 |
|
|
AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (AGİT)
I. TEŞKİLATIN EVRİMİ
A) Konferans Dönemi
AGİK (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı)
Helsinki Nihaî Senedi
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK), Soğuk Savaş koşullarındaki Avrupa'da gerginliğe son ve*rilmesi, güvenlik ve istikrarın sağlanması ve katılan devletler arasında bu amaca yönelik işbirliğinin geliştiril*mesi düşüncesiyle 1973 tarihinde Helsinki'de başlatılmıştır. Soğuk Savaşın sebep olduğu iki kutuplu ortamda bir müddet sonra yaşanmaya başlayan yumuşama dönemi, (Detente) ifadesini, bir "modus vivendi" özelliğinde, ancak gelecek için imkânları açık bırakan bir yaklaşımla, AGİK Çevresinde bulmuştur.
35 ülkenin Devlet ve Hükûmet Başkanlarınca 30 Temmuz-1 Ağustos 1975 tarihlerinde Helsinki'de düzen*lenen 2irve Toplantısı'nda imzalanan Helsinki Nihaî Senedi, sınırların ihlâl edilmezliği ilkesiyle, başta SSCB olmak üzere Doğu Avrupa ülkelerinin endişelerini ve beklentilerini karşılarken, halkların kendi kaderlerini tayin etme hakkı, kuvvete başvurmama, insan hakları ve temel özgürlüklere saygı gösterilmesi alanında getirdiği yükümlülükler ile de batılı ülkelerin istek ve hedeflerine cevap vermiştir. Helsinki Zirvesi'nde ülkemizi Başbakan olarak Sayın Cumhurbaşkanımız Süleyman Demirel temsil etmiştir.
AGİK süreci, Nihaî Senedin kabulünden sonra belirli aralıklarla düzenli izleme, yükümlülükleri gözden geçirme toplantıları ve ara dönemler için planlanan seminer ve konferans gibi faaliyetlerle sürdürülmüştür. İzleme toplantılarında, katılımcı devletlerin AGİK yükümlülüklerini yerine getirme durumlarının gözden geçirilmesi sürecin geliştirilmesi ve daha etkili kılınması için gerekli kararlar alınması amaçlanmıştır.
B) KURUMSALLAŞMA SÜRECİ
AGİK 1990 Paris Zirvesi ve Paris Şartı
Doğu Avrupa ülkelerinde ya~anan hızlı değişim dikkate alınarak, SSCB lideri Gorbaçov'un önerisi üzerine 19-21 Kasım 1990 tarihleri arasında, Paris'te Devlet ve Hükûmet Başkanları düzeyinde AGİK'in ikinci zirvesi düzenlenmiştir. Zirve toplantısında, Avrupa'da yaşanan tarihî gelişmeler karşısında, Nihaî Senedin hükümleriyle temel ilkelerinin teyidi, AGİK sürecinin tüm boyutlarıyla daha ileriye götürülmesi, sürece ivme ve kapsan kazandırılması ve bunun için gerekli mekanizmaların oluşturulması sağlanmıştır. Paris Zirvesi bu nedenle AGİK için önemli bir dönüm noktası teşkil etmiş ve Paris Şartı'nın kabulü ile AGİK bir konferans süreci olmaktan çıkartılıp, kurumsallaşmanın ilk adımları atılmıştır.
Yeni Bir Avrupa İçin Paris Şartı
AGİK/AGİT'in kurucu belgesi olarak kabul edilen Helsinki Nihaî Senedi'nin ardından imzalanan en önem: belgenin Paris Şartı olduğu söylenebilir. Paris Şartı'nın ilk paragrafında, "The era of confrontation and division of Europe has ended" cümlesiyle Soğuk Savaşın ve Avrupa'nın bölünmüşlüğünün sona erdiği ve Avrupa'da karşılıklı saygı ve işbirliğine dayalı yeni bir dönemin başladığı ilân edilerek, demokrasi, insan hakları, temel özgürlükler ve hukukun üstünlüğü ilkesine bağlılık taahhüdünde bulunulmuştur. Şartın, "Gelecek için Rehber İlkeler” başlıklı bölümünde Soğuk Savaş döneminde diğer konuların gölgesinde kalan yeni konulara dikkat çekilmişti. Örneğin, diğer hususlar arasında göçmen işçiler meselesi ilk kez ayrı başlık altında ele alınmış, meselenin ekonomik, kültürel ve sosyal boyutunun yanı sıra, insanî boyutunun da olduğu kabul edilmiş, insanî boyut bölümün de ise ırkçılık, ayrımcılık ve yabancı düşmanlığına karşı ortak mücadele edileceği yönünde taahhütte bulunu muştur.
