1.4.2 Türkiye’de Erken Çocukluk Eğitimi
Türkiye’de erken çocukluk eğitimi Cumhuriyet öncesi ve sonrası olmak üzere iki
grupta incelenir.
1.4.2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönem
Türkiye’de küçük yaştaki çocukların eğitiminde okullardan yaralanılmasının tarihçesi
15.yüzyıla, Fatih Sultan Mehmet zamanına kadar uzanır. Bu dönemde vakıflar aracılığıyla
kurulan eğitim kurumları arasında yer alan “ Sıbyan Okulları “ bir anlamda erken çocukluk
eğitim kurumlarının ilk örnekleri sayılabilir.
Osmanlı Döneminde yerli halk için olmamakla birlikte azınlıklar ve yabancılar için
büyük kentlerde anaokullarının açıldığı görülür.
Eğitimci Satı Bey, II. Meşrutiyetin başlangıç tarihi 1908 yılından önce bazı illerde
“Özel Ana Mektepleri “ açıldığını ileri sürer. Bu tarihten sonra da İstanbul’da bazı özel ana
mektepleri açılmıştır. Ancak “resmi ana mektepleri” Balkan savaşlarından sonra açılmış ve
yaygınlaşmaya başlamıştır.
Satı Bey İstanbul Beyazıt’ta özel bir “çocuk yuvası “ açmıştır. Bir süre sonra bu çocuk
yuvasına İstanbul’un aristokrat ailelerinin çocukları devam etmeye başlamıştır. Çocuklar
uşaklarıyla, arabalarla anaokuluna gelmeye başlamış ve Satı Beyin okulu sadece üst tabaka
çocuklarının okulu olmuştur. Bu okulda çocuklara ödüller verildiği, maddi cezanın hiçbir
şekilde kullanılmadığı vurgulanmıştır. Bu uygulamalar çocuk eğitiminde önemli bir
başlangıçtır.
Eğitimci Kazım Duru da Meşrutiyet Döneminde Avusturya – Macaristan’a giderek
“çocuk bahçesi” öğretmeni yetiştiren okulları gezmiş, dönüşte Selanik’te bir anaokulu
açmıştır. Balkan Savaşları bu çalışmaları büyük ölçüde engellemiş ancak yine de 1913 -1917
yılları arasında İmparatorluk sınırları içerisinde resmi anaokulları açılmıştır. Bu dönemde
gerek özel, gerek resmi anaokullarının en büyük sorunu uygulanan eğitim yöntemleri (Frobel
yöntemi bunlar içerisinde öne çıkmaktadır) ve buna göre yetişmiş öğretmen bulmadaki
zorluktur. 1914 yılında Eğitim Bakanlığı bütçesi düzenlenirken “ Çocuk Bahçesi “denilen
okulların açılması için bütçeye ödenek konulmuş ve o yıl on okulun açılması planlanmıştır.
Emrullah Efendi’nin nazırlığında 1913 yılında çıkarılan “Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu
Muvakkatı” ( Geçici İlköğretim Kanunu ) ile anaokullarının ülkenin her yerine
yaygınlaştırılması emredilmiştir. Aynı kanunda öğrencilerin yaşları, öğretim teknikleri, ders
araçları ve okulun kuruluşuna dair temel esaslar da verilmiştir. Bu kanunda ana mektepleri
ve sıbyan sınıflarının ilköğretime bağlı olduğu belirtilmiştir.
Tedrisat-ı İptidaiye Kanununda adı geçen “Ana Mektepleri”ne öğretmen yetiştirmek
üzere 1915 yılında “İstanbul Darülmuallimat” ına bağlı bir öğretmen okulu açılmıştır.
Öğretim süresi bir yıl olan okulda, Türkiye’de ilk olarak erken çocukluk eğitimi alanı için
öğretmen eğitimi çalışmaları başlamış ancak 370 kadar mezun veren bu okul 1919 yılında
kapanmıştır. Bu okulun programı, çocuklara küçük yaştan itibaren dini yönden iyi bir eğitim
verecek öğretmenler yetiştirme esasına dayanmaktadır. 1915 yılında “Ana Mektepleri
Nizamnamesi” ( Anaokulları Tüzüğü ) yayımlanmıştır. Nizamnamede iptidai mekteplerinin
(ilkokul ) ilk basamağı olarak ana mekteplerinin açılması önerilmiş ve ana mekteplerinin
dört yedi yaş arası çocuklara eğitim vermek üzere ilkokullara bağlı ya da bağımsız olarak
açılması düşünülmüştür. Ayrıca ilkokullarda beş altı yaş çocukları için sıbyan sınıfları
açılması istenmiştir.
Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zorluklar ve savaş nedeniyle daha sonraki
yıllarda, erken çocukluk eğitimi ailelerin denetimine bırakılmıştır.
1.4.2.2. Cumhuriyet Sonrası Dönem
Cumhuriyet ilan edildiği tarihte, 38 ilde 80 anaokulu bulunuyordu ve bu okullarda
toplam 5.880 öğrenci eğitilmekteydi. 1928 yılında “ Harf İnkılâbının “ yapılması, her Türk
vatandaşının okuryazar duruma getirme çabası, devleti tüm gücüyle ilköğretime yüklenmek
zorunda bırakmıştır. Bu nedenlerle anaokulu ve anasınıflarına ayrılan ödenekler ilköğretim
hizmetlerine aktarılmıştır. Böylece çevresel olanaklarla çalışmalarını sürdüren okullar da
1937–1938 öğretim yılında kapanmıştır. Zaman zaman erken çocukluk eğitiminin önemi
çeşitli Eğitim Şuraları ve eğitim komisyonlarında vurgulanmış ancak işlerlik
kazanamamıştır.
1927–1928 öğretim yılında Ankara’da öğretim süresi iki yıl olan ana öğretmen okulu
açılmıştır. 1930 – 1931 öğretim yılında bu okul İstanbul Kız Öğretmen Okuluna
nakledilmiştir. 1933 yılına kadar faaliyet gösteren bu okul da kapatılmıştır.
Yetişkin eğitimine verilen önemin artışı ve kadının toplum kalkınmasındaki değerinin
anlaşılması ile birlikte kız enstitüleri ve pratik kız sanat okulları açılmıştır. Bu okullarda el
becerileri, ev yönetimi derslerinin yanı sıra işlenen genel bilgi dersleri içerisinde çocuk
bakımı ve eğitimi dersi de yer almıştır. 1934 -1935 öğretim yılında adı geçen okullara
öğretmen yetiştirmek amacıyla Ankara’da Kız Meslek Öğretmen Okulu açılmıştır. Ancak
1948 yılında okul programında yapılan değişikliklerle üç yıllık Kız Meslek Öğretmen Okulu,
dört yıllık Kız Teknik Öğretmen Okuluna dönüştürülmüştür.
Çocuğunu evde bırakacak kimsesi olmayan çalışan annelere yardım amacıyla 1940
yılında anaokulu yönetmeliğinin fabrikalarda uygulanması bir genelgeyle illere bildirilmiştir.
Ancak özel idare bütçelerinin darlığı, bu okulları yaşatmaya imkân vermemiştir.
Erken Çocukluk eğitimi ile ilgili önemli gelişmeler 1960 yılından sonra dikkati çeker.
Erken çocukluk eğitimi alanında kurumsal eğitim bakımından yavaş da olsa kademe kademe
önemli hareketlerin başladığı görülür.
5 Ocak 1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve eğitim Kanununda erken çocukluk
eğitimi ile ilgili maddeler bulunmaktadır. İlköğretim çağına girmemiş çocukların eğitimine
önem verilmesi nedeniyle 1992 yılında yürürlüğe giren Milli eğitim Bakanlığı Teşkilatı ve
Görevleri Hakkındaki 3797 Sayılı Kanunla Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü
kurulmuştur.
Yedinci Milli Eğitim Şurası ( 5–15 Şubat 1962) okulöncesi eğitimin önemini etkin bir
biçimde gündeme getirmiş ve bu konuda verilmesi gereken hizmeti belirlemiştir.
Yedinci Milli Eğitim Şura çalışmalarında sonra 16 Haziran 1962 tarihinde
“Anaokulları ve Sınıfları Yönetmeliği” yayınlanmıştır. Bu yönetmeliğin yayınlanmasından
sonra, Türkiye’de resmi ve özel kuruluşlarca yuva ve anaokulları yaygınlaşmış ve hizmet
verilen çocuk sayılarında önemli artış görülmüştür.
Türkiye’de erken çocukluk eğitim kurumlarının açılması 20. yüzyılın başlarına
rastlamasına rağmen, ülkenin içinde bulunduğu özel durum, gerek Osmanlı İmparatorluğu
döneminde, gerekse cumhuriyetin kuruluş yıllarında bu kurumlara gereken önemin
verilmesine ve gelişmesine engel olmuştur. Bugüne kadar açılan bu kurumlar, ülkede
bulunan erken çocukluk çağı çocuklarının sayıları ile orantılı olarak yeterli düzeye
ulaşamamıştır.
Türk Milli Eğitiminde okullaşma oranının en düşük olduğu kademe erken
çocukluktur.
Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planında 2000–2001 öğretim yılı için hedeflenen erken
çocukluk eğitiminde okullaşma oranı %16 olarak belirlenmesine rağmen okullaşma oranında
ulaşılan hedefin %10 olduğu görülür. Bu çok yetersiz olduğu gibi bu alanda gerekli fiziki,
sosyal ortam standartları henüz geliştirilmeye muhtaçtır ve rehberlik, denetleme görevlerini
yapacak yeterli sayıda personel yoktur. Oysa gelişmiş ülkeler erken çocukluk eğitimindeki
okullaşma oranını %100’e çıkarmaya çalışmanın yanı sıra, erken çocukluk eğitimini daha
küçük yaşlarda başlatabilme çabasına girmişlerdir.
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi ve özel okul öncesi eğitim kurumlarının kuruluş,
yönetim, eğitim, görev ve işleyişleri ile ilgili esasları düzenlemek amacıyla 2002 yılında
Okulöncesi Eğitim Yönetmeliği yayınlanmıştır.