Tarihöncesi Aletler

İnsanların yazıyı bulup yaşadıklan olayları yazmaya başlamala*rından önceki döneme "tarihöncesi" diyoruz. Tarihöncesinden günümüze kalan ve o döne*me ilişkin bilgilerimizi oluşturan şeyler, arke*ologların binlerce yıl sonra yaptıkları kazılar sonucu gün ışığına çıkartılan aletler ve çanak çömleklerdir. İlk insanlar, çanak çömlek yap*mayı öğrenmelerinden binlerce yıl önce alet yapmayı öğrendikleri için, yapılan kazılarda çanak çömleklerden çok aletler bulunmuştur.
İnsanın ilk atası olduğu kabul edilen ve bulunan kalıntılarından 3,5 milyon yıl önce yaşadığı anlaşılan Australopithecus'un ağaç dallan ve taş parçalan gibi basit aletler kullandığı sanılmaktadır. Günümüzden 1,5 milyon yıl önce yaşayan ve daha gelişmiş bir insan türü olduğu bulu*nan kalıntılarından anlaşılan Homo erectus, silah olarak ve avladığı hayvanların etlerini parçalamak için çeşitli aletler kullandı. İnsan*lar metalleri işleme yöntemlerini ancak yakla*şık 7.000 yıl önce bulabildikleri için, daha önceki dönemlerde kullanılan aletler taş, kemik ve sert odundan yapılıyordu.
2,5 milyon yıl öncesinden 50 bin yıl öncesi*ne kadar olan dönemde kullanılmış en eski taş aletlerin yaşları, içlerinde bulundukları kat*manların yaşına göre belirlenir. Bu katmanla-nn yaşını belirlemekte de, bazı atomlann radyoaktif bozunumundan yararlanarak geliş*tirilmiş olan potasyum-argon yöntemi, karbon-14 yöntemi gibi radyometrik tarihlendirme yöntemlerinden yararlanılır (bak. Radyo*metrik Tarihlendirme). Bulunan aletlerin yaşlarını belirlemekte, aletlerle birlikte bulunan ve yaşları bilinen hayvan kalıntılarından da yararlanılır. 50 bin yıldan daha yakın dönem*lerde kullanılmış olan taş aletlerin yaşlannı belirlemekte kullanılan karbon-14 yöntemin*de, taş aletlerle birlikte bulunan odunkömürü ve kemik parçalanndaki radyoaktif karbon-14 izotopunun miktan değerlendirilir.

Taş Aletler
Yakın zamanlara kadar Taş Devri insanlarına benzer biçimde yaşayan bazı Amerika Yerli*leri, Eskimolar ve Avustralya Yerlileri'nin yaşamlarının incelenmesi sonucu taştan alet yapmanın üç temel yolu olduğu anlaşılmıştır. En basit yol, uygun biçimli keskin kenarlı bir taşı arayıp bulmaktır. İkinci yol, bir taşı yontarak biçimini değiştirmektir. Üçüncü yol ise, bir taşı daha sert bir başka taşa sürtüp aşındırarak istenen biçimi vermektir. Taş Devri'nde alet yapma yöntemlerinin gelişmesi bu sırayı izlemiş olmalıdır.
Çok sert ama gevrek olan ve bu nedenle kolayca yontulabilen çakmaktaşı ve obsidiyen gibi taşlar, yontarak alet yapmaya en uygun olanlardır
Avrupa'da, özellikle Fransa ve Macaristan' da yaklaşık 700 bin yıl önce, yani dört büyük buzul çağının ikincisi (Günz Buzul Katı) sıra*sında taş aletler yapıldığını gösteren kalıntılar bulunmuştur (bak. Buzul Çağı).
Afrika'da bulunan en eski taş aletler 2,5 milyon yıllıktır Birkaç parçası yontularak keskin bir kenar oluşturulmuş taş parçaları olan bu aletlerin kesme ve doğrama amacıyla kullanıldığı sanılmaktadır. Yontma sırasında kopan küçük taş parçaları da kesme ve parçalama amacıyla kullanılmış olmalıdır. Bu aletleri yapanlar, insan soyunun evriminde Homo ereetus'tan önceki insan türü olan ve adı Latince'de "becerikli insan" anlamına gelen Homo habilis'in. Homo habilis, Homo ereetus'tan daha küçük beyinli bir insandı.
1,5 milyon yıl önce el baltası ortaya çıktı. Büyük bir taşın bir ucu yontulup sivriltilerek ya da keskinleştirilcrek. öbür ucu da yuvarla*tılarak yapılan el baltası armut biçimliydi ve odun kesip parçalamak, toprağı kazmak gibi amaçlarla, hatta silah olarak kullanılırdı. Batı Avrupa'da, Afrika'da ve Güneybatı Asya'da yapılan kazılarda birçok el baltası bulunmuş*tur. Bunları, bizimkinin dörtte üçü büyüklü*ğünde bir beyni olan ve Homo ereetus adı verilen eski insanlar yapmıştır. Bulunan fosil ve kalıntılardan, Homo ereectus'un Çin'de ve Cava'da da yaşadığını, ama orada yaşayanla*rın el baltasından başka aletler de yaptığını biliyoruz.
Son Buzul Çağı'nın (Würm Buzul Katı) gü*nümüzden 70 bin ile 40 bin yıl önceki ilk dö*neminde Avrupa'da Neanderthal insanı yaşa*dı. Önceki insanlarınkınden daha gelişmiş bir beyni olan Neanderthal insanı, yassı ve daha keskin yontma taş aletler yapma yöntemlerini buldu ve bu taşlara sap takarak zıpkın ve bı*çak yaptı.
Son Buzul Çağı'nın ortalarına gelindiğinde (35-30 bin yıl önce) Avrupa'da Cro-Magnon insanı ortaya çıktı. Tümüyle günümüzün insa*nına benzeyen bu insan, çakmaktaşını ince dilimler biçiminde keserek, yontma taştan yapılan eski bıçaklara göre çok daha iyi bıçaklar yapma yöntemini buldu; gene çakmaktaşını yontarak ince keskiler yaptı. Bu keskilerle kazıyarak geyik boynuzu ve kemik*lerden mızrak uçları yaptı, avladığı hayvanla*rın güzel resimlerini mağara duvarlarına kazı*dı. Daha sonra küçük çakmaktaşı parçalarını bir kemik ya da fildişi parçasına sıkıca tuttura*rak ince yaprak biçiminde zıpkın uçları ve ok uçları (temren) yaptı.
9.000 yıl kadar önce Batı Asya'da insanın tahıl yetiştirmeye başladığı dönem olan Cilalı Taş Devri'ne (Neolitik Çağ) gelene kadar ci*lalı taş aletler yaygınlaşmadı. İlk çiftçiler odu*nu işlemek ve belki de ekilecek alanlar açmak amacıyla ağaç kesmekte alet kullanmış olma*lıdır. 8.000 yıl kadar önce Avrupa'ya yayılan bu ilk çiftçiler, ekin yetiştirmeyi olduğu gibi çömlekçiliği de biliyorlardı; çakmaktaşından ince ok uçları yapma yöntemini de beraberle*rinde getirmişlerdi.
Taş çok bol bulunduğu için, Avrupa'da tunç ve bakır kullanımı başladıktan sonra da taştan alet yapımı sürdü. Ancak yaklaşık 3.000 yıl kadar önce demir aletlerin ortaya çıkmasıyla taş aletlerin kullanımı sona erdi.

Bakır ve Tunç Aletler
İÖ 6500'lerde Anadolu'da yaşayan insanlar, metal külçelerini dövüp biçimlendirerek eski*den kullandıkları taş aletlere benzeyen metal aletler yapma yöntemini buldular. Dövüldük*çe sertleşen bakır bu iş için çok uygundu. Bakır kullanımı İÖ 3000'lerde Ortadoğu ve Yakındoğu'ya yayıldı.
Ama insanların alet yapmakta kullanabile*ceği, yeterince büyük metal külçeleri çok ender olarak bulunabiliyordu. Bakırdan alet yapmayı öğrenen insanlar, parlak damarlan olan kayaçlan ısıtarak bunlardan erimiş metal elde edilebileceğini de öğrendiler. Yapısında metal bulunan ve cevher adı verilen bu kayaçlardan elde edilen erimiş metal soğu*yunca sertleşiyordu.
Kalay ya da kurşun gibi bir başka metalin küçük bir parçası erimiş bakıra katıldığı za*man ortaya çıkan alaşımın (metal karışımının) saf metalden daha kolay işlenebildiği ve çok daha dayanıklı olduğu keşfedilince metal alet yapımında büyük bir adım atılmış oldu. Bu alaşıma tunç adı verildi. Alet ve silah yapı*mında kullanılan başlıca metalin tunç olduğu döneme Tunç Çağı denir. Yunanistan'da İÖ 3000'den önce başlayan Tunç Çağı, Çin'de ancak İÖ 1800'lerde başlamıştır.
Tuncun bulunuşuyla hemen hemen aynı dönemde, insanlar metallere biçim vermek için "döküm" denen yeni bir yöntem buldu*lar. Döküm için kil ya da taştan yapılmış, sıcaklığa ve içine dökülecek erimiş metalin ağırlığına dayanabilecek içi oyuk kalıplar kullanıldı. Dökülen metal soğuyup sertleştik*ten sonra kalıptan çıkarılınca kalıbın biçimini alıyordu.
Metal alet yapımının başlamasıyla, bunlan yapan ustalar ortaya çıktı. Demirci denen bu ustalar yapım yöntemlerini gizli tutar, yaptık*ları aletleri gittikleri yerlerde satarlardı. Ba*zen de bir demircinin gittiği yerdeki ustalara kendi yöntemlerini öğretmesiyle alet yapım yöntemleri yaygınlaşırdı.
Tunç aletler Eskidünya'nın her yerinde aşağı yukarı aynıydı. En yaygın olanlar balta başlarıydı. Daha sonra iğne, topluiğne, keski, ustura, bıçak, orak, kazan ve testere gibi aletler geliyordu. Zamanla avcı bıçakları, geniş ve dar keskiler, oluklu keski ile metal işleme çekiçleri gibi, belirli bir amaç için geliştirilmiş aletler yapıldı.
Ortadoğu'da ve Güneydoğu Avrupa'da ya*pılan en eski metal baltalarda, günümüzün balta ya da keserlerinde olduğu gibi, sap takılacak yuvarlak delikler vardı. Ama, Avru*pa'da deliksiz, ortası boğumlu tek parça biçiminde balta başlan yapıldı. Bunlar sap olarak kullanılan ağaç dalına sicimle ya da sı-nm denen deri şeritlerle bağlanıyordu.

İlk Demir Aletler
Demir Çağı Avrupa'da İÖ 1200'lerde başladı; ama Ortadoğu'da demir bu tarihten 2.000 yıl önce biliniyordu. Alet ve silah yapımında demir kullanımı artan bir hızla yaygınlaştı. Gene de uzun bir süre tunç alet yapımı sürdü; çünkü başlangıçta demir ender bulunan bir metaldi ve demiri işlemesini bilenler, bilgileri*ni bir sır olarak saklıyordu.
Demirin erimesi bakınn erimesi için gerekenden çok daha vüksek bir sıcaklık ister. Bu nedenle cevheri eriterek demir elde etme yöntemi uzun süre bulunamamıştır. İlk de*mirciler cevherden, süngerimsi yapıda vumu-şak bir külçe elde etmiş olmalılar. Bu külçe körükle kızdırılan odıınkömürü ateşinde ısıtı*lıp yumuşayanca çekiçle döverek külçeye iste*nen biçim verilir.
Demirciler çok geçmeden demiri odunkö-mürü fırınında uzun bir süre tutup iyice dövdükten sonra soğumaya bırakmak yerine, kızıl sıcaklığındayken suya daldırdıklarında metalin çok sertleştiğini buldular. Demir bu işlem sırasında odunkömüründen karbon alı*yor ve çelik oluşuyordu. Böylece Avrupa'da insanlar İÖ 700'lerde, günümüzde olduğu gibi çelik aletler yapabiliyordu. Ama o dönemler*de elde edilebilen demir, alet yapımından çok kılıç ya da mızrak ucu gibi silahların yapımın*da kullanılırdı. Demir ve çelikten yapılan aletlerin gerçekten yaygınlaşması ise çok daha sonra gerçekleşti.