AGİK Helsinki Zirvesi ve 1992 Helsinki Belgesi
AGİK'in bugünkü faaliyetleri ve yapısı bakımından Helsinki Zirvesi (9-10 Temmuz 1992) ve Zirve'de kabul edilen "1992 Helsinki Belgesi" önemli bir yer tutmaktadır. Gerek Helsinki Nihaî Senedi'ni ( 1975), gerek Paris Şartı'nı teyid eden 1992 Helsinki Belgesi, Soğuk Savaşın sona ermesiyle yeni sorunlar ve belirsizliklerin ortaya çıktığına işaretle, AGİK'e söz konusu "değişimin idaresi" görevini vermiştir. Bu Çerçevede, AGIK bir diyalog, müzakere ve işbirliği forumu olarak, bir yandan güvenlik alanında silâhların kontrolü, diğer yandan siyasî alanda Çatışmaların önlenmesi ve buhran yönetimi araçlarıyla, Avrupa'nın yeni yapısına barışçı yoldan geçişe katkıda bulunmaya aday olmuştur. Helsinki'de ayrıca, Avrupa'nın güvenliğinin bölünmezliği, siyasî, askerî, ekonomik, insanî ve Çevre boyutları ve "kapsamlı güvenlik" kavramı tekrar vurgulanmış ve insanî boyut Çerçevesinde taahhütlerin münhasıran devletlerin iç işlerini ilgilendiren bir mesele olmadığı ve bu konunun doğrudan ve meşru olarak tüm katılımcı devletlerin ilgi alanına girdiği kabul edilmiştir. Ayrıca, Orta Asya Cumhuriyetleri da*hil Sovyetler Birliği ardılı devletleri de kapsayan AGİK'in Vancouver'dan Vladivostok'a kadar uzanan bir ortak değerler topluluğu olması hedeflenmiştir.
Helsinki Belgesi ayrıca, İnsanî Boyut, Barışı Koruma, Ekonomik İşbirliği, Çevre ve Akdeniz ülkeleriyle ilişkiler gibi çeşitli konularda rehber niteliğinde hükümler ortaya koymuştur.
AGİK'ten AGİT'e - 1994 Budapeşte Zirvesi
Budapeşte Zirvesi'nde AGİK bir konferans olmaktan çıkıp örgüt niteliği kazanmıştır. Budapeşte kararları uyarınca, Daimî Konsey AGİT'in düzenli karar mersiî olarak saptanmış, ayrıca bu kararlarda AGİT'in geçmiş teki tüm AGİK ilkeleri temelinde Çatışma önleme, buhran yönetimi etkinliklerinin geliştirilmesi vurgulanmıştır.
Budapeşte'de kabul edilen güvenliğin siyasî-askerî yönlerine ilişkin Davranış İlkeleri Rehberi (DIR) (Code of Conduct) AGİT'in son yıllarda normatif alandaki en büyük başarılarından biri olarak değerlendirilmektedir.
AGIT Lizbon Zirvesi
AGİT Lizbon Zirvesi 2-3 Aralık 1996 tarihlerinde toplanmıştır. Zirve'de ülkemizi 9. Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman Demirel temsil etmiştir. Lizbon Zirvesi, 55 üye ülkeyi Çağdaş ortak değerler üzerinde birleştiren bir forum ve AGİT'in uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olumlu bir adım teşkil etmiştir. Burada, ayrıca demokratik ilkelere ve insan haklarına saygının güvenlik ve işbirliği ortamının yaratılması için temel unsurlar olduğu teyid edilmiştir.
