Türk ve Ege turizminin geleceği
Dünyada Turizm sektörü, toplam dünya hasılası ve uluslararası ticaret hacmindeki büyümeden daha hızlı bir gelişme göstermektedir. Türk turizmindeki büyüme ise dünya turizmindeki büyümenin de üstündedir.
Turizm sektörü, Türk ekonomisinin en hızlı büyüyen sektördür. 1985-2002 yılları arasında sektörün yıllık ortalama büyüme hızı turist sayısında % 10, turizm gelirinde % 11"dir. Türk ekonomisinde bu denli hızlı büyüyen ikinci bir sektör yoktur.
Türkiye, yalnızca deniz/kum/güneş ülkesi olarak sıradan bir turizm destinasyonu olmaktan çıktığında ve sahip olduğu büyük turizm potansiyelini değişen dünya turizm trendlerine göre dizayn ettiğinde, bu sektördeki gerçek yerini bulacaktır.
Turizmde kimi destinasyonlar doğal güzellikleriyle, kimileri sosyo-kültürel yapılarıyla öne çıkar. Türkiye her ikisine de sahiptir. Eşsiz kültürel birikimi, doğal güzellikleri, çok özel flora ve faunası, mutfağı, folklorik özellikleri Türkiye"yi sıradışı bir turizm ülkesi yapmaktadır. Bu potansiyelin değerlendirilmesi için çeşitli projelerin geliştirilmesi gerekmektedir.
Türk turizmi 2002 yılında 13,2 milyon turisti konuk etmiş ve 8,5 milyar $ döviz geliri elde etmiştir. Türk turizminin ana pazarı Avrupa Birliği ülkeleridir. AB"nin pazar payı 2002 yılı itibariyle % 58"dir. Almanya (% 26), İngiltere (% ve Hollanda (% 7) AB ülkeleri içinde ilk üç sıradadır. Bir diğer önemli pazar ise % 13 ile BDT ülkeleridir (bunun da % 7"si Rusya Federasyonu"na aittir). Daha sonra ise ABD, Doğu Avrupa ülkeleri, İran ve İsrail gelmektedir.
Dünya Turizm Örgütü lerine göre, 2010 yılına dek Türk turizminin yıllık büyüme hızı Avrupa ortalamasının iki katı olacaktır. 2010 yılında Türk turizminin beklentileri 25 milyon turist ve 22 milyar $ gelirdir. 1991"de dünya turizminden % 1,2 pa n Türkiye, bu oranı 10 yıl sonra, yani 2002"de % 1,8"e çıkarmıştır. 2010 yılında ise % 2,5"e yükselmesi beklenmektedir. Geride kalan yıllardaki yüksek performans, gelecek için belirlenen hedeflerin ulaşılabilir olduğunu göstermektedir.
Aşağıdaki tablolar Türk turizminin 1990"lardaki gelişimini ve 2010 hedeflerini dün amlarıyla karşılaştırarak vermektedir.
Gerçekleşen Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (1991-2002)
Turist Sayısı Turizm Geliri
Türkiye % 8,3 % 11,0
Dünya % 4,0 % 5,4
Beklenen Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (2002-2010)
Turist Sayısı Turizm Geliri
Turkiye % 8,3 % 11,3
Dünya % 4,3 % 9,7
Kaynak: Türkiye için TYD, Dünya için WTO
Ülkemizde Antalya en çok rağbet gören turistik merkezdir. Turistlerin % 40"ı Antalya"yı tercih etmektedir. İstanbul ve Ege kıyıları ise her biri % 20"lik pazar payına sahiptir. 2002"de İzmir+Aydın+Muğla"yı ziyaret eden yabancı turist sayısı 2,8 milyondur. Son yıllarda Ege turizminin Türk turizminden aldığı pay azalmaktadır. Örneğin, Ege"nin Türk turizmindeki pazar payı 1995"te % 24 iken, 2002"de % 21 olmuştur. Burada da, İzmir ve Aydın bölgeleri yerinde sayarken, Muğla"da belli bir talep artışı yaşanmaktadır.
Türk turizminde ağırlık, kıyı turizmindedir. Kitlelere yönelik olan kıyı turizmi, deniz-kum-güneş üzerine kurulmuştur. Türk turizminde bu ürüne sahip olan Güney Ege ve Antalya destinasyonları öne çıkmaktadır. Ancak bu ürün, hem Akdeniz"in diğer ülkelerinde, hem de dünyanın pek çok yerinde fazlaca bulunmaktadır. Bol olan üründe rekabet yoğun, pazar kaybetme riski yüksektir.
