Stresle Başa Çıkabilen Kişilerin Özellikleri

Psikolog Ayşegül Aydın, stres ve baş etme yolları hakkında merak edilen soruları yanıtladı:

Stres nedir?
Stres kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına gösterdiği tepki durumudur. Stresi; kaygı, aşırı uyarılmışlık hali, engellenme, duygusal çöküntü, gerginlik ve çatışmalar yaratıyor.

Kaç çeşit stres var?
Günlük stresler (trafik sıkışıklığı ve ev yaşamındaki sıkıntılar, aksamalar), gelişimsel stresler ve hayat krizleri olarak üçe ayırabiliriz. Gelişimsel stresler, kişinin kronolojik yaşıyla bağlantılı yaşanan; ergenlik, orta yaş krizleri, menopoz dönemi krizleri olarak sıralanabilir. Hayat krizleri ise, insan hayatına önemli ölçüde yön veren, insan hayatını etkileyebilecek olaylar; ölümler, boşanmalar, ayrılıklar, hastalıklar; vb. gibi.

İki kişi de aynı stresi yaşıyor. Ama biri daha çok etkileniyor, neden?
Genel anlamda stres, kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına gösterdiği tepkidir. Psikolojide kullanılan stres ise, kişinin stres kaynaklarını nasıl algıladığı ve yorumladığına ilişkin bir tanım. İki kişi de aynı şeyi yaşıyor; biri psikolojik strese dayanıklı olurken diğeri stresten çok etkileniyor. . Çünkü herkesin dayanma gücü birbirinden farklı. Bunun altında; kişilik özelliklerimizin, sosyal desteğin olmasının, maddi yeterliliklerin ve de en önemlisi geçmiş yaşantıların büyük önemi var. Geçmişte şu andaki durumuna etki edecek bir stres yaşamışsa kişinin bakışı daha farklı oluyor.

Streste yüksek risk altındakiler kimler?
Günlük yaşam krizlerinin ve mücadelenin çok fazla yaşandığı, başa çıkmanın zorlaştığı meslekler; öğretmenlik, polislik; fiziki koşulları zorlayıcı, tozlu, gürültülü, aşırı sıcak ya da soğukta çalışılan işler, vardiyalı ya da gece işleri; yoğun rekabet ve zaman baskısı altında çalışan cerrahlar ve gazeteciler… Bir de psikolojik talebin fazla olduğu ama inisiyatif kullanılamayan sekreterlik gibi meslekler yüksek risk altında.

Strese dayanıklı kişilerin en belirgin özellikleri nelerdir?
Strese dayanıklı olabilmek için katı olmamak gerekiyor. Yani bu esnek yapıyı insan ilişkilerine yansıtmak, en küçük hatalarda parlamamak, affedici olmak, şans vermek gerekiyor. Esnek kişilik deyince ön plana çıkan özellikler:

-Esnek kişilik yapısında, iş ve sosyal çevrelerinden kopuk olmak
-Olaylara daha geniş açıdan bakabilmek
-İyi iletişim kurmak
-Rekabet, saldırganlık gibi durumları kontrolde tutabilmek
-Yaşamdan ve insanlardan olumlu beklentiler içinde olmak
-Gelecek planları yapmak
-Mücadele ve değişiklikten zevk almak
-Aşırı mükemmeliyetçi olmamak
-Her şeyi kontrol etme saplantısına sahip olmamak
-Hoşgörülerini hep en üst düzeyde tutmaya çalışmak

Stres yönetiminde başarısız olan kişiler neden başaramıyor?
Çünkü bu kişiler yanlış baş etme stratejilerini çok kullanıyor. Ya uygun olmayan kaçma, saldırganlık ya da içe kapanma gibi davranışlar geliştiriyorlar ya da çok fazla mücadele ederek kendi imkanlarını zorluyorlar. Başarısız olunca da alkol ve sigaraya başvuruyorlar ki bu da uzun vadede fizyolojik ve psikolojik bağımlılığa yol açıyor. Bir diğer yanlış strateji de, kendini aldatmaya yönelik davranışlar; örneğin görmezden gelme, başkalarını suçlama ve inkar.

Fiziksel aktiviteyi öneriyor musunuz?
Kesinlikle öneriyorum, ama bunun doğru nefes ve bir takım gevşeme teknikleri ile birlikte uygulanmasının daha yararlı olacağı inancındayım. Böylelikle, bedende rahatlama sağlanması bireyin duygu ve düşüncedeki olumsuzluklarla çok daha kolay baş edebilmesini sağlar. Ağır sporları önermiyoruz, sevdikleri fiziksel egzersizleri yapmalarını istiyoruz. Zorlanmadan yapabilecekleri açık hava yürüyüşlerinin bile çok yararlı olduğuna inanıyoruz. Bu aynı zamanda kaliteli ve derin uyku alınmasını da sağlar ki bu durum stresle baş etme için önemli faktörlerden biridir.

İşyerinde stres yaratan zor kişiliklerle çalışmak nasıl bir durum?
Eğer yönetici zor kişiliğe sahipse birlikte çalıştığı kişiler zaman kısıtlaması yaşıyor. Yönetici, altında çalışan kişiye zaman baskısı altında birçok iş verebiliyor. Böyle oluca da, o kişi o işi zamanında ve tam yapamıyor ve ben başarısız mıyım acaba diye kendini değersiz, yetersiz hissedebiliyor. Çalışan, işi yetiştirememesini kendi başarısızlığı olarak algılıyor, işte yükselememe endişesi taşıyor.

Stresi yenmede hangi yöntemler kullanılıyor?
Öncelikle kişinin içinde bulunduğu olumsuz fiziksel koşulları ve yanlış davranış biçimlerini değiştirmesine yönelik bir takım davranışçı tekniklerle başlıyoruz. Örneğin, kişinin kendine sakin bir çalışma ortamı yaratmasını sağlamak, daha etkin bir zaman planlaması içine girmek gibi. Daha sonrasında kişinin otomatik olumsuz düşüncelerini olumlularla değiştirmeye çabalıyoruz. Bazı durumlarda, stresle birlikte kişinin depresif belirtileri, kaygıları artıyor, uyku sorunları oluşabiliyor, ya da yanlış başa çıkma yöntemleri sonucu alkol, sigara gibi bağımlılıklar oluşabiliyor. Böyle olunca sorunu daha kapsamlı çalışmamız gerekiyor. Psikolojik testler, uygun psikoterapi ve gerekli durumda farmakolojik tedavinin birlikte uygulanması en etkin tedavi oluyor.