Lizbon Zirvesi'nde Avrupa'nın ortak güvenliğine ve AGİT güvenlik modeline ilişkin konular ele alınmıştır. Bu meyanda, güvenliğin bölünmezliği, başta terörizm olmak üzere ortaya Çıkan yeni risk ve tehditlere karşı or*tak mücadele gereği, AGİT ilke ve yükümlülüklerine uyulmasının önemi ve AGİT'in insanî, ekonomik ve askerî alanlardaki faaliyetleri gibi hususlar görüşülmüştür.
Zirve'de buna ilâveten, güvenliğe olumsuz etkileri bulunan bazı sorunlara da değinilmiştir. Bosna-Hersek Yukarı Karabağ, Çeçenistan ve Kosova gibi AGİT gündemindeki bölgesel sorunların çözümü için teşvik edici yaklaşımların benimsenmesi gereği vurgulanmıştır.
Sayın Cumhurbaşkanımızın bundan sonraki AGİT Zirvesi'nin İstanbul'da gerçekleşmesi yolundaki teklifi de nihaî belgeye girmiştir.
II. Güvenlik Boyutlarındaki Gelişmeler
AGİT'e taraf devletler arasında itimadın geliştirilmesi ve askerî faaliyetlerde şeffaflığın sağlanması ve böylece askerî Çatışma tehlikesinin giderilmesi düşüncesiyle kabul edilen ilk nesil güven ve güvenlik arttırıcı ön*lemler Nihaî Senet'de yer almış ve bunlar daha sonra 1986'da Stokholm'de toplanan Avrupa'da Silâhsızlanma Konferansı (ASK) ve Viyana'da gerçekleştirilen ve 1990, 1992 ve 1994 Viyana Belgelerinin kabulü ile sonuçlanan Güven ve Güvenlik Arttırıcı Önlemler (GGAÖ) müzakerelerinin temelini oluşturmuştur. Bu sürecin en önemli sonucunu 1992 yılında yürürlüğe giren Avrupa'da Konvansiyonel Silâhlı Kuvvetler Antlaşması'nın (AKKA) imzalanması teşkil etmektedir. İstanbul Zirvesi'nde AKKA Antlaşması'nın adaptasyonu tamamlanarak Devlet Başkanlarınca imzalanmıştır.
III. Türkiye ve AGİT
Türkiye, AGİT'in tüm aşamalarında yer almış bir ülke olarak bu örgütün Avrupa Güvenlik Mimarisi içinde gelişimini yakından izlemektedir. Güvenliğin bölünmezliği ve çok boyutluluğu ilkelerine verilen önem çerçevesinde de Türkiye AGİT'in sorunlara yaklaşımının bu ilkeler temelinde gelişmesini desteklemektedir. AGİT'in esnek hareket kabiliyeti, oydaşmaya dayanan karar alma usulü, siyasî bağlayıcı yapısı, coğrafî bölgesinin genişliği AGİT'in ülkemiz için önem taşıyan özellikleridir. Türkiye, bağımsızlıklarının akabinde başta Orta Asya ülkeleri olmak üzere tüm BDT ülkelerinin AGİT'e katılımını da bu bakış açısı ile desteklemiştir.
Türkiye, AGİT bünyesinde AB üyesi olmayan, ancak NA'I'0 kapsamında Avrupa askerî mimarisinin önem bir unsurunu oluşturan bir ülke olarak AGİT'te de gerek bölgesel gerek evrensel barış ve istikrar için doğru olduğuna inandığı adımları açıkça savunmak yeteneğine ve gücüne sahiptir. Maddi katkı oranının yüzde 1 olması ve AGİT kurum ve yapılarında istenilen düzeyde personelin bulunmamasına karşın, ülkemiz AGİ'I'te AB, ABD, RF, Kanada, Norveç gibi dünya siyasetine yön veren ülkeler ile kimi zaman işbirliği kimi zaman pazarlık yolları ile alınan kararlarda söz sahibi olabilmektedir. AGİT'in güvenlik boyutlarının (siyasî-askerî, insanî boyut, ekonomik boyut) her üçü de ülkemizin çıkarlarını yakından ilgilendiren gelişmelere sahne olmaktadır. Ayrıca Balkanlar, Kafkasya, Orta Asya gibi ülkemizi yakından ilgilendiren bölgelerde ortaya çıkan sorunlar ve bu bölgelere AGİT'in eli en rolü de Türkiye'nin AGİT bünyesindeki çıkarlarının ve rolünün yeniden tanımlanmasına yol açmaktadır.
AGİT, Kuzey Amerika'yı, Batı Avrupa'yı ve tüm Avrasya'yı kapsayan geniş bir coğrafyada yer alan 54 ülkenin oluşturduğu etkin ve önemli bir teşkilâttır. Soğuk Savaş döneminde iki zıt ideolojik kutup arasında bir diyalog forumu olarak global yumuşamaya büyük katkıları olmuş ve 1990'dan sonra demokrasi, insan haklarına saygı, hukukun üstünlüğü ve serbest piyasa zemininde yeni bir dayanışmanın tüm Avrupa'ya hâkim olması ile sonuçlanan süreçte önemli rol oynamıştır.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlıklarını kazanan cumhuriyetlerin de katılımıyla üyelik kompozisyonu zenginleşen AGİT, sonraki dönemde ortaya çıkan bölgesel çatışmalara zamanında müdahale edememesi nedeniyle doğan trajedilere engel olamamışsa da, bu ihtilâtlara barışçı çözümler bulmaya eğilimi, bu amaçla yeni mekanizmalar oluşturulmasını sağlamış ve birçok bölgeye AGİT misyonları gönderilmiştir. Bunlar her yerde derhal somut sonuçlar vermemişse de, bugün çözüm yoluna girmekte olduğuna dair olumlu işaretler aldığımız Balkanlar'daki ve Kafkaslar'daki ihtilâflarla ilgili uzun vadeli, sabırlı çabalar sürdürülmüştür. Bu itibarla, AGİT'in Balkanlar’dan Kafkasya ve Orta Asya'ya uzanan bölgenin barış ve istikrarında oynamakta olduğu olumlu rol inkâr edilemez bir gerçektir.
Türkiye, AGİT'e 1975'te Helsinki Süreci'nin başlangıcından itibaren önemli katkılar yapmıştır. Türkiye bu* gün de bölgesel konumuyla, AGİT üyesi ülkelerin pek çoğuyla olan tarihî, kültürel bağlarıyla ve uluslararası topluluğun barış harekâtlarına yaptığı katkılarla AGİT'teki yapıcı rolünü sürdürmektedir.
AGİT önümüzdeki yüzyılda da önemli bir teşkilât olarak varlığını sürdürecektir. AGİT içerisindeki etkinliğimizin artmasının hem ulusal, hem de bütün AGİT camiasının çıkarlarına uygun olduğuna şüphe yoktur. Zira Türkiye'nin dış politikasındaki temel önceliği barışa hizmet etmektir.
İstanbul Zirvesi, 20. Yüzyılın son büyük uluslararası diplomatik etkinliği olmuştur. 54 ülkenin devlet veya hükümet başkanlarının yanı sıra, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Sayın Kofi Annan da ülkemize gelmiştir. İstanbul Zirvesi içerik bakımından AGİT'in belki de en zengin zirvesi olarak nitelenebilir. Zira İstanbul Zirvesi'nde AGİT'in gelecek 10 yıl faaliyetini yönlendirecek Güvenlik Şartı, AKKA'nın adaptasyonu, Güven Arttırıcı Önlemler'e dair Viyana Belgesi'nin modernizasyonu ve bir de AGİT üyelerinin güncel konulara bakışını yansıtan İstanbul Bildirisi kabul edilmiştir. Söz konusu belgelerin kabul edilmesinin yanı sıra, İstanbul, önemli bir* çok ikili ve Çok taraflı temas ve görüşmeye ev sahipliği yapmıştır. 9. Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman Demirel’in AGİT 1996 Lizbon Zirvesi sırasında yaptıkları öneri üzerine gerçekleşen İstanbul Zirvesi ülkemizin siyasî tanıtımı açısından da Çok önemli bir fırsat teşkil etmiştir.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Hukuk (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Siyasal Bilimler-ab Güvenlik Ve Işbirliği Teşkilatı(agit)
Yazdır
Gelişmiş Arama
Aralık 12, 2012, 11:27:11 ÖÖ