Nitekim Ege kıyısı ve Antalya destinasyonlarında sıkça yaşanan talep iniş-çıkışları, bu bölgelerin yabancı turist tarafından kolayca ikame edilebilecek destinasyonlar olduğunu göstermektedir.
Oysa Türkiye, şimdiye dek kullanmayı başaramadığı müthiş bir kültür turizmi potansiyeline sahiptir. Kültür turizmi, kıyı turizminin aksine az bulunan bir üründür, savaş-terör gibi istisnai durumlar dışında talebi istikrarlıdır ve getirisi yüksektir. Kültür turizmi için yapılan kişi başına ortalama harcama, kitle turizmi için yapılanın 3 katıdır.
Türkiye, kültür turizminde medeniyetler beşiği olan Ege bölgesi ile öne çıkabilme şansına sahiptir. Tanıtma ve pazarlamadaki eksiklik ve yanlışlar, Ege"nin kültür merkezi olmasını engellemiştir. Kültür turizmi yanında Ege, kongre, yat, kruvaziyer, spor, alışveriş turizmi için de büyük bir potansiyele sahiptir. Ege"nin tanıtma ve pazarlaması için özel çalışılması gereği açıktır.
Ege bölgesi, sahip olduğu önemli bir potansiyel olan kruvaziyer turizmi de kullanamamaktadır. Bölgeye denizyoluyla gelen turist sayısı 2002 itibariyle 502 bindir. Bunların da çoğu günübirlikçidir. Kruvaziyer turizminde Akdeniz çanağında yılda 10 milyon dolayında turistin gezdiği bilinmektedir. Ege"nin bundan aldığı pay 2002 yılında % 5"tir. Ege limanlarının kruvaziyer turların başlangıç ve bitiş noktası haline gelmesi geceleme sayısını artıracaktır. Deniz turizminin rekabet gücünü artırmak için liman tarifeleri ve ayakbastı ücretlerinde indirime gidilmesinin olumlu yansımaları olacaktır.
Ege kıyıları, uluslararası standartta toplam 2.000 civarında yat kapasiteli 10 marinaya sahiptir. Akdeniz kıyılarındaki marinalarda toplam yat bağlama kapasitesi 300 bindir. Akdeniz"deki yat sayısı ise 700 bin olarak edilmektedir. Ege limanlarına gelen yabancı yat sayısı bir yıl içinde 4.000 dolayındadır. Gerek yat sayısı, gerekse marina kapasitesi olarak Ege bölgesi son derece yetersiz durumdadır. Oysa Batı Akdeniz"in yoğun trafiği, kirlenen suyu ve limanların kısıtlayıcı kuralları, yatçıların Doğu Akdeniz"e kaymasına neden olmaktadır.Bölgede yeni yat ve marina yatırımları yapılmalıdır.
Türkiye"ye kongre amaçlı gelen bir yabancının 2.000 dolar civarında bir harcama yaptığı bilinmektedir. Bu tutar, tatil amaçlı gelen bir turistin yaptığı harcamanın üç katına eşittir. Kongre katılımcıları, gelir düzeyi yüksek olduğu kadar, eğitim/entellektüel/merak düzeyleri de yüksek insanlardır. İstanbul, yılda gerçekleştirdiği 15-20 uluslararası kongre ile önemli bir turist kitlesi çekmeye başlamıştır. Amsterdam, Paris, Viyana, Kopenhag, Sydney gibi önemli kongre merkezleri yılda 40 dolayında büyük kongre gerçekleştirmektedir. Tüm dünyada gerçekleştirilen uluslararası kongre sayısı ise binin üzerindedir.Ege bu kitleye sunacağı geniş bir ürün yelpazesine sahiptir.Bölgede birkaç yüz kişilik otel toplantı salonları yanında, aynı anda 4-5 bin katılımcıya hizmet sunabilecek müstakil kongre-konferans salonları yapılmalıdır.
