Tatlı Patates - Tatlı Patates Nedir - Tatlı Patates Yetiştiriciliği


Tatlı Patatesin Orta ve Güney Amerika kökenli olduğu sanılmaktadır. Kristof Kolomb ve arkadaşları Küba‘ da yerli halk tarafından yetiştirildiğini görmüşler, İspanyollar Meksika ve Güney Amerika’ da ziraatına rastlamışlardır. ABD’ nin Virginia eyaletinde tatlı patatesin 1610 tarihlerinde tarımının yapıldığı sanılmaktadır. Tatlı patates orta ve güney Amerika’ dan 1526 yıllarında Japonya’ ya, 1610 sıralarında Kuzey Amerika’ ya gitmiştir. Çin’ de “Christan” zamanında bilindiği anlaşılmaktadır. Halen dünyanın tropik, sub-tropik ve ılıman bölgelerinde yer alan 100 den fazla ülkede yetiştirilmektedir. Tatlı patatesin Türkiye’ ye muhtemelen 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20.yüzyılın başlarında Kıbrıs üzerinden girdiği tahmin edilmektedir. Ülkemizde sadece Hatay Merkez ilçe ile İskenderun ve Yayladağ ilçelerine bağlı köylerde üretimi yapılmaktadır. Ancak üretim alanlarının sınırlı olması nedeniyle, üretim alanı miktarı konusunda istatistiki bilgiler bulunmamaktadır.


Kullanım Alanları

Tatlı patatesin hem toprakaltı depo kökleri hem de toprak üstü yeşil aksamı insan ve hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır.
Depo kökleri % 30 civarında kuru madde içeriğine sahiptir. Toplam kuru madde içerisinde ortalama % 70 nişasta, % 10 şekerler, % 5 oranında protein bulunmaktadır. Tatlı patates depo kökleri karoten (provitamin A), askorbik asit (vitamin C) ve B vitamini kompleksi açısından mükemmel bir kaynak durumundadır. Sarı veya turuncu et rengine sahip bir tatlı patates çeşidinin 100 gr. Bir insanın ortalama günlük A vitamini ihtiyacının % 100 den fazlasını, C vitamini ihtiyacının ise % 50 den fazlasını karşılamaktadır. E vitamini demir, potasyum ve bitkisel lifler açısından da önemli bir kaynaktır. Ülkemizde depo kökleri genelde haşlanmak veya fırında pişirilmek suretiyle, bazen de yemek yapılmak suretiyle tüketilmektedir.


Woolfe (1992) Tatlı patatesin besin değeri ve kullanımı konularını ele aldığı çalışmasında, özellikle beslenme sistemleri büyük oranda tahıla dayalı olan ülkelerde sıkça görülen ve başta çeşitli görme bozuklukları olmak üzere birçok sağlık sorunlarına yol açan A vitamini eksikliği ile C vitamini eksikliğinin giderilmesinde tatlı patatesin çok önemli bir potansiyelinin olduğunu; tatlı patateste bulunan liflerin kolesterol ve kan şekerinin azalmasına katkıda bulunduğunu anlatmaktadır.

Tatlı patates depo kökleri taze olarak veya kurutulduktan sonra kümes hayvanları, domuz, büyük ve küçükbaş hayvan beslenmesinde de yaygın olarak kullanılmakta ve oldukça değerli bir besin kaynağı olarak kabul edilmektedir. (Scott,1992; Wolfe, 1992; Tewe, 1994; Tewe, 9946) Ayrıca depo köklerinden nişasta alkol, etanol, meşrubat gibi ürünler elde edilmekte, kurutulup öğütülmesi sonucu elde edilen unu, fırıncılık endüstrisinde kullanılmaktadır.
Aynı şekilde tatlı patatesin yeşil aksamı da besin maddeleri açısından oldukça zengindir. Kuru madde içeriği depo köklerine oranla düşük olmasına rağmen (% 12-14), protein oranı 3 - 4 kat daha yüksektir (Ortalama % 20). Ayrıca kuru maddeye göre ortalama % 9 oranında şeker, % 3 - 4 oranında nişasta, % 15 oranında lif içeren tatlı patates, yeşil aksamı ß karoten, thiamin(ß1), riboflavin(ß2), askorbik asit, folik asit ve okzalit açısında da oldukça zengin bir kaynak durumundadır. (Woolffe, 1992) Birçok ülkede tatlı patatesin taze sürgün uçları sebze olarak pişirilmek suretiyle veya salata şeklinde tüketilmektedir. Ayrıca yeşil veya kurutulmak suretiyle veya silaj yapılarak hayvan yemi olarak kullanılmakta, bu şekilde bitkinin bütün kısımları değerlendirilmektedir.


Bitkisel Özellikleri

1.Kök saçak köklüdür. Kökler yanlara ortalama 60 – 80 cm, derine ise 40 - 60 cm kadar yayılmaktadır.

2.Sap sapları otsudur. Sürünücü bir yapıdadır. 50 - 250 cm veya daha fazla uzarlar. Sapların uçları (sürgünlerin son kısımları) dikleşir. Yumru olarak ekildiği zaman birden fazla sap çıkabilir.

