Çocuklarda gelişme geriliği, hiperaktivite ve obezite gibi rahatsızlıklara neden olan kimyasal maddeler, yetişkinlerde ise kısırlık ve çeşitli kanser türlerine neden olabilir.

Oyuncak, temizlik maddesi, şampuan, ambalaj ve günlük yaşamda sık kullandığımız pek çok üründe yer alan kimyevi maddeler çocuklarda gelişme geriliği, hiperaktivite, obezite; yetişkinlerdeyse kısırlık ve çeşitli kanser türlerine neden olabiliyor. Bunun başlıca nedenleri arasında içeriklerindeki “endokrin karıştırıcı/jammer” olarak adlandırılabilecek hormon bozucu maddeler yer alıyor. Memorial Etiler Tıp Merkezi Endokrinoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Gökhan Özışık, endokrin bozucular ve korunma yöntemleri hakkında bilgi verdi.
Tüm vücut dengesini alt üst ediyor

İnsan sağlığı ve neslinin devamı metabolizma, büyüme-gelişme, zihinsel fonksiyonlar, bağışıklık sistemi ve üreme için hayati rolleri bulunan hormon ve benzeri sinyal taşıyıcı maddelerin kusursuz çalışmasına bağlıdır. Endokrin ve nöroendokrin sistemler olarak bilinen ve vücut içinde bir noktadan diğerine sinyