyetine göre belirlenecek bir kıstasa bağlanır. Günümüzde genellikle uygulanan oran LİBOR'dur (London İnterbank Offered Rate - Londra Bankalar arası Teklif Oranı). Krediler günümüzde çok çeşitlenmiş koşullarda verilmektedir. Bu koşullara "kredi kolaylıkları" adı verilmektedir. Bankaların sunduğu kredi kolaylıkları normal olarak europara piyasalarından finanse edilir. Bazı kredi kolaylıkları şunlardır: "Vadeli faiz oranı anlaşmaları sözleşmeleri" nde gelecekteki borçlanmalarda faiz haddi* üzerinde önceden anlaşılmış bir oran olur. Değişken faizli kredilerde faizin oynayabileceği alt ve/ veya üst oran saptanabilir. "Çok seçenekli kredi kolaylığı"nda farklı dövizler cinsinden kredi almak mümkün olur.Kredi verme işlemi* özellikle kredi miktarının büyük olduğu durumda tek banka yerine genellikle bir grup yerli ve/veya yabancı banka grupları tarafından gerçekleştirilir. Bu gruba "mali yükleniciler" denir ve bu olaya "kredi sendikasyonu" adı verilir.Tahvil belli bir vade içinde her dönem için belli bir oranda faiz ödeme garantisi veren bir mali araçtır. Uluslararası tahvil faizleri sabit veya değişken faiz olarak ayrılır. Tahviller orta veya uzun vadeli olarak ihraç edilebilir.Yeni çıkarılan tahviller ilk kez "birincil piyasalarda" da satılır. Mevcut menkul değerlerin alınıp satıldığı ve el değiştirdiği piyasalara ise "ikincil piyasalar" adı verilir.Uluslararası tahvil türleri ve bu türlerin alım satımının yapıldığı tahvil piyasaları* yabancı tahvil piyasaları* euro tahvil piyasaları ve özel plasman piyasaları olarak üçe ayrılırlar. Bu tahviller tahvil ihracını yapanlar tarafından normal olarak bir yatırım bankası veya menkul değerler firmasına satılır ve bu kurumlar bunları daha yüksek bir fiyattan bireylere veya kurumsal yatırımcılara satarlar. Buna tahvil satışını "yüklenmek"* satışı üstlenen mali kuruma ise "yüklenici" denir. Yüklenicilik bir grup bankanın ve mali aracının konsorsiyumu aracığıyla da yapılabilir.Hisse senetleri yatırılan sermaye karşılığında her yıl bir temettü getirisi sağlar. Ayrıca* yatırımcılar hisse senetlerinin kendilerinin değer kazanmasından dolayı ek kazanç sağlarlar. Uluslararası piyasalarda satmak amacıyla hisse senedi çıkarılması iki yolla yapılır. "Tek dilimli ihraç" durumunda euro hisse senedi (Euro equity issues) sadece euro piyasalarda satılmak üzere ihraç edilir* satış aynı anda Avrupa ülkelerinde yapılır. Fakat Avrupa ülkeleri dışındaki ülkelerde de (ABD* Japonya gibi) hisse senedi satmak mümkündür. "İki dilimli ihraç" yolunda ise hisse senedi ihracı ulusal dilim ve uluslararası dilim (international tranche) olarak ikiye ayrılır.Uluslararası dilim yabancı yatırımcılara dağıtılabilir. Hisse senetlerinin uluslararası pazarlaması euro tahvillerde olduğu gibi* kredi sendikasyonu yoluyla yapılır.1960'lardan* fakat özellikle 1970'lerden beri mali piyasalarda en önemli trend bu piyasaların dünya çapında bütünleşme derecelerinin büyümesi*entegrasyonudur. Bu tredn 1990'larda daha da hızlanmıştır. Buna mali piyasaların küreselleşmesi (globalleşmesi) denmektedir. Mali piyasaların dünya çapında bütünleşme derecesinin artmasının çeşitli nedenleri vardır. Dünya ticaretinin artması* iletişim ve haberleşme teknolojilerinin ilerlemesi ve regülasyonun azalarak mali piyasaların serbestleşmesi en önemli nedenler arasındadır. Europara (eurocurrency) piyasası*yani* bankanın yer aldığı ülkenin parası dışındaki yabancı paralar üzerinden yatırılan mevduat ve verilen krediler piyasası ve uluslarası tahvil piyasası özellikle büyük genişleme göstermiştir. Çünkü Europara piyasası devlet regülasyonundan ve vergilerden muaftır. Uluslararası mali piyasaların en ilginç ve çarpıcı özelliklerinden biri sermaye hareketlerinin hızının ve hacminin büyüklüğünün uluslar arası ticaret hareketlerinden ve yabancı özel yatırımlarından çok daha büyük olmasıdır. Bunun en önemli nedeni ülkeler arasındaki faiz hadleri ve döviz kurları farklılıklarının olması ve faiz hadleri ve döviz kurlarının sürekli oynaklık göstermesidir. Bu durum bir yandan arbitraj* riskten korunma ve spekülasyon amaçlı çok sayıda yeni mali araçların ve türev araçların doğmasına ve geliştirilmesine yol açarken* bir yandan da bunlara yönelik sermaye hareketlerinde muazzam bir artış yaratmıştır.



Dünya Bankası Grubu ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası

Dünya Bankası olarak da anılan Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası* 1945 yılında Uluslararası Para Fonu ile birlikte kurulmuş ve 1946 yılı Haziran ayında faaliyete geçmiştir. Bankanın 41 üyesi bulunmaktadır.Dünya Bankası'nın amacı* az gelişmiş ülkelerle* harp sırasında tahrip edilmiş veya doğal afete uğramış ülkeler başta olmak üzere bunlara uzun vadeli yatırım kredileri sağlamaktır.Dünya Bankası'nın Teşkilat Yapısı:

● Guvenörler Kurulu

● Yönetim Kurulu

● Banka ve Sekreteryadan oluşmaktadır. Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankasının faaliyetleri finans faaliyetlerini*teknik yardım faaliyetleri ve diğer faaliyetler olmak üzere üç grupta toplayabiliriz.


Diğer Uluslararası Mali Kuruluşlar

Dünya Bankası olarak da anılan Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası'nın faaliyetlerini tamamlamak üzere* Uluslararası Finansman Kurumu*Uluslararası Kalkınma Birliği* Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Uluslararası Merkezi ve Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı adlı kuruluşlar bir araya getirilmiş ve "Dünya Bankası Grubu"nu oluşturmuşlardır. Grubun ortak amacı* mali kaynakların gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere kanalize edilmesiyle* gelişmekte olan ülkelerin hayat standartlarının yükseltilmesine yardımcı olmaktır.Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı* gelişmekte olan ülkelerin fiziki ve beşeri sermayelerini geliştirme faaliyetlerini* ekonomik ve sosyal gelişmeleri için gerekli yatırımlarını desteklemektedir. Program* gelişmekte olan ülkelerde kaynak yönetimi ve kullanımına yönelik birçok projeyi geliştirip uygulamaya koyması sonucu hızlı bir gelişme göstermiştir.Birinci Dünya Harbi sonrası harp borçlarının tasfiye edilmesine yardımcı olmak üzere bir "mali ajan" olarak kurulan Uluslararası Ödemeler Bankası* günümüzde parasal alanda merkez bankaları arasında işbirliğini artırmayı amaçlamaktadır. Banka aynı zamanda ekonomik ve mali enformasyon ve etüt merkezidir. Banka* ayrıca üyeleri bulunan merkez bankaları ve Uluslararası Kamu Maliyesi yetkililerinin birbirleriyle temasları sonucu* bir klüp kurulmasını sağlamıştır. Banka ile Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu arasında sıkı bir işbirliği gelişmiştir.

Uluslararası Para Fonu

İkinci Dünya Harbinden hemen sonra başta İngiltere ve A.B.D. olmak üzere diğer dünya ülkeleri bir parasal sistemi olan ihtiyaç üzerinde durarak 1-22 Temmuz 1944 tarihleri arasında A.B.D.'nin New Hampshire Eyaletinin Bretton-Woods kasabasında Birleşmiş Milletler Para ve Mali Kongeransı'nı düzenlemişlerdir. Konferansa 55 ülke katılmıştır. Konferansın sonunda 20 Temmuz 1944 tarihinde "Bretton-Woods Andlaşması" imzalanarak Uluslararası Para Fonu kurulması kararlaştırılmıştır.Halen 179 üyesi bulunan Uluslararası Para Fonu; uluslararası parasal işbirliğini geliştirmek* uluslararası ticaretin dengeli gelişmesini sağlamak*kambiyo istikrarını sağlamak ve tek taraflı devalüasyoları önlemek*üye ülkelerin uluslararası ödemeler dengelerindeki dengesizlik derecelerini azaltmak amacını gerçekleştirmeye çalışmaktadır.Uluslararası Para Fonu* üyelerine sağladığı mali destekten bağımsız olarak* üyelerine tecrübesinden yararlanma imkanı vermektedir. Fon*üyelerinin ekonomik problemlerini çözmeye yardımcı olmak üzere teknik yardımda bulunmaktadır.50 seneyi aşan bir mazisi bulunan Uluslararası Para Fonu; bütün dünya ülkeleri üye olmadığından* genel bir yetkiye sahip olmaması; az gelişmiş ülkeler nezdinde bir şef rolü oynayamaması; sanayileşmiş ülkelerin Fon'un insiyatifi dışında* birçok mali yardım işlemleri yapmaya devam etmeleri sonucunda etkinliğinin hala sınırlı olduğu ifade edilmektedir. Ancak bütün bu eleştirilere rağmen* Fon üye ülkelerin milli politikaları üzerinde*son birkaç yıl öncesinde düşünülemeyecek kadar büyük bir etkiye sahip bulunmaktadır.

Avrupa Mali Kuruluşları

Kâr amacı gütmeyen ve Ortak Pazar'ın dengeli bir şekilde kalkınmasına yardımcı olmak üzere Avrupa Topluluğu içinde bağımsız bir kuruluş olan Avrupa Yatırım Bankası Roma Antlaşması ile hayat bulmuştur.Banka* açtığı kredilerle Toplulukta* bölgeler itibariyle dengeli ve ortak çıkarlara uygun bir ekonomik gelişme sağlanmasına katkıda bulunacak projelerin gerçekleştirilmesine yardımcı olmaktadır. Avrupa Yatırım Bankası Ana Sözleşmesinde değişiklik yapılarak 25 Mayıs 1994 tarihinde kurulan Avrupa Yatırım Fonu; küçük ve orta ölçekli işletmelerin yatırımlarını geliştirmede yardımcı olarak Banka'nın faaliyetlerini tamamlayıcı bir rol üstlenmektedir.Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin ekonomik gelişmesine ve imarına yardımcı olmak üzere; çok partili demokrasi* çoğulculuk ve piyasa ekonomisinin esaslarını uygulamayı taahhüt eden Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde piyasa ekonomisine geçişi desteklemek ve özel sektör girişimciliğini geliştirmek amacıyla* 1990 yılında 10 milyar ECU sermayeli Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası kurulmuştur. Banka'nın finansman faaliyetleri genelde; Telekomünikasyon* Enerji* Ulaştırma* Mali ve Ticari* Turizm sektör projelerini destekleme şeklinde gerçekleşmektedir. Banka*OECD ülkeleriyle Joint-Venture'lara giderek ortak yatırımlar ve ortak işler yapma konusunda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Türkiye'nin kurucu üyesi olduğu Banka* ülkemizin Doğu ve Orta Avrupa ülkeleriyle ticari ilişkilerinin gelişmesine yardımcı olmaktadır. Nitekim tekstil sektöründe Türk firmaları Özbekistan'da Joint-Venture yoluyla faaliyet göstermektedir.Banka bu amaçla 13 milyon ECU tutarında kredi sağlamıştır. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tam anlamıyla teşkilatlanmasını tamamlayamamıştır.