3.Dal:Tatlı patates çeşitlerinin çoğu fazla dallanmaz. Dallanma istenmez. Çünkü yerde sürünen, uzanan saplar sıra veya ocak aralarını kapatırlar. Bakım işleri çok güçleşir.

.Yaprak:Tatlı patatesin yaprakları kalp şeklindedir. Yaprak çeşitten çeşide değişir. Ya tam olur veya parçalı olur. Bazı çeşitlerde yapraklar küçük, bazılarında büyüktür. Bazılarında parçalar dar veya uzun bazılarında geniştir. Bu nedenle çeşitler ilk bakışta birbirlerinde çok farklı görünürler. Yaprakların renkleri açık yeşil ve koyu yeşildir. Yapraklar uzunca bir yaprak sapıyla ana sapa veya dala bağlanırlar


5.Çiçek:Tatlı patates çiçekleri, yapıları bakımında bir çan şekline benzerler. (çançiçekliler = kahkahalar familyasındandır.) Çiçekler yaprak ve dal koltuklarında toplu şekilde çıkarlar. Çiçekte, beş parçalı bir muhafaza yaprağı vardır. Çiçek renkleri viyola veya beyazdır. Beş erkek organ beş gözlü yumurtalık bulunur. % 60 kadar yabancı döllenme olur.(Daha çok böcekler aracılığı ile)

6.Meyve ve tohum bağlama:Tatlı patates zor meyve bağlayan bir bitkidir. Meyveleri basık veya yuvarlaktır. Meyveler 1.5 – 2.0 cm çapında küçük ve kapsül yapısındadır. Her meyvede 1 - 2 tohum bulunur. Tohumlarından üretim için faydalanılmıyor. Tohumluk olarak yumruları kullanılıyor. Tohumlarından ıslah amacıyla faydalanılıyor.


5.Çiçek:Tatlı patates çiçekleri, yapıları bakımında bir çan şekline benzerler. (çançiçekliler = kahkahalar familyasındandır.) Çiçekler yaprak ve dal koltuklarında toplu şekilde çıkarlar. Çiçekte, beş parçalı bir muhafaza yaprağı vardır. Çiçek renkleri viyola veya beyazdır. Beş erkek organ beş gözlü yumurtalık bulunur. % 60 kadar yabancı döllenme olur.(Daha çok böcekler aracılığı ile)

6.Meyve ve tohum bağlama:Tatlı patates zor meyve bağlayan bir bitkidir. Meyveleri basık veya yuvarlaktır. Meyveler 1.5 – 2.0 cm çapında küçük ve kapsül yapısındadır. Her meyvede 1 - 2 tohum bulunur. Tohumlarından üretim için faydalanılmıyor. Tohumluk olarak yumruları kullanılıyor. Tohumlarından ıslah amacıyla faydalanılıyor.


7.Yumru:Tatlı patatesin yumruları, toprakaltı saplarından çıkan uzantılarda (stolonlarda) meydana gelir. Bunların uçları şişerek çeşit özelliklerine göre yumrular teşekkül eder. Yumruların üzerinde gözler vardır. Gözlerde de sürgünler bulunur. Bu sürgünlerden yeni bitkiler meydana gelir. Tatlı patatesin yumru irilikleri ve şekilleri genellikle çeşit özelliğidir. Fakat yumru iriliğine toprağın fiziksel ve kimyasal yapısı da etki etmektedir.Kumlu - killi gevşek yapılı, humuslu besince zengin topraklarda yumrular daha iri olmakta ve özel yumru şekillerini de
daha iyi almaktadır. Genel olarak yumru ağırlıkları sıcak memleketlerde 0.5 ile 3 kg, ılıman iklimlerde 150 ile 500 gram kadar olur. Tatlı patates yumrularının et renkleri önemlidir. Et renkleri ile çeşitler birbirlerinden ayrılırlar. Et renkleri sarı veya portakal renklerinde olan çeşitlerin yumrularında protein, vitamin A ve C, fazla miktarda bulunmaktadır. Beyaz et rengi çeşitlerin yumrularında ise nişasta miktarı fazla olmaktadır.

Çeşitler :

Tatlı patates et renkleri sarı renkli veya beyaz çeşitler olarak ayrıldığı gibi erken veya geç olgunlaşan çeşitler olarak ta ayrılırlar. Ayrıca yemeklik, yemlik, nişastalık, sert veya yumuşak etliler diye de ayrılmaktadır. Amerika’ da çok tanınmış yumuşak etli ve tatlı çeşitler Porto Rico, Cliett Bunch Porto Rico, Nancy Hall, Nancy Gold, Triumph ve Australian Canner’ dir. İklimi daha az sıcak yerlerde yetişen sert etli çeşitler Big-Stem Jersey, Yellow Jersey(Little-Stem Jersey), Maryland-Golden, Orlis, Candy’dir. Nişastalık çeşitler Pelican Processor, Whitestar’dır. Ülkemiz için uygun olan çeşitler Porto Rico, Nancy Hall, Nancy Gold gibi sarı etli tatlı çeşitlerdir.

İklim İsteği:
Tatlı patates sıcak iklim bitkisidir. Fakat orta sıcaklıkta veya yazları sıcak veya mutedil iklimlerde yetişecek çeşitleri de vardır. Tatlı patatesin yetişebilmesi için o yerde en az dört aylık don olmayan yaz günü olmalıdır. Su ihtiyacı çok fazladır. Kurak koşullar fazla sürerse yumrular küçük kalırlar verim az olur. Sulanmadan yetiştirildiği bölgelerde, 1000 mm yıllık yağış olmaktadır. Su azlığında, yumrudaki nişasta başta olmak üzere kuru madde oranı yükselir. Kış aylarında toprakta toplanan rutubetten faydalanılarak tatlı patates ekilmelidir. Gelişme devresinde her haftaya 40-50 mm olacak şekilde yağış olmalıdır. Bu yağışlar hasattan 2-3 hafta önce 10-15 mm ye düşmelidir.

Toprak istekleri:
Tatlı patates derin toprakları sever. Toprak tabakasının en az 30 cm olması, yetişmesi için ideal bir ortamdır. Taban suyu seviyesi derinde olmalıdır. Tatlı patates yumrularının normal olarak yetişebilmesi için gevşek ve havalanabilir toprak ister. Kumlu-killi veya killi-kumlu toprakları sever. Tatlı patates ph 6.5 – 7.0 olan topraklarda daha iyi yetişebilmektedir.
Tatlı patates bir çapa bitkisidir. Pamuk bölgelerinde pamuk + tatlı patates + susam veya yer fıstığı + pamuk + tatlı patates veyahut ta tatlı patates + hububat + pamuk şeklinde diğer bitkilerle nöbetleşe ekilmektedir.

Gübreleme:
Tatlı patatese verilebilecek en iyi gübre hayvan gübresidir. Hayvan gübresi ılıman iklimlerde sonbahar da, toprağın durumuna göre 2 ile 4 ton verilebilir. Suni gübre olarak dekara 10-15 kg amonyum sülfat veya amonyum nitrat, 10-15 kg süper fosfat, 8-10 kg potasyum tavsiye edilmektedir.

Tohumluk ve Fide Yetiştirilmesi:
Birçok ülkede tatlı patates yetiştirilmesi sırtlara fide dikimi suretiyle yapılmaktadır. Türkiye şartlarında sonbaharda sürülmüş olan tarla ilkbaharda tekrar sürülür, tırmıklanır. Ekim için sırtlar, döner kulaklı pullukla hazırlanıp, çapalarla düzeltilmelidir. Sırtların ilkbaharda ve dikimden üç hafta önce hazırlanarak dinlendirilmesi daha iyidir. Sıralar arası 90-100 cm, sıra üzeri 35-40 cm olmalıdır. Tatlı patatesin üretiminde, yumrular tohumluk olarak kullanılmaktadır. Yumrular doğruca tarlaya ekilebilir. Fakat orta sıcak veya mutedil iklimli yerlerde tohumluk yumrulardan fide yetiştirilmekte, bu fideler tarlaya ekilmektedir. Bir yumrudan 3 – 6 fide elde edilmektedir. Ortalama bir dekar yerde 2500 fideye ihtiyaç vardır. Bu kadar fidenin temini için iyi kalite tohumluktan ortalama 100 kg yumru gerekmektedir.

Bakım:
Yumruların sert topraklar içinde teşekkülü zor olduğundan, toprağın havalanması ve gevşek kalması için, sıra aralarını kapatıncaya kadar tatlı patatesin 2 – 3 defa çapalanması gerekir. Rutubet isteği fazla olduğundan sıcak ve kuru havalarda toprak durumuna göre 4 ile 7 defa sulanır. İlk sulama iklim ve toprağa göre fide dikiminden 2 – ile 4 gün sonra yapılır. Son sulama ise hasatta toprak tavının rahatça çalışılmasına imkan verecek şekilde yapılır.

Hasat:
Hasat kazma, bel, çatal bel, çepin, pulluk ve hasat makineleri kullanılarak yapılır. Türkiye’ de ortalama verim dünya ortalaması ile aynı olup dekarda 1000 ile 2000 kg arasında değişmektedir.

Muhafaza:

Yumrular %65-70 su içerdiğinden muhafazası zordur.
Özellikle 5-6 derecede ve az rutubette muhafaza edilmelidir.
Doğal olarak yumru dış kısmı dezenfekte edildikten sonra
kilerde, mahzende patateste olduğu gibi muhafaza edilir.
Toprak içinde muhafazada patates kuyu içinde, toprakta,
mahzende evlerde ve özel muhafaza yerlerinde silolana bilir.
Soğuk hava depolarında rutubet ve ısının 4-6 dereceye
düşürülmesi ile muhafaza edilmektedir. Tohumluk yumrular
temizlenmesi için yıkanmazlar. Çürüyen tohumluklar
etrafındakilerle beraber ayıklanarak uzaklaştırılır.