Gelir düzeyi yüksek grupların ilgi gösterdiği sporunu yapanların sayısı tüm dünyada 50 milyon kadardır. Bunların çoğu seyahat etme eğilimi yüksek insanlardır. Özellikle kışları, Kuzey Amerika ve Kuzey Avrupa"dan oynamak için ılıman bölgelere giderler. Türkiye"de için sadece Antalya yöresinin seçilmiş olması yetersizdir. 5 sahası bulunan Antalya"ya ona yakın yeni sahası yapılması planlanırken, Ege bölgesi tamamiyle ilgi alanı dışında tutulmuştur.Bölgede dörtlü-beşli gruplar şeklinde alanları geliştirilmelidir.
Ege Bölgesi"nde önemli bir termal potansiyel mevcuttur. Dünya turizminde termal ve sağlık turizmi, hızla büyüyen bir pazardır. Özellikle Avrupa ve Kuzey Amerikalı yaşlı nüfusun kış aylarını ılıman Ege kıyılarında geçirmesi, hatta buradaki tesislerde alacakları termal ve sağlık hizmetlerinin, emeklilik fonları tarafından finanse edilmesinin yolları araştırılmalıdır.
Türk turizminde olduğu gibi, Ege turizminde de mevsimsellik yüksektir. Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi Ege bölgesini ziyaret eden yabancı turistin % 86"sı Nisan-Eylül arasındaki 6 ayda gelmektedir. Bu durumu düzeltmek için turizmi 12 aya yaymak, bunun için de ürün çeşitliliğine gitmek gereklidir. Bu bağlamda Ege turizminin termal, sağlık, kültür, kongre, dağ, kış, üçüncü yaş, gençlik, yatçılık, deniz, eğlence, spor, alışveriş gibi alanlarda yatırımlara ihtiyacı vardır.
Turist Girişinin Üçer Aylık Dağılımı (%)
Ocak-Mart 2,4
Nisan-Haziran 30,0
Temmuz-Eylül 56,1
Ekim-Aralık 11,5
Toplam 100,0
Ege Bölgesi"nde turizm çeşitliliğini artıran ve turizmi yıl boyuna yayacak yatırımların yanında ,halen 120 000 olan turistik konaklama kapasitesinin artırılması gereklidir.
Ege Bölgesi, ikili ve çok taraflı turizm projeleri geliştirilmesine özel önem vererek turizm talebini yükseltebilir. Bu amaçla Yunanistan ile, özellikle ABD, Japonya, Avustralya gibi denizaşırı ülkelerden gelecek turistler için ortak bir destinasyon pazarlama stratejisi üzerinde durulup, ortak ürünler yaratılmaya çalışılmalıdır.
Türk turizm sektöründeki tüm kesimler, sürdürülebilir turizmin birinci şartı olan yerel-sivil inisiyatifin gücünü desteklemektedir. Dünya turizmi hızla yetki ve sorumluluğun yerelleştirilmesine doğru kaymaktadır. Turizmin gelişimi için yerel-sivil inisiyatifin karar alma mekanizmasına daha aktif katılması gerekmektedir. Kamu, turizmin gelişimi, tanıtma, turist haklarının korunması, çevre ve sağlık konularında yerel-sivil inisiyatif ve sivil toplum örgütlerinin rolünü kabul etmektedir. Ege turizminin gelişmesi bağlamında da, kamu-özel sektör işbirliğiyle ortak turizm projeleri üretmeye ihtiyaç vardır.
Ege Bölgesi"nin ciddi ve cazip bir turizm destinasyonu niteliğine kavuşması için yukarıda değindiğim yatırımların gerçekleştirilmesi,yöreye özgü nitelikleri ön plana çıkaran aktif tanıtım ve pazarlama politikalarının uygulanması gerekir.Bu durumda Bölge"nın ülke turizmindeki payı 2010 yılına kadar %25 e, ağırlanacak turist sayısı 6 milyona, dış turizm gelirleri de 5,5 milyar ABD dolarına yükselir.
Marmara Bölgesinden sonra turizmin en fazla geliştiği bölgemizdir. En fazla gelişen turizm etkinliği deniz turizmidir. Ayrıca tarihi eserler bakımından da zengindir. Efes, Meryemana, Bergama, Bodrum, Sart ,Milet,Pamukkale(Hieropolis), Çavdarhisar bölgedeki başlıca antik kentlerdir. Pamukkale travertenleri ile önemli turizm kentimizdir. Sağlık turizmi (Balçova,Çeşme, Pamukkale, Karahayıt, Eynal) ve milli parklar (Dilek yarımadası, Spil Dağı) diğer turizm kaynaklarıdır