Türkiye’de Fantezi Iplik Üretimi

Türkiye’de Fantezi İplik Üretimi

GİRİŞ

Tekstil endüstrisin gelişimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil dokulara elde etmeye, itmiştir. Daha çok görsel özelliği ön planda olan kumaşlar elde etmek için ise normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar değişik yapıları olan fantezi iplikler geliştirilmiştir.

Fantezi iplikler özel siparişler üzerine üretildiğinden uzun süreden beri tekstil endüstrisinin özel bir parçası olarak kaldı ve yüz yıllardır çoğunlukla dekoratif amaçlar için üretildi. Bu iplikler genellikle tekstil yapılarının küçük bir kısmında kullanılmışlardır.

Son yılarda teknolojik gelişmelerden olumlu etkilenmesi ve rekabet ortamının getirdiği yenilikler bu sektörün atılım yapmasında önemli rol oynamıştır. Yeni yeni gelişmekte olan bu endüstri dalının yeterli ilgiyi görmesi geç olduğundan, bu konu üzerinde yapılan araştırmalar daha çok fabrikaların kendi ürünlerinin ve kendi makinelerinin üzerine olmuştur.

Fantezi iplikler insanların hayal gücü ilgili olduğundan oldukça geniş bir çeşitlilik sunmaktadır. Yani renk ve biçimlerin istenildiği kadar kullanılabilmesi sadece bir iplik türünün bile araştırılmasının ne kadar geniş olacağını göstermektedir. Günümüzde sıklıkla kullanılan fantezi iplik türleri lup, bukle, hav, düğüm ve düz ipliklerdir.

FANTEZİ İPLİĞİN TANIMI

Tekstil endüstrisinin geneline bakıldığında fantezi iplik kesimi iplik, dokuma, boya-apre ile kıyaslandığında nispeten daha küçük çaplı görünmektedir. Bir dönemde fantezi iplik terimi, ipliğin fantezi katlama makinesinde üretildiğini belirtmek için söylenirdi. Bazılarına göre bu terim hala geçerlidir.

Fantezi iplik ticaretinde kullanılan teknoloji hala standartlaşmadığından karışıklık sadece farklı fantezi iplik çeşitlerinin tanımında değil, aynı zamanda fantezi iplik teriminde de meydana gelmektedir. Bir tanıma göre ipliğin şeklinde, renginde , parlaklığında , hammadde kalitesinde v.b karakteristik özellikler gösteren , en az kumaş bitim işlemi ile belirle bir kumaş estetiğini sağlayan ipliklerdir.

Başka bir tanımda normal düz ipliğin iç yapısında , lif kompozisyonunda ve renginde sapma olarak nitelendirilir. Ama aslında şu tanım kullanılacaktır; fantezi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan gayri muntazamlıkları her türlü formda bünyesinde bulunduran ipliktir. Bu gayri muntazamlıklar , iplik kalınlığını , materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır.

FANTEZİ İPLİĞİN TARİHÇESİ

Fantezi iplik yapımının tarihi 19. asrın sonlarına kadar gider fantezi iplik makinelerinin öncüleri C.Hamel , Whitin ve Collins şirketleridir.

1885’te Alman Carl Hamel piyasaya ham kontrollü fantezi bükücüleri sürdü. Bu makinede, kam vasıtasıyla kol ve düğüm düzeyini ilişkilendirerek hav tahtasının yukarı ve aşağı hareket etmesiyle, materyalin az / çok kısımları temel ipliğe eklendi ve küçük düğüm ve tırtıl efektleri oluşturuldu. Ancak bir fantezi ipliği oluşturmak çok uzun zaman alırdı.
Kumaştaki desenleşmeyi engellemek amacıyla , eksantrik milleri üzerine vidalanmış kam zincirleri kullanıldı. İkinci Dünya savaşından sonra , basit elektro mekanik kontrollü silindir kumandalı makineler yapıldı.

1954-1959 yılları arasında Hamel’in elektromat makinesi ortaya çıktı. Bu makinenin besleme silindir kumandaları kayma teması ile kontrol edildi. Aynı zamanda Berliner Maschinenfabrik Schwarzkopf ve Weller fotoselli daha gelişmiş kontrollü makineler yaptılar.

Fantezi iplik üretimi, ring makinelerine, open-end rotor makinelerine, dref makinelerine, cer makinelerine ve tarak makinelerine çeşitli aparatların eklenmesiyle ve boyama, harmanlama ve değişik bitim işlemleriyle bugüne dek sürmektedir.

Oyuk iğ prosesinin bulunmasından önce en çok kullanılan sistem, iki aşamalı ring büküm prosesiydi. İlk aşamada uygun besleme ile fantezi efekt elde edilir. Daha sonraki aşamada bu iplik bir bağlama ipliği ile sabitlenir yada bobinlere sarılan bu iplikler sonra doğrudan çift katlı bobin makinesine aktarılırdı.

İki veya daha fazla aşama yerine tek aşama ile fantezi iplik üretme fikri olan oyuk iğ prosesi fikrini Bulgaristan Tekstil ve Konfeksiyon Enstitüsünden Prof. George Mitov geliştirdi.

Son yıllarda fantezi iplik sektörü büyük bir gelişme gösterdi. Özellikle büyük firmaların rekabet içinde olması ve fantezi ipliklerin moda oluşu bu gelişmenin en önemli etkenlerindendir. Saurer-Allma, Gemmill & Dunsmore, Lezzani , Bigagli , Mackie ve Galan piyasanın önde gelen kuruluşlarındandır.

FANTEZİ İPLİKLERİN SINIFLANDIRILMASI

Fantezi iplikler, değişik yönlerden sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmalar: yapılarına, elde etme yöntemlerine, efekt verme yöntemine ve verilen efektlere göre olmaktadır.

A- Yapılarına göre sınıflandırma

Yapılarına göre sınıflandırmada fantezi iplikler tek katlı ve efekt katlı iplikler olmak üzere ikiye ayrılırlar.

B- Elde etme yöntemlerine göre sınıflandırma

Fantezi iplikler elde etme yöntemlerine göre iki ana gruba ayrılırlar; Fantezi büküm makinelerinde elde edilenler ve yeni eğirme teknolojileriyle elde edilenler. Fantezi ipliklerin büyük bir bölümü fantezi büküm makinelerinde elde edilmektedir. Bununla beraber yeni iplik eğirme teknolojilerinden faydalanarak, bu sahada çalışmak mümkündür. Fantezi iplik makinelerindeki esas; ana ipliğe efekt ipliğin sarılması ve bu ikisinin bir bağlama ipliğiyle sabitlenmesidir.

Büküm yoluyla elde edilen fantezi iplikler; fantezi büküm makinesinde farklı boylarda ve çeşitli numaralardaki ipliklerin birbirleriyle bükülmesi sonucunda elde edilirler.

Çekim yoluyla elde edilen fantezi iplikler: Fitil veya bant olarak kullanılan ana ipliğe filament sarımı sonucu elde edilir. Yeni iplik eğirme sistemlerini kullanarak elde edilen ipliklere sargılı iplikler adı verilir. Bu iplikler, örtülü iplikler olarakta bilinirler.

EFEKT VERME YÖNTEMİNE GÖRE SINIFLANDIRMA:

Bu sınıflandırma da iki ana yöntem vardır.

İlki direkt yöntemdir. Burada efekt fantezi büküm makinesi üzerinde elde edilmektedir. Diğeri indirekt yöntemdir. Bu yöntem, normal iplik eldesi sırasında makineyi veya ipliği oluşturacak olan elyafı modifiye etme esasına dayanır.

a- Direkt Yöntemler

a-1- Ring iplik makinelerinde eğirme
- Şantuk efekt iplikleri
- Düz veya havlı bukle iplikleri
- Düz veya havlı sufle iplikleri
- Düz veya havlı renkli bükülü iplik
- Düğüm ve kabarık kıvrım ipliği

a-2- Fantezi büküm makinelerinde eğirme

- Dört farklı renge kadar şantuk efekt iplikleri
- Düz, havlı veya çok renkli sufle ipliği
- Düz, havlı veya çok renkli bukle ipliği
- Düz , havlı veya çok renkli bükülü iplik
- Düğüm iplikleri
- Çok renkli iplikler

a-3- OE-Rotor iplik makinelerinde Eğirme

- Şantuk efektleri
- Çoklu numara efektleri
- Renk efektleri

a-4- OE-Friksiyon iplik makinelerinde Eğirme

- Karma İplikler
- Hav iplikleri
- Bukle iplikleri

b- İndirekt Yöntemler

b-1- Harmanlama

- Düğüm iplikleri

b-2- Taraklama

- Havlı , şantuk efektli veya çok renkli iplikler
- Gölge iplikleri
- Düğüm iplikleri

b-3- Band hazırlama

- Gölge İplikleri
- Çok renkli iplikler

b-4- Boyama

- Gölge İplikleri
- Çok Renkli iplikler

b-5- Şardonlama

- Tüylü hacimli iplikler

b-6- Özel işlemler

- Şenil iplikler

VERİLEN EFEKTLERE GÖRE SINIFLANDIRMA

Bu sınıflandırmada iplikler kontrolsüz ve kontrollü efekt iplikleri olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar.

a-) Kontrolsüz Efekt İplikleri

a-1-) Kontrolsüz İplik Efektleri

- Bukle iplik
- Lup iplik
- Dalga ipliği
- Kıvrım ipliği
- Frote iplik
- Muline iplik

a-2-) Kontrolsüz Eğirme İplikleri

- Dalga ipliği
- Frize iplik
- Eğirme lup ipliği
- Şenil ipliği
- Bukle ipliği

b-) Kontrollü efekt İplikleri

b-1-) Kontrollü iplik efektleri

- Düğüm ipliği
- Tırtıl ipliği
- Ters yön tırtıl ipliği

b-2-) Kontrollü eğirme efektleri

- Eğirme hav ipliği
- Ekleme hav ipliği
- Eğirme tırtıl ipliği
- Havlı bukle ipliği

Kontrolsüz Efekt İplikleri

Kontrolsüz ipliklerde ek bir iplik sürekli olarak ana ipliğe ya aynı anda yada daha yüksek bir hızda beslenir. İki hız arasındaki fark , efekti meydana getirir. İplik efektlerinin efekt bölümü bir iplik veya filament iplikten oluşur.

 Muline İplik :En basit fantezi iplik biçimidir. İki veya daha fazla renkte iplik eğirme bükümüne ters yönde bükülerler.
 Bukle İplik :Yüzeyinde bukleli çıkıntılar oluşturmak için efekt ipliğinin ana iplik etrafına sarılmasıyla oluşan bir ipliktir. Efekt eldesi , efekt ipliğinin fazla beslenmesi ile sağlanır. Bukle iplikler yarı dairesel luplardan meydana gelirler. Silindirler arasındaki yüzeysel hız farkı nedeni ile verilen büküm efekt ipliği sarmaya yetmez ve bukleler meydana gelir.
 Lup İplik: Basitçe bir ana iplik ve bir de efekt ipliğinden meydana gelir.Efekt ipliğe, çıkış silindirin önünden beslendiğinden ön iplik adı da verilir. Efekt ipliği çekim sisteminden geçmez. Lup ipliği oluşum itibariyle bukle ipliğe benzer. Fakat efekt ipliğinin ince ve bükümlü oluşu ile birlikte daha yüksek fazla besleme oranlarına çıkılması iplik yüzeyindeki çıkıntıların daha dairesel olmasına neden olur.
 Dalga ipliği: İki iplikten oluşan bu ipliğin yapısı oldukça basittir. Biri S diğeri Z bükümlü iki ipliğin bükülmesiyle elde edilir. Efekti kuvvetlendirmek için birbirinden çok farklı numaralarda iplikler kullanılır. Ayrıca, farklı büzülme yeteneğine sahip olan filament ipliklerin bükülmesiyle de dalga ipliği elde edilir.
 Kıvrım İpliği: Ana iplikten çıkan kıvrımları bünyesinde bulunduran bir ipliktir. Elde edişli lup ipliği ile aynıdır. Fakat esnek efekt ipliği kullanımı yerine yüksek bükümlü bir iplik kullanılır. Böylece, ön silindirde gerilim serbest kalınca lupların yerine kıvrımlar oluşur.
 Havlı İplik: dairesel çıktılar gösteren bu iplik hacimli ve güzel tutumludur. Ana ipliğin yüksek hızda beslenmesi ile elde edilir. Fazla besleme oranı 1.4 – 1.8 arasındadır.

Kontrolsüz Eğirme Efektleri

Efekt bölümü , 3. bir silindir çifti veya ayrı bir çekim hattından beslenen cer bandı veya fitil biçimindeki liflerden meydana gelir.

• Eğirme Dalga İpliği: Bu ipliğin oluşumu dalga ipliği ile aynıdır. Tek fark efekt materyali olarak iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.
• Frize İplik: Yapı olarak bukle ipliğine benzer fakat bukle ipliğine göre daha dar ve ince buklelere sahiptir. Bu nedenle düz ve kapalı bir karekter gösterir. Fazla besleme oranı 1.1-1.3 arasındadır.
• Eğirme Lup İpliği: Bu ipliğin oluşumu lup ipliği ile aynıdır tek farkı efekt materyali olarak , iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.
• Şenil İpliği: Bu iplik birkaç farklı şekilde olur. Örneğin birisi eksenel iplikleri etrafına sağlamlaştırmak için bir veya daha fazla çeşitlilikte elyaftan oluşan kesik uçlu dairesellikten meydana gelir.
• Eğirme Bukle ipliği: Bukle ipliğiyle aynıdır. Tek fark efekt materyali olarak iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.

Kontrollü Efekt İplikleri

Bu iplikler sürekli ve kesikli aralıklarla temel iplik veya iplikler üzerinde iplik veya lif birikimi ile oluşurlar. Yani önceden programlanırlar.

Kontrollü İplik Efektleri

• Düğüm İpliği: Uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla bir yada daha fazla iplik materyalinin oluşturduğu düğümlerden oluşan ipliktir. İplik, genellikle bağımsız çalışan iki çift silindirin kullanılması ile elde edilir. Ana iplik fasılalı , efekt materyal ise devamlı olarak sevk edilir. Besleme silindirinin ani duruşları , efekt materyalinin yığılmasına ve düğümlerin oluşmasına neden olur.
• Tırtıl İpliği: Hav ipliklerine benzeyen bu iplik iki şekilde elde edilir. 1. efekt ipliğinin hızı sabit iken ana ipliğin hızı belirli noktalarda durdurulur. 2. de ana ipliğin hızı sabit kalırken efekt ipliğinin hızı belirli noktalarda artar. Genellikle bu metot kullanılır. Tırtıl ipliğine solucan da denilir.
• Ters Yön Tırtıl İpliği: Görünüş olarak tırtıl ipliğine benzeyen bu iplik oluşum şekli itibariyle biraz farklıdır. Ana iplik belirli noktalarda geriye hareket eder tırtıl efekti oluşur. Daha sonra ileri doğru hareket ederken sabitleme yapılır.

Kontrollü Eğirme Efektleri

• Eğirme Hav İpliği: Düğüm ipliğine göre uzun ve daha ince efekte sahip olan hav iplikleri iki şekilde elde edilirler. Eğirme boyunca efekt materyalini besleyen bir silindir çiftinin aralıklı olarak hızlandırılmasıyla üretilir.
• Ekleme Hav İpliği: Bu iplik türünün Diğerinden farkı, efekt materyal beslenmesinin makineye sonradan eklenmiş bir silindir çifti ile yapılmasıdır.
• Eğirme Tırtıl İpliği: Yapısı tırtıl ipliği ile aynıdır tek fark efekt materyali olarak cer bandı veya fitil kullanılmasıdır.
• Havlı Bukle İpliği: Bu iplik görünüm olarak iki efekti de bünyesinde bulundurmaktadır. Kontrol edilen iplikteki havların oluşumudur. Makineden girilen komut ile iki bölüme ayrılmıştır. Buna göre , havlar kontrollü bukleler kontrolsüz olarak elde edilirler.

Şekil 1 : Çeşitli fantezi iplik görünüşleri

Şekil 2: Fantezi iplik kartelası

Şekil 3: Fantezi iplik görünüşleri

FANTEZİ İPLİK ENDÜSTRİSİNDEKİ SON TEKNOLOJİK GELİŞMELER:

Son yıllarda fantezi ipliğin moda elementi olarak çok fazla kullanılması bu endüstrinin gelişmesine büyük etken olmuştur. Milano ITMA-1996’da sergilenen makinelerde bu gelişme açıkça görülebilir.

Saurer-Allma’nın ESP 1, ESP 2, ESP 3, ESP F, ESC 1 ve ESC F modellerinde materyal olarak her türlü elyaf, 60-220 mm lif uzunluğu olan bant ve fitil, efekt ve ana iplik olarak Nm1-120 arasında her tür iplik, bağlama ipliği olarak tex 4,4 - 33 filament ipliği veya Nm 6 – 120 kesikli iplik kullanılabilmektedir. İğ hızı, bağlama ipliği olarak kops kullanıldığında 25000 d/dak olmaktadır.150m/dak’ya varan üretim hızları mümkündür. Mikroprosesör ile verileri girmek olanağı vardır. Sınırsız efekt oluşumu, efekt materyalin ve ana ipliklerin monitörle izlenmesinin yanı sıra, kullanıcıyı uyaran ve giriş verilerinin otomatik doğrulanması ile yanlış veri girişini engelleyen kontrol sistemi de bulunmaktadır. ESP 1 ve ESP 2’de iki çekim hattı bulunmaktadır. ESP 3 modelinde üç tane çekim hattının bulunması çok renkli ipliklerin oluşumunu mümkün hale getirmektedir.

Gemmill & Dunsmore’nin Tritex modelinde üç çekim sistemi bulunmaktadır. 220 mm’ye kadar lif uzunlukları çekim sistemine girebilir. Programlama ünitesiyle her türlü iplik tasarımı yapılabilmektedir. Ayrıca 80 tane deseni kaydedebilir. Gelişmiş adım motorları doğru ve tam kontrol sağlar. Herhangi bir arıza ve sorun anında elektronik kontrol sistemini devreye sokma olanağı vardır. Duotex modelinde de Tritex’teki tüm olanaklar geçerlidir. Tek fark, Duotex’in iki çekim hattına sahip olmasıdır. GDM M4 makinesi, kontrollü ipliklerin üretimini yüksek hızlarda sağlamak amacıyla yapılmıştır. 18 iğliktir ve 8’er iğlik eklemeler ile uzatılabilir. Nm 0,5-3 numara aralığındaki iplikler üretilmesini sağlar.

Bigagli’nin Novafil modeli, tek pasajda ring iği ve oyuk iğinin birleşimi ile fantezi iplik elde eder. Çift aşamalı iğler ipliğe dengeli ve kalıcı bir büküm verir. Oyuk iğden geçen iplik daha sonra ring iğine gelir ve burada ayarlanabilen miktardaki bağlama bükümünü tekrar açarak dengeler. Dişli çarklar ve elektromanyetik kavrayıcılar yerini fırçasız ve vektörel motorlara bırakmıştır. Sorun halinde elektronik kontrol sistemi devreye girer. Mikroprosesör kullanımı ile veri girişi ve program yapma olanağı vardır. Novafil BR-400, iki çekim hatlı, BR-1 bir çekim hatlı ve BR-2 dört çekim hattına sahiptir. Ring çapı 90-140, iplik numarası Nm 4-20 arasında değişirken, maksimum oyuk iğ hızı 12500 d/dakika, maksimum ring hızı 8800 d/dakika’dır.

Lezzeni’nin TF-DFC modeli, iki tane birbirinden bağımsız oyuk iğden meydana gelir.düğüm,hav vb. gibi kontrollü fantezi iplikleri üretmek mümkündür. 38 programa kadar saklama imkanı vardır. İğ sayısı 96 ve iğ hızı 22000d/dakika’dır. 100 m/dakika’lık üretim hızına ulaşabilir. TF-DS modeli, bir oyuk iğ ve bir ring iğinden oluşan bir makinedir. Bilinen tüm klasik efektler üretilebilirler. İğler ve çıkış silindirleri doğru akım motorları ile kumanda edilir. 92 programa kadar saklama imkanı vardır. Makine çift taraflıdır. 240 iğ konulabilir. Nm 0,8-70 numara ağırlığında üretim yapılmaktadır. Makinenin tüm kontrolü ve programlanması mikroprosesör aracılığıyla yapılmaktadır.

Galan’ın CR-F-20P modeli,bir oyuk iğ ve bir ring iğinden oluşan bir makinedir. Çalışması tek aşamada olup, oyuk iğden gelen iplik aşağıdaki ring iğine gelerek tekrar bükülür. Makineler 2 veya 3 silindir hattıyla üretilir. Silindirlerin çalışması bir mikroprosesör veya elektromanyetik kumanda sistemi ile olmaktadır. Makine çift taraflıdır. 85 mm.lik çapı ile 64,128 ve 192 tane iğ kapasitesine sahiptir. Ayrıca, istenilirse 100,120 ve 140 mm ring çapları da konabilir.

Gigliotti & Gualchieri’nin E.P.T/1 modeli, 4 motorlu, 52 başlı ve 104 iğli bir şenil iplik makinesidir. Baş gruplarının eş zamanlı olarak değiştirebilme olanağı, makine hareket ederken grupların hızını otomatik olarak değiştirebilme olanağı ve otomatik olarak parametrelerini ayarlama olanağı vardır. Onarım ve makine duruşunu azaltmak amacıyla motor sayısı sınırlanır. Böylelikle enerjiden tasarruf edilir.

Buruno Amsler’in fantezi iplik üretimi için geliştirdiği aparatları şöyle sıralayabiliriz: BRACODRAFT üniteleri, cerlerdeki lif ve renk karışım efektlerinin kesin kontrolü için konvansiyonel çekim hattına eklenen sistemlerdir. Efekt yapısı, bir temel renk ve dört ilave renkten oluşmaktadır. Bu şekilde hazırlanmış efekt banları herhangi bir makinede tesadüfü renk sırası ve materyal kombinasyonu ile eğrilebilir. BRACOL üniteleri, özellikle 120 mm aralıklı yarı kamgarn iplik makineleri için uygundur. Renk efekti, iki renkli fitilin eğirme bölgesinde tesadüfi karışım oranlarına izin verecek şekilde beslenmesiyle elde edilir. Hava üflemeli COLORFLOX üniteleri, friksiyon eğirme makinelerine olduğu kadar BRACODRAFT efekt çekim hattına da isteğe bağlı olarak uygulanabilir. Sistemin özelliği üretime giren 4-8 renkte lif demetlerinin çekime uğramayıp, doğrudan temel lif yapısını oluşturmasıdır. Dört renk SYMCOL çekim ünitesi elektronik çekim kontrol ünitesinden ibaret olan bağımsız efekt çekim aparatı oyuk iğli fantezi iplik makinesine, fitil makinesine veya kaba numara iplik eğiren makineye bağlanabilmektedir. Sistemde iki veya dört efekt bandı ayrı ayrı çekilebilmektedir. PARACOLOR 4000, dört renk çekim sistemi, dinamik servo motor sistemi ve ekran kontrollü programlanabilir STG 3000 mikro işlemciden oluşan Suessen- Parafil 2000 oyuk iğli makinesiyle kombine edilmiş oyuk iğli fantezi iplik makinesidir.