Taharlama (özet)

TAHARLAMA

Çalışma Prensibi

Çözgü ipliklerinin lamellerden, gücülerden ve taraktan geçirilmesi işlemine "taharlama işlemi" denir.
Düğüm:
Dokuma makinelerinde çalışan ve çözgü bitiminde aynı tipin değişik bir varyantının ya da aynı (tarak eni, tarak numarası, çerçeve adedi, çözgü tel adedi, lamel, gücü, tarak taharı gibi) özelliklere sahip başka bir tipin makineye bildirilmesi durumunda, takım hazırlamak terine sadece bir önceki çözgüye düğümleme yoluna gidilir.Yapılan bu işleme "düğüm" denir. Düğümlenmek üzere stok ambarından alınan çözgü, dokuma salonuna doğrudan doğruya girdirilebilir.
Takım:
Düğüm işleminin tersine çalışılan eski tip makineden çıkarılmadan önce yerine bindirilecek değişik desene sahip yeni tipin lamel, gücü ve tarak taharlarını içeren taharlama işlemine tabi tutularak hazırlanmasına "takım hazırlama" işlemi denir. Daha sonra, hazırlanan bu çözgü bir önceki tipin yerine makineye bindirilir. Bu tip çözgülerin, mutlaka tahar dairesinde işlem görmesi şarttır. Burada tahar dairesini ilgilendiren çözgüler takım olarak hazırlanacak çözgülerdir. Düğüm işlemine tabi tutulacak çözgüler tahar dairesinde işlem görmezler. Böylelikle, tahar dairesinin görevinin yalnızca takım hazırlama olayı ile ilgili olduğunu belirtmiş olduk. Bu işlemin makine taharı ile yerine getirildiğini düşünecek olursak;
- Çözgünün tahar sehpası üzerinde hazırlanması,
- Tahar makinesinde taharlama işlemi,
- Tahar kontrolü ve taraktan geçirme işlemi,
- Takım hazırlama işlemi, olarak 4 safhalı bir işlem ile istenilen çalışma gerçekleştirilmiş olur.
Bu safhalarda yapılan hatalar, dokumada çok büyük zararlara ve randıman kaybına neden olur.
EL TAHARI
El taharı, üzerine çerçeve ve lamel sisteminin yerleştirildiği tezgahta yapılır. Tahar raporuna göre gerekli çerçeve adedi belirlenir. Belirlenen miktarlardaki çerçevelere gücüler yerleştirilir. Lamel testere adedinin belirlenmesinden sonra bunlara lameller tahmini miktarda taksim edilir ve el tahar tezgahına yerleştirilirler. Çözgü iplik uçları paralel hale getirilip tezgah üst noktasındaki çubuğun üzerinden lamellerin bulunduğu kısma alınır. Çapraz iplikleri lamellerin bulunduğu hizaya getirilir. Bunun yapılmasının sebebi, çapraz ipliklerden yararlanarak çözgü sırasının takibidir. Dokuma levendi,lamel ve testerelerin tezgaha yerleştirilmeleri ile tahar işlemine başlanır.

El ile tahar işlemi iki kişi tarafından yapılır. Birinci kişi (Çözgü arkacı) lamellerin bulunduğu kısımda çözgü tellerini sıra ile çerçevelerin bulunduğu kısımdaki kişiye lamellerin arkasından verir. İkinci kişi (Çözgü öncü) mili (iplik çekici) gücü ve lamellerden boş olarak geçirir, çözgü arkacının verdiği çözgü ipliğini mil ile alıp lamel ve gücüden geçirir. Taharlama işlemi çözgü öncüye göre soldan sağa doğru yapılmaktadır. Böylece taharlama işlemi sonunda dışarıda kalan yedek çözgü telleri sağda toplanmaktır. Çünkü çerçeve ve lamellerin tezgaha yerleştirilmeleri sonucunda, yedek tellerin sarıldığı bobin, çerçeve tarafından bakıldığında sağ tarafta bulunmaktadır.
Bağlantı taharı; tahar raporlarının bazılarında belirtilmese de bağlantı her zaman yapılmaktadır. kenarın sağlamlaştırılması ve 1,5 cm dışarıdan kesilen ipliğin kenar zeminine sıkıştırılması amacıyla Sulzer makinelerinde uygulanır. Kenar taharı yapılırken çözgü telleri kenar çerçevelerindeki gücülere geçilmeden önce, sıraya göre zemin çerçevelerindeki gücülerden birer tane geçirilir. Örneğin kenar tel adedimiz 36, zemin çerçeve adedimiz 6 olsun. Bu durumda bağlantı taharını yaptığımızda 6 adet çözgü teli, zemin çerçevelerindeki gücülerden geçirilir.

Geriye kalan 30 adet kenar çözgü teli de kenar çerçevelerindeki gücülerden kenar taharına uygun sıra ile geçirilir. Kenar için çerçeve adedimiz ikidir. Kumaşımızın kenar yazısı var ise, yazı için kullanacağımız çerçeve sayımız 5’dir. Kenar çözgü tel adedine dahil olan zemin den farklı renkteki yazı iplikleri, kenar planına uygun olarak yerleştirilir. Yazı iplikleri on veya on beş adet verilse de on adet olanı tercih edilmektedir. Çünkü yazı iplikleri genelde orlon olmaktadır. Bu cins iplikte tezgahta gerilim altında kopmaya neden olduğu için az iplik kullanılmak istenmektedir. Vermiş olduğumuz örneği kenar yazılı olarak alırsak bunun tahar raporu aşağıdaki gibidir. Şekilde görüldüğü gibi ilk on iki adet kenar telinin altısı zemin çerçevelerindeki gücülerden geçerek bağlantı taharını oluşturduktan sonra diğer altı tel, kenar gücülerinden geçer yazı için on adet farklı renkteki çözgü teli, bir yazı bir kenar zemini çözgü teli sırasında ve her yazı çerçevesindeki gücülerden ikişer adet geçmek üzere taharlanır. Yazı için çözgü tellerinin tahar işleminden sonra geri kalan kenar zemini çözgü telleri ile 36 adet kenar çözgü telinin taharlama işlemi bitirilmiş olur.

Kumaşımız tezgahlarda tek iki veya üç ende dokumaktadır. her en için iki kenar olduğunu düşünürsek toplam kenar sayısı iki, dört veya altı olur. Aldığımız örnek için kumaşımızın tezgahta iki ende dokunacağını düşünürsek toplam kenar adedi dörttür. İlk kenarın taharlanması yukarıda olduğu şekildedir. Ancak bundan sonraki zemin ve kenarların taharlanması, ham ( ipliğin boyasız ) ve ipliği boyalılarda farklılık gösterir. Ham tiplerin kenar yazısı çoğunlukla olmamaktadır. İpliği boyalı kumaşların hemen hepsinde ise kenar yazısı bulunmaktadır. kenar ve zeminin sıra ile ilk başka kenar ve zemin çerçevelerine yerleştirilerek taharlanması olayı için bu geçişi sağlayacak ve belirleyecek bir kılavuz ipin olması gerekir. Çünkü ilk kenarın taharlanması sonrası zemin taharına geçilir ve zemin taharından ikinci kenarın taharına ancak zemin çözgü tellerinin sayısı belirlenerek geçilmesi gerekir. Buda ya zemin tellerinin teker teker sayılması ile ki bu çok imkansız denilebilecek kadar zordur. Veya kenar planında yazı için farklı renkteki çözgü ipliklerinin kılavuzundan yararlanarak sağlanır. Bu nedenle ham ve ipliğin boyalı tiplerinin taharını ayrı ayrı incelememiz gerekir.
El taharı bittikten sonra hidrolik sistemle kaldırmalı takım arabası el tahar tezgahına yanaştırılır. Alt Taraftaki levent tutucu kolları, levent uçları kavradıktan sonra yukarıya kaldırılır. Böylece dokuma levendi belli bir seviyede tutulmuş olur. Üçer adet kelepçe alınır. Kelepçeler iki kısımdan oluşup ortadan açılıp kapanmalıdır. Üst kısımdaki yuvalardan ise lamel telleri arasına yerleşecek şekilde lamel rayları geçirilir. Üç adet kelepçeden ikisi kenarlara bir tanesinde ortaya yerleştirilir. Kelepçelerin üst kısmındaki bileziklerden demir çubuk geçirilir. Böylece lamel testereleri ve rayların indirme-kaldırma esnasında aynı seviyede kalmaları sağlanmış olur. hidrolik sistemde takım arabasının iki adet kolu ve bu kollara bağlı ikişer adet tutucusu vardır. kollar ve bunlara bağlı tutucular iki uçtadır. her koldaki iki adet tutucunun bir tanesi çerçevelere diğeri de kelepçelerdeki bileziklerden geçirilen demir çubuğa takılır. Çerçevelerin, vuruşlara karşı mukavemetini artırmak için orta kısmına gelecek şekilde mesnetler takılır. Ayrıca çerçevelerin tezgahta hareketleri esnasında birbirleri ile sürtünmelerini önlemek maksadı ile çerçeveler üzerine takozlar takılır. Eksantirik tezgahlar için kullanılan takozların adedi 3 tür, armürlü tezgahlar için ise 4 tür.
Bu şekilde hazırlanan tahar sehpası, üzerine çözgü refakat kartı ve takım kontrol formu tespit edilerek dokuma salonuna verilir.

MAKİNA TAHARI:
Burada tahar işlemi sırasını anlatacağımız tip, seri çözgü makinesinde hazırlanmış olup, eksantrikli dokuma makinelerinde dokunacaktır.
a . Öncelikle taharlanacak çözgü levendi, levent stok ambarından alınır ve levent taşıma arabaları ile tahar dairesine getirilir.
b . Levent üzerindeki çözgü refakat kartı tahar çözgü sehpasına takılır ve bu arada çözgü levendi de tahar çözgü sehpası içerisine yerleştirilir. Daha sonra sehpa zemine paralel olacak şekilde ikiye katlanır.
c . Tahar çözgü sehpası içerisindeki çözgü levendi bir miktar döndürülerek başlangıçtaki düzgün olmayan 3-4 metrelik iplik açılır.
d . Çözgü levendinin sabitlenmesi ile aynı zamanda çözgü ipliğinin bir ucu da sabitlenmiş olur. Çözgü iplikleri diğer yanda tek yönlü dişli sistemine sahip yuvarlak bir fırça üzerine verilir. Bu fırçanın döndürülmesiyle iplik bir süre gergin tutulabilir.
e . İplik gergin halde iken metal taraklarla taranmak suretiyle belli oranda paralellik sağlanır.
f . İplikle paralellik sağlandıktan sonra, fırçanın bulunduğu taraftan baskı vasıtasıyla iplikler sabitlenir.
g . Tek taraftan sabitlenen iplikler tekrar taranır ve diğer taraftan da sabitlenmek üzere ikinci baskı takılır. Böylece belli bir gerginlik iplik her iki taraftan da sabitlenmiş olur.
h . Bu işlemden sonra, sehpa tekrar doğrultularak dik pozisyona getirilir.
ı . Sehpanın doğrultulmasıyla dik pozisyona geçen çözgü iplikleri metal fırça ile yukarıdan aşağıya doğru fırçalanır. Bu arada ortaya çıkan kopuk iplik uçları alt ve üst baskının bulunduğu yerlerden bantlanır. Bu fırçalama işlemi ile her ne kadar kopuk uçlar ortaya çıkıyorsa da aynı zamanda haşıldan dolayı yapışmış ipliklerde açılır.
j . Bundan sonra yapılacak işlem lamel çubuklarının sehpaya bağlı askılar üzerine asılmasıdır. Burada kullanılan lamel çubukları veya başka bir deyimle testereler dokuma makinesinde kullanılanlar değildir. Bu çubuklar daha sonra yerini asıl lamel testerelerine bırakır.
k . Lamel çubukları yerleştirildikten sonra, çubuklar üzerine belli miktarda uygun lameller geçirilir. Lamellerin geriye kaçmasını engellemek için de arka kısmına yaylı bir baskı yerleştirilir.
l . Diğer taraftan da makineye çerçeveler yerleştirilir. Çerçeveler yerleştirilirken ortalı bir pozisyonda yerleştirilmesine dikkat edilir. Amaç gücü tellerinin mümkün olan en küçük açıyla çerçevelere yerleşmesini sağlamaktır.
m . Çerçevelere yerleştirildikten sonra gücülere geçirilerek ipliklerin geriye kaçmasını engellemek için farklı bir çubuk yerleştirilir.
n . Sıra gücülerin yerleştirilmesine gelmiştir. Gücülerin sayısı göz kararı ile ayarlanır. Gücülerin arka kısmına gücüleri ön tarafa doğru iten yaylı bir aparat yerleştirilir. Uygun gücü seçimi de burada dikkat edilmesi gereken hususlardandır.
o . Bundan sonra yapılacak işlem, iplik numarasına göre seçilen iplik ayırıcı iğnenin ve tahar raporuna göre hazırlanan tahar kartonunun makineye yerleştirilmesidir.
p . Önce tahar kartonunun ve daha sonra ayırıcı iğnenin yerleştirilmesi ile makine çalışmaya hazır hale gelmiş demektir. Makinenin çalıştırılması ile birlikte kesilen iplikler sıra ile lamelden ve gücüden, çekici iğne vasıtasıyla geçirilerek uçları bantlanır.
r . Bu işlemin iplik sayısınca tekrarlanmasından sonra tahar makinesinde yapılan işlem de tamamlanmış olur.

TAHAR ÇEŞİTLERİ
Tahar çeşitleri, örgülerin çok çeşitli olmasından ve bazen de kumaşların çözgü sıklığının fazla olması yani bir gücü çerçevesine düşen iplik adedinin o gücünün 1 cm 'deki normal iplik geçirme sınırını aşması gibi durumlarda teknik zorluklardan ortaya çıkmıştır.
Çok çeşitli taharlama olmasına ve dokuma desinatörlerinin yaratıcılığına bağlı olarak çok çeşitli taharlar uygulanabilmesine karşın yine de birbirine benzeyenleri bir araya getirerek taharı aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz:
1. Düz Tahar:
Düz tahar, tüm tahar çeşitlerinin temelidir. Yalnızca bir yönde yapılır. Her sayıdaki çerçeve için kullanılabilir. Birbirini takip eden çözgüler, takip eden çerçevelerden geçirilir. Rapor bittikten sonra tekrar birinci çerçeveye dönülür. Düz tahar sisteminde, çözgü sayıları çerçeve sayısına eşittir ve her çerçeve, bir tahar raporunun bir çözgü ipliğini taşır.

8 Çerçeveli Düz Tahar

2. Atlamalı Tahar:
Atlamalı taharlarda tahar raporu aralıklı ve birbirinden ayrıdır. Bu nedenle görüntüsü saten örgüsüne benzemektedir. Bu tahar sistemi için en az 4 çerçeve gerekir.

8 Çerçeveli Atlamalı Tahar
3. Zig-zag Tahar:
Zig-zag tahar, düz taharın önce bir yönde, sonra da diğer yönde devam etmesiyle elde edilir. Dönüş noktalarına gelen her çerçeve bir iplik, diğerleri iki iplik taşır. Zig-zag tahar sisteminde bir rapordaki çözgü tel sayısı, çerçeve sayısının iki katından bir eksiktir.

8 çerçeveli zig-zag taharda çözgü tel sayısı 14'tür. Düz zig-zag tahardan başka uzatılmış zig-zag tahar ve şekillendirilmiş zig-zag tahar da vardır.
4. Kırık Tahar:
Kırık tahar, bir grup çözgünün bir yönde, diğer grup çözgünün ise karşı yönde taharlanması ile elde edilir. Yönünün değiştirildiği yerdeki yeni yerinin ilk ipliği, daha önceki serinin son ipliğinden yukarıda ya da aşağıda başlanır. Bu tahar sistemi ile dokunmuş dimi örgülü bir kumaşta, dimi hareketleri ileri ve geriye doğru giderler. Kırık tahar kullanarak, birbirini simetrik olarak kesen iki dimi yolu yerine, kırılma elde edilir. Bazen kırık tahar, Zig-zag tahara göre daha çok tercih edilir. Çünkü dimi örgüsünde daha iyi köşeler oluşturur. Kırık taharın çeşitleri ve örnekleri:

a . Düz Kırık Tahar:

b . Düzgün olmayan kırık tahar:

c . Kırık zig-zag tahar:

5. Aralıklı Tahar:
Aralıklı tahar, düz taharın başka şeklidir. Bu tahar sistemi kısa aralıklarla, belli sayıda çerçeveler atlayarak yapılır. Örgüye göre atlanacak çerçeve sayısı değişir. Örneğin; 2/2 dimi örgüsünde 1 çerçeve, 3/3 dimi örgüsünde 2 çerçeve, 4/4 dimi örgüsünde 3 çerçeve atlanır.
Daha farklı efektler, her grup çözgünün bir öncekinden bir fazla sayıda yukarıda başlamasından elde edilen tahar sistemiyle oluşturulur. Aşağıdaki tahar planı buna örnektir.

6. Atlamalı Düz tahar:
Atlamalı düz tahar sistemi, farklı gruptaki çözgüler, farklı dimi yollarını meydana getireceği zaman kullanılır. Özellikle çözgü iplikleri 1 koyu - 1 açık olduğu ve her renk ayrı bir dimi örgüsünü oluşturduğu zaman etkilidir. Çerçeve sayısı iki eşit sayıda gruba ayrılır. Gruplar farklı işaretlerle gösterilir.

7.Grup Tahar:
Grup taharlar genellikle, çizgili kareli yada diğer fantezi kumaşlarda iki ayrı örgünün bulunduğu ve bu örgüler içinde iki ayrı çözgü seti olan dokumalarda kullanılır.

8.Bölünmüş Tahar:
Bölünmüş taharlar, özellikle çift çözgülü ve dolgu çözgülü kumaşlar için kullanılır. Üst ve alt çözgüler, farklı çerçeve gruplarında taharlarlanır.

Yukarıdaki örnekte 2 / 1 oranında, her biri beş çerçeveden oluşan bölünmüş tahar örneği görülmektedir. Üst çözgüler daima tarağa yakın olan çerçevelerden geçirilmelidir. Çünkü alt çözgülerin örgüye girmesi üst çözgülere göre daha kolaydır. Eğer, Alt çözgülerde daha zayıf iplik kullanıyorsa bu sefer alt çözgülerin tarağa daha yakın olması gerekir.

9.Kombine Tahar: Bazen de değişik tahar yöntemleri bir taharda kombine edilebilir. Bu varyasyonlar sınırsızdır. Bir desenin taharını yaparken, tahara çeşidini ve çerçeve sayısını seçmede dikkat edilecek noktalar şunlardır;
a . Tahar çeşidi, taharcıya ve dokumacıya çalışmasında yardımcı olmak için mümkün olduğu kadar basit olmalıdır.
b . Çerçeve sayısı mümkün olduğu kadar aza indirilmelidir.
c . İpliklerin, çerçeveler üzerindeki dağılımı mümkün olduğu kadar eşit sayıda olmalı,
d . Tahar, açık bir ağızlık oluşumuna olanak vermeli,
e . En az iplik taşıyan çerçeveler mümkün olduğu kadar arka çerçevelerde olmalıdır.