Divan edebiyatın da derinden etkilemiş
büyük bir İran’lı şairidir. Günümüze Şehname adlı yapıtı kalmıştır.

Asıl adı
Ebu’l-Kasım Mansur olan Firdevsi’nin yaşamı hakkında yeterli kesin bilgi yoktur.
Yaşamı çeşitli söylencelere karışmış, eski kaynaklarda bir masal havasında anlatılmıştır. Firdevsi
Tus kentinde soylu bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Şehname’den, iyi bir öğrenim
gördüğü, eski Farsça ile Arapça’yı ustalıkla kullanacak derecede öğrendiği
anlaşılmaktadır. Daha gençlik yıllarında İran Tarihine büyük bir ilgi duydu. Halk arasında
anlatılan efsane ve öyküleri de kapsayan büyük bir destan yazmak istiyordu. 974 yılında
Şehname’yi yazmaya konuldu.
Şairin bundan sonraki yaşamı üzerine çeşitli
öyküler anlatılmaktadır. Yaygın olan öyküye göre Firdevsi, Şehname’yi Gazneli Sultan
Mahmud’a sunmak için Gazne’ye gider; ama saraya girmekte zorluk çeker.
Sarayın çevresinde dolaşırken üç saray şairi ile karşılaşır. Onlara dileğini söyler. Şairler
Firdevsi’yi sınamak için küçük bir deneme yaparlar. Denemenin amacı şudur: Dizeleri
“ şen ” hecesiyle biten bir dörtlük söylemek. Buna göre her biri sırayla bir dize
söyleyecektir. Farsça’da “ şen “ hecesiyle biten üçten fazla sözcük
bulunmadığını düşünen saray şairleri, Firdevsi’nin uyak bulamayacağından emindirler.
Saray şairleri sırayla üç dize söyledikten sonra sıra Firdevsi’ye gelir. Firdevsi,
İran’ın eski kahramanlarından Poşen’in adını dördüncü dizeye uyak yaparak
dörtlüğü tamamlar. Bu kahramanın kim olduğunu bilmeyen şairler Firdevsi’nin
açıklamalarına hayran kalırlar ve Firdevsi’yi Sultan Mahmud’a tanıtırlar.

Firdevsi, kısa zamanda Sultan Mahmud’un hayranlığını kazanır. Sarayda
kendisine özel bir yer ayrılır ve Şehname’yi yazmayı burada sürdürür.
Firdevsi’nin yazdığı bölümleri okudukça hayranlığı artan Sultan Mahmud şairin her beyti
için bir altı ödenmesini buyurur. Ama vezir, Firdevsi’yi kıskandığı için ve bu ödemenin
bütçeye büyük getireceği gerekçesiyle buyruğu savsaklayıp, ödemeyi yapmaz. Firdevsi ise
kişiliğine yediremediği için veziri, Sultana şikayet edemez. Bu arada şairin yazdığı bölümler
elden ele dolaşmakta, ünü yaygınlaşmaktadır. Ama bu durum şaire düşman kazandırır, sarayda
onu çekemeyenler artar. Bu kişiler, Firdevsi’nin din yolundan sapmış biri olduğunu ileri
sürerler ve söylentiler Sultana kadar ulaşır. Sonunda Firdevsi 60 bin beyitten oluşan
Şehname’yi Sultan Mahmud’a sunar. Sultan şaire 60 bin altı yerine 60 bin
gümüş verince Firdevsi, kendisini aşağılanmış hissederek saraydan ayrılır. Bir söylentiye göre
aldığı paranın yarısını bir hamamcıya, yarısını da içtiği şerbetin karşılığı olarak şerbetçiye verir.
Daha sonra Herat kentinde bir dostunun yanına sığınır.

Bazı kaynaklar
Firdevsi’nin Herat’tayken Sultan Mahmud için ağır bir yergi şiiri yazdığından söz
eder. Bazı kaynaklarda ise şairin, Herat’ta büyük bir caminin duvarına Sultan Mahmud
için yazdığı övgü şiirini astığını ve bu övgüyü duyan Sultan Mahmud’un yapılan
haksızlığı öğrendiği yazılıdır. Sultan Mahmud, hemen 60 bin altını Firdevsi’ye gönderir.
Ama altınları getiren ulak, kentin bir kapısından girerken, Firdevsi’nin cenazesi de öbür
kapıdan çıkmaktadır. Şairin kızı da gönderilen altınları bir hayır kurumuna bağışlar.
 
Firdevsi’nin Şehnamesi, İran’ın Arap egemenliğine girene kadarki tarihini
içerir. İran tarihi ve mitolojisi, eldeki eski kitaplara, dilden dile dolaşan söylencelere ve öykülere
dayanılarak yazılmıştır. Yapıt mesnevi biçimde düzenlenmiş 60 bin beyitlik bir şiirdir. Firdevsi
yapıtını yazarken bir tarihçi gibi çalışmış ama tarihsel bilgileri güçlü şiir yeteneği ile işlemiştir.
Yapıtın yazıldığı dönemde Arapça’nın çok yaygın olmasına karşın, Firdevsi Arap dili ve
kültürünün egemenliği altındaki İran ulusuna, büyük bir tarih ve kültür zenginliğine sahip
olduğunu göstermek istercesine kendi dillerinde bir yapıt sunmuştur. Yapıt çok yalın bir dille
yazılmıştır. Şehname gerek şiirsel gücüyle, gerek bilgi zenginliğiyle Divan şairlerinin
başyapıtlarından biridir. Bunu yanı sıra bir ulusun tarihi üzerine tek bir şair tarafından yazılmış
benzer bir yapıt yoktur. Şehname dünya şiirinin, özellikle destan türünün büyük klasikleri
arasındadır. Dünyanın birçok diline çevrilmiş olan yapıt Türkçe’ye ilk kez 16.yüzyılda
Tatar Ali Efendi tarafından eksiksiz olarak çevrilmiştir. Günümüz Türkçe’sine ise Necati
Lugal tarafından aktarılmıştır.

paylaşım için ederimm )=

Güzel Bi Bilgi Emeğine Saglık teşekkürler Paylasımın İçin