Tekerleme Nedir
Tekerleme çocuğun dinleme konuşma ve dilin anlam yapılarının cümlelerin dilin özelliklerini sık sık yapılan tekrarlarla ezber alışkanlığını kazandırarak çocuğun psikomotor becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur. Dilin telaffuzu boğumlaması ile bir bütün halinde öğretilmesine katkıda bulunur. Dildeki sembolleri alegorik anlatımı sebep-sonuç ilişkisine dayandırarak dilin mantıksal dizinini kavratır. Dilin matematiğini geliştirir. Dilin gülmece ve eleştirel boyutunu tanıtır.
“Ebe ebe nerede su doldurur derede dere boyu çalılık şu ebe ne de alık ebe suya dalamaz araba da bulamaz ene mene dostum ben sana küstüm armudu kestim tavana astım tap dedi düştü kargalar üşüştü bu da bana düştü.”
Ebe bulma oyunlarındaki tekerlemenin dilin koşullarıyla oyunun eş zamanlı olarak tanıtılması dil aracılığı ile oyun kişilerinin ruhsal ve eylemsel konumlarının belirlenmesi dili oldukça geliştiren bir durumdur.
Tekerlemeler manilerin giriş bölümleri sayışmalar ilk başta anlamsız görünürler çok zengin özlü simgesel içerikleri düşünsel olarak da anlaşılmalarını zorlaştırır “ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallarken” tekerleme cümlesinin anlamı şudur: anası beşikte olacak kadar küçükken o insan var olmayacağından beşiği de sallayamaz. Belli bir düzeyde doğrudur. Bu sözcük kümesi zaman kavramı üstünde ilginç bir oyun oynuyor. Kuşaklar arasında katılım dolayısıyla ilerde ana olacak her bebekten çocuğun var olduğu söylenebilir. Anasının beşiğini sallayan bir insanın olduğunu söyleyerek bu tekerleme parçası çok ekonomik biçimde tarihsel zaman kavramının dışına çıkıyor. Kısacası masaldaki olayların tüm kuşaklar için geçerli olacağını anlatmaya çalışıyor (Karabaş 1999: 274). Dil oyunları ile tekerleme çocuğun dil sınırlarını tıpkı düş gücünü düşlerinin sınırlarını genişletir gibi genişletir. Dili matematiksel problemlere dönüştürerek egzersizler yaptırarak güçlendirir.
Tekerleme mani sayışma bilmece çocuğun dilsel bellek gücünü artırır. Pratik bir dil kazandırır. Çocuklar bu halk anlatı türleriyle eğlenir düşünmeye başlar dil ve düşünce ilişkisini sezinler dilin gizemli dünyasını duyumsar. Bilmeceler sayışmalar maniler bir varlığın olayın kavramın adını vermeden kapalı biçimde çağrışımla birlikte özelliklerini belirterek bulunmasını sağlarken çocuğun sözcük dağarcığını da zenginleştirir
Sözlüklerde “ağızda yuvarlanan söz saçma sapan söz eşsesli kelimelerle kurulu konuşma” anlamlarına gelen tekerleme masal öykü bilmece halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir.
Çokluk çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek konuşma kabiliyeti kazanmak oyunlarda eş ve ebe seçmek için bu yola başvurulur. Masal tekerlemesi oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar. En çok çocuk oyunlarında masalların baş orta ve sonunda söylenirler. Yöreye göre değişik isimle de söylenirler. Doğu Anadolu da döşeme Güney Anadolu da sayışma denir. Karagöz ve ortaoyununda muhavere çocuk oyununda ebe çıkarmada ise sayışma diyebiliriz. Türk edebiyatında ilk tekerleme örneklerine XI. yüzyıldan itibaren rastlanır. Divanü Lügati t Türk‘te bazı tekerlemeler yer alır.
Âşık fasıllarında Tekerleme (Tekellüm): Âşık fasıllarında saz şairlerinin yaptıkları şiir yarışmaları halk dilinde tekerleme âşıklar arasında tekellüm olarak adlandırılır. Bu tür şiirler ya söylenmesi zor sözcüklerden meydana getirilir ya da darayak şeklindedir. Ayak daraldıkça kafiye bulmak zorlaşır. Âşıklardan biri fasıl aralarında tekerlemeye başlar ve yeni bir ayak açar.
TEKİR
Bir iki tombul tekir
Camdan bakar
Başına takar
Hop hop altın top
MISTIK
Mustafa Mıstık
Arabaya kıstık
Üç mum yaktık
Seyrine baktık.
LEYLEK
Leylek leylek havada
Yumurtası tavada
Gel bizim hayata
Hayat kapısı kitli
Leyleğin başı bitli.
KUZU
Kuzu kuzu me
Bin tepeme
Haydi gidelim
Ayşe teyzeme.
YAĞMUR
Yağ yağ yağmur
Teknede hamur
Bahçede çamur
Ver Allah’ım ver
Sicim gibi yağmur.
KARGA
Karga karga “gak” dedi
“Çık şu dala bak” dedi
Karga seni tutarım
Kanadını yolarım.
PORTAKAL
Portakalı soydum
Başucuma koydum.
Ben bir yalan uydurdum
Duma duma dum.
Duma duma dum.
Öğretmeni kandırdım
Kandırdım.
OYUN
Oooo…
İğne battı
Canımı yaktı
Tombul kuş Arabaya koş.
Arabanın tekeri
İstanbul’un şekeri.
Hop Hop altın top
Bundan başka oyun yok.
HANIM KIZI
Çan çan çikolata
Hani bize limonata?
Limonata bitti
Hanım kızı gitti.
Nereye gitti?
İstanbul’a gitti.
İstanbul’da ne yapacak?
Terlik pabuç alacak.
Terliği pabucu ne yapacak?
Düğünlerde
Şıngır mıngır oynayacak.
KEÇİLER
Ayşe Hanımın keçileri
Hop hop hopluyor
Arpa saman istiyor
Arpa saman yok
Kilimcide çok.
Kilimci kilim dokur
İçinde bülbül okur.
İki kardeşim olsa
Biri ay biri yıldız
Biri oğlan biri kız
Hop çikolata çikolata
Akşam yedim salata
Seni gidi kerata.
SINIFLAR
Mini mini birler
Çalışkandır ikiler
Mavi gözlü üçler
Dayak yiyen dörtler
Misafirdir beşler
Altılar altınımı çaldılar
Yediler yemeğimi yediler
Sekizler semizdirler
Dokuzlar doktor oldu
Onlar bizi okuttu.
EBE
Ebe ebe gel bize
Uzaktan vur elimize
Eğer vuramazsan
Ebesin ebe
Bir iki üç dört beş altı yedi
Bunu sana kim dedi?
Diyen dedi on yedi
Yağlı böreği kim yedi?
TAVUK
Pazara gidelim
Bir tavuk alalım
Pazara gidip
Bir tavuk alıp ne yapalım?
Gıt gıdak diyelim.
Happur huppur
Happur huppur yiyelim.
TOP
Bir iki üç
Söylemesi güç
Sana verdim bir elma
Adını koydum Fatma
Hop hop hop
Bir büyük altın top
DEDE
Altı kere altı otuz altı
Dedemin sakalı yolda kaldı
Sakalını aldı dereye attı
Dedem sakalsız kaldı
EV
Evli evine
Köylü köyüne
Evi olmayan
Sıçan deliğine
İĞNE
Ooooo
İğne iplik
Derme diplik
Çelik çubuk
Sen çık.
NACAK
Nacak sapına
İki kes
Bir sana
Biri de bana
HEDİYE
Kızın adı Hediye
Ekmek vermez kediye
Kedi gider Kadıya
Kadının kapısı kitli
Hediyenin başı bitli
EL EL EPENEK
El el epenek
Elden düşen kepenek
Kepeneğin yarısı
Keloğlan’ın karısı
KARNIM AÇ
Karnım aç
Karnına kapak aç
Değirmene kaç
Değirmenin kapısı kitli
Heybaşı bitli
DEĞİRMEN
Değirmene girdi köpek
Değirmenci vurdu kötek
Geldi yedi köpek
Hem kötek
Hem yedi köpek
ALİ DAYI
Ali dayının keçileri
Kıyır kıyır kişniyor
Arpa saman istiyor
Arpa saman yok
Kilimcide çok
Kilimci kilim dokur
ÇARŞI
Çarşıya gittim
Eve geldim hanım yok
Bebek ağlar beşik yok
Çorba taşar kaşık yok
Ali baba öldü tabut yok
HAKKI
Hakkı hakkının hakkını yemiş.
Hakkı Hakkı’dan hakkını istemiş.
Hakkı Hakkıya hakkını vermeyince
Hakkı da Hakkı’nın hakkından gelmiş.
HASAN
Hasan Hasan
Helvaya basan
Kapıyı kıran
Kızı kaçıran
KÜÇÜK DOSTUM
Küçük dostum gelsene
Ellerini versene
Ellerimizle şap şap
Ayaklarımızla rap rap
Bir şöyle bir böyle
Dans edelim seninle.
ELLERİM PARMAKLARIM
Sağ elimde beş parmak
Sol elimde beş parmak
Say bak say bak say bak.
Hepsi eder on parmak.
Sen de istersen saymak
Say bak say bak say bak.
Hepsi eder on parmak.
ALİ
Ali baksa dum dum
Sakalına kondum
Beş para buldum
Cebime koydum
KUZU
Kuzu kuzu mee
Bin tepeme
Haydi gidelim
Hacı dedeme
Hacı dedem hasta
Mendili bohça
Kendisi hoca
KOMŞU KOMŞU
-Komşu komşu !
-Hu hu!
-Oğlun geldi mi?
-Geldi
-Ne getirdi?
-İnci boncuk.
-Kime kime?
-Sana bana.
-Başka kime?
-Kara kediye
-Kara kedi nerede?
-Ağaca çıktı
-Ağaç nerede?
-Balta kesti
-Balta nerede?
-Suya düştü.
-Su nerede?
-İnek içti.
-İnek nerede?
-Dağa kaçtı.
-Dağ nerede?
-Yandı bitti kül oldu
TAVŞAN
Kapıdan tavşan geçti mi?
Geçti
Tuttun mu?
Tuttum
Kestin mi?
Kestim
Tuzladım mı?
Tuzladım
Pişirdin mi?
Pişirdim
Bana ayırdın mı?
Ayırdım
Hangi dolaba koydun?
Çık çık dolaba koydum
Haydi al getir
Getiremem
Neden getiremezsin?
Kara kediler yemiş.
Vay vay miyav
NEREDEN GELİRSİN?
Nerden gelirsin?
Zikzak kalesinden.
Ne gezersin?
Açlık belasından.
Nerde yattın?
Beyin konağında.
Altına ne serdiler?
Perde.
Desene kupkuru yerde.
Bıyıkların neden yağ oldu?
Bıldırcın eti yedim.
Bıldırcın yağlı mıydı?
Gökte uçarken gördüm.
Saçların neden ağardı?
Değirmenden geldim.
Değirmen dönüyor mu?
Zımbırtısını duydum.
Ayakların neden ıslandı?
Çaydan geçtim.
Çay derin miydi?
Köprüyü dolaştım
İşte geldim sana ulaştım.
CAM
Bir cam
İki cam
Üç cam
Dört cam
Beş cam
Altı cam
Yedi cam
Sekiz cam
Dokuz cam
On cam
Bu da benim amcam.Eveleme develeme
Evvel altı elma yedi
Seren sekiz serçe dokuz
Tarmanın topu kara
A devenin çatı kara
EBE
Ebe ebe nerede
Su doldurur derede
Dere boyu çalılık
Derede olur balık
Şu ebe de ne alık
Oltamı attım
Balığı tuttum.
Balık suya dalamaz
Ebe beni bulamaz.
Bir iki üç dört beş altı yedi
Bunu kim dedi
Diyen dedi on yedi
Yağlı böreği kim yedi?
ELLERİM
Ellerim tombik tombik
Kirlenince çok komik
Kirli eller sevilmez
Güzelliği görülmez
Dişlerim bakım ister
Hele saçlar hele scalar
Uzayınca tırnaklar
Kirlenince kulaklar
Bize pis derler pis derler