Sümela Manastırı

Sümela Manastırı Tarihçesi

Sümela Manastırı Trabzon ili Maçka ilçesi Altındere köyü sınırları içerisinde yer alan Panagia (Meryem Ana) deresinin batı yamaçlarında Mela (Yunanca ’siyah’) tepesi üzerinde deniz seviyesinden 1.150 m yükseklikte yer alan bir Rum Manastır ve Kilise Kompleksi olup tam adı Panagia Sumela veya Theotokos Sumela‘dır.
Kilisenin M.S. 375-395 tarihleri arasında inşa edildiği sanılmaktadır. Anadolu’da sıkça rastlanılan Kapadokya Kiliseleri tarzında yapılmış hatta Trabzon‘da Maşatlık mevkiinde benzeri bir mağara kilisesi daha vardır. Kilisenin ilk kuruluşu ile manastır haline dönüşümü arasındaki bin yıllık dönem hakkında fazla bir şey bilinmemektedir. Karadeniz Rumları arasında anlatılan bir efsaneye göre Atina’lı Barnabas ile Sophronios adlı iki keşiş aynı rüyayı görmüşler; rüyalarında Hz.İsa’nın öğrencilerinden Aziz Luka’ın yaptığı üç Panagia ikonundan Meryemin bebek İsa’yı kollarında tuttuğu ikonun bulunduğu yer olarak Sümela‘nın yerini görmüşler. Bunun üzerine birbirlerinden habersiz olarak deniz yoluyla Trabzon‘a gelmiş orada karşılaşıp gördükleri rüyaları birbirlerine anlatmış ve ilk kilisenin temelini atmışlardır.
Meryem Ana adına kurulan manastırın “Sumela” adını “siyah” anlamına gelen “melas” sözcüğünden aldığı söylenmektedir. Bu ismin manastırın kurulduğu koyu renkli Karadağlar’dan geldiği düşünülmekte ise de Sumela kelimesi buradaki Meryem tasvirinin siyah rengine bağlanabilmektedir. Ünlü tarihçi J.P.Fallmerayer’in de (1790-1861) yılında buraya geldiğinde dikkatini çektiği gibi renginin koyu hatta teşhis edilemeyecek derecede siyah oluşu bu adın esasının teşkil etmiş olması mümkündür. Gürcü resim sanatında XII. yüzyılda sanat aleminde siyah Madonna ismi altında tanınan bir takım Meryem ikonlarının yapıldığı ve yayıldığı bilinir.
Buranın başlıca gelir kaynağı olan bir Meryem Ana resminin eksikliğine ve mucizeler yarattığına halkı inandırmak böylece onun değerini büyütmek için uydurulduğu kolayca sezilen rivayete göre güya bu resim İsa’nın havarilerinden Lukas tarafından yapılmış. Lukas’ın terekesinden Atina’ya geçmiş fakat Theodosius devrinde 4. yüzyılda resim kendiliğinden buradan ayrılmak istemiş bir gün melekler tarafından gökte uçurularak Trabzon dağlarındaki bu kovuğa getirilip bir taşın üzerine bırakılmıştır. Tam bu sıralarda Atina‘dan Trabzon‘a gelen Barnabas ve Sophronios adlarında iki keşiş de bu ücra dağın ıssız yamacında bu resmi bulmuşlar ve burada Anakaya Kilisesini inşa ettirmişlerdir. 6. yüzyılda imparator Justinianus’un manastırın onarılarak genişletilmesini istemesi üzerine generallerinden Belisarios tarafından tamir edildiği de söylenmektedir.
Yine başka bir efsaneye göre büyük bir kasırga sırasında Meryem’in yardımı ile canını kurtaran III.Alesios burasını yeni bir tesis halinde inşa ettirmiş zengin vakıflar bağışlamış bir Khrysobullos yeni bir ferman ile de bu vakıflarını sağlam esaslara bağlamıştır.

Manastırın 1650′ye kadar dış kapısı üzerinde görülebilen 1360 tarihli beş mısralık bir manzum kitabede III. Alesios bu tesisin kurucusu (ktetor) “Doğu ve Batı (=Iberia)’nın hakimi imparator” olarak gösterilmişti. Alesios 1361 yılındaki bir güneş tutulmasını burada karşılamıştır. Bu prensin sikkelerinde güneş resmi bu olayla ilgili kabul edilmektedir. 1365 tarihli “vakfiyesi” ile de manastırın bütün idari şartlarını arazisini gelirlerini düzene koyduktan başka Trabzon‘a gelecek bir tehliaaai bir Türk akınını önlemek üzere buradaki keşişlerin daima uyanık bulunmalarını da bildirir.
Sümela Manastırı‘nın kuruluşu bilimsel verilere göre 13. yüzyıla kadar inmektedir. Kısacası Trabzon Sümela Manastırı Trabzon Kommenoslar olarak bilinen ve 1204 tarihinde Trabzon‘da kurulan Kommenos Prensliği’nden III.Alexios (1349-1390) zamanında manastırın önemi artmış ve fermanlarla gelir sağlanmıştır.
14. yüzyılda Türkmen akınlarına maruz kalan kentin savunmasında ileri karakol görevi üstlenen manastırın statüsünde Osmanlı fethinden sonra bir değişiklik olmamıştır. Yavuz Sultan Selim’in Trabzon’da ki şehzadeliği sırasında iki büyük şamdan buraya hediye ettiği Fatih Sultan Mehmed II. Bayezid I. Selim II. Selim III. Murad İbrahim IV. Mehmed II. Süleyman ve III. Ahmed’in de manastırla ilgili birer fermanları bulunmaktadır. Osmanlı döneminde manastıra sağlanan imtiyazlar Trabzon ve Gümüşhane bölgesinin İslamlaşması sırasında özellikle Maçka ve kuzey Gümüşhane‘de Hristiyan ve gizli Hristiyan köyleri ile çevrili bir alan yaratmıştır.

Sümela Manastırı‘nın 18. yüzyılda birçok bölümü yenilenmiş bazı duvarlar fresklerle süslenmiştir. 19. yüzyılda büyük binaların ilave edilmesiyle manastır muhteşem bir görünüm kazanmış en zengin ve parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemde son şeklini alan manastır pek çok yabancı seyyahın ziyaret ettiği yazılarına konu edilen bir yer haline gelmiştir. Bu yazarlar arasında Ghikas (1755) Stephan (1764) Hysilantes (1775) G.Palgrave (1826-1888) sayılabilirler.
18 Nisan 1916’dan 24 Şubat 1918’e kadar süren Rus işgali sırasında Maçka civarındaki diğer manastırlar gibi bağımsız bir Pontus devleti kurmak isteyen Rum milislerin karargahı olmuş nüfus mübadelesi ile bölgedeki Hıristiyanların Yunanistan’a gönderilmesinin ardından önemini yitirerek T.C. Kültür Bakanlığı tarafından yakın zamanda onarılana dek kaderine terkedilmiştir.

Sümela Manastırı Genel Bilgiler
Oldukça geniş bir alan üzerine inşa edilen Sümela Manastırı başlıca ana kaya kilisesi birkaç şapel mutfak öğrenci odaları misafirhane kütüphane ile kutsal ayazma bölümlerinden oluşur.
Sümela Manastırı‘nın girişinde su getirdiği anlaşılan büyük su kemeri yamaca yaslanmış durumdadır. Çok gözlü olan bu kemerin bugün büyük bir bölümü yıkılmıştır.
Dar ve uzun bir merdivenle Sümela Manastırı‘nın ana girişine ulaşılır. Giriş kapısının yanında muhafız odaları bulunmaktadır. Buradan bir merdivenle iç avluya inilir. Solda manastırın esasını teşkil eden ve kilise haline getirilen mağaranın önünde çeşitli manastır binaları bulunmaktadır. Sağ tarafta kütüphane yer almaktadır. Sümela Manastırı‘nın kütüphanesinde evvelce kataloğu yapılan ve çoğunluğu 17-18. yüzyıllara ait çeşitli el yazmalarından 66 tanesi Ankara Müzesi‘nde içinde minyatürler olan ve Bizans eseri 1000 tanesi İstanbul’da Ayasofya Müzesi‘ndedir. Ayrıca 150 kadar da taş baskı kitap vardır.
Sultan Selim’in hediye ettiği şamdanlar 1877′de çalınmıştır. Manastıra ait başka bir Meryem ikonası da Oxford’da özel bir koleksiyondadır. 1436 tarihli işlemeli gümüş madalyon ile 1438 tarihli işlemeli bir örtü de Atina’daki Benaki Müzesi‘ndedir.
Yine sağda yamacın ön yüzünü kaplayan büyük balkonlu bölüm keşiş odaları ve misafir odaları olarak kullanılmıştır.
Sümela Manastırı‘nın ana ünitesini meydana getiren kaya kilisesinin ve ona bitişik şapelin iç ve dış duvarları fresklerle donatılmıştır. Kaya kilisesinin içinde avluya bakan duvarda III. Alexios dönemine ait fresklerin varlığı tespit edilmiştir. Şapeldeki freskler ise 18. yüzyılın başlarına tarihlenmektedir ve üç ayrı devirde yapılan üç tabaka görülmektedir.
Buradaki fresklerin 1710-1732 yıllarında yapıldıklarını bildiren yazılar tespit olunmuştur. Halbuki mağara kilisenin inde avluya komşu duvarda III. Alexios devrine ait freskler de tespit edilmiştir. Bugün bu portrelerden hiçbir iz kalmamıştır. Dışarıda kaya sathına işlenmiş ve bugün yalnız üst şeritleri kalabilmiş olan büyük bir mahşer sahnesinin dökülen sıvalarının altından başka sahnelerin gün ışığına çıktığı görülmektedir. Üzerinde bir ejder ile süvari iki aziz (Georgios ve Demetrios) tasvir edilmiş bulunan küçük bir şapelin duvarında tabakanın altında üç tabaka daha resim bulunduğu tespit edilmiştir.
Nitekim bir yerde en alt tabakada imparator kıyafetinde diademli bir figürün üstünde diademli başka bir figür bunun üstünde de matemorphosis yan itabor adında İsa’nın görünüşünün değişmesi (suretinin değişmesi) sahnesi işlenmiş bulunmaktadır. Bu durum karşısında Sümela Manastırı‘nın eski ve o nispette de değerli duvar resimleri sıvaların tamamen dökülmediği yerlerde alt tabakalarda da mevcuttur.
Kutsal suyu toplayan şadırvanda sivri kemerleriyle Türk Mimarisi karakterindedir. Sümela Manastırı‘nın yüz metre kadar kuzeyinde yine dağ yamacına oyulmuş erişilmez durumda ve içinde freskleri olan şapeller bulunmaktadır. Sümela Manastırı‘nda 1998′den beri Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yürütülen bir proje dahilinde zarar gören duvarlar temizlenip restore edilerek koruma altına alınmıştır.
Sümela Manastırı‘nın ana bölümü üst çatıyla kaplanmış olup Ana Kaya Kilisesi‘ndeki freskler temizlenerek sağlamlaştırılmıştır.
Ve sonuç olarak ziyaretçilerin Sümela Manastırı‘na daha rahat ve güvenli bir şekilde ulaşabilmeleri için patika yol doğal yapı bozulmadan genişletilerek yeniden düzenlenmiştir.
Sümela Manastırı‘nın ana bölümü üst çatıyla kaplanmış olup Ana Kaya Kilisesindeki freskler temizlenerek sağlamlaştırılmıştır.
Ve sonuç olarak ziyaretçilerin Sümela Manastırı‘na daha rahat ve güvenli bir şekilde ulaşabilmeleri için patika yol doğal yapı bozulmadan genişletilerek yeniden düzenlenmiştir.
Sümela Manastırı Freskleri
- Asıl kilisenin absid kısmında güney duvarında yukarıda Meryem’in doğuşu ve mabede sunuluşu tebliğ Hz. İsa’nın doğuşu mabede sunuluşu ve hayatı altta İncilden resimler.
- Güney kapısında Hz. Meryem’in ölümü ve havariler.
- Kilisenin doğuya bakan yukarı kısmında 2. sırada Genesis Ademin yaratılışı Havva’nın yaratılışı Tanrı’ın tembihi İsyan (Adem ile Havvanın yasak meyveyi yemeleri) Cennetten kovulma.
3. sırada: Yeniden dirilme Thomas’ın şüphesi Kabirde bir melek Nikaia konsülü.
- Absid kısmının dışında yukarıda Mikail Cebrail bulunmaktadır.

Sümela Manastırı Ulaşım
Trabzon‘a 47 kilometre Maçka’ya 17 kilometre uzaklıkta Altındere Milli Parkı içinde bulunan Sümela Manastırı yaz aylarında turizm acentaları tarafından günü birlik turlar düzenlenmektedir.

Benzer Konular
	Konu Başlığı	Başlatan	Yanıtlar	Görüntü	Son Mesaj
	Sümela Manastırı (trabzon) « 1 2 » Fotoğrafçılık	Robert	11	2706	Ağustos 16, 2013, 07:11:05 ÖS Gönderen : .::Busra::.
	'sümela'nın Şifresi-temel' Filmi Hakkında Suç Duyurusu Sinema & Tiyatro ve Festivaller.	dangeraus1	4	1683	Ocak 02, 2012, 07:05:09 ÖS Gönderen : dangeraus1
	Mor Aho Manastırı - Batman Güneydoğu Anadolu	imge34	3	4487	Eylül 14, 2014, 06:41:12 ÖS Gönderen : alsira
	Aya Yorgi Manastırı - Büyükada / Istanbul Tarihi Eserlerimiz	Bendis	0	843	Temmuz 31, 2014, 01:34:45 ÖS Gönderen : Bendis
	Sümela Manastırı Ziyarete Kapatılacak Güncel Haberler	-Trinity-	0	664	Eylül 19, 2015, 11:00:06 ÖÖ Gönderen : -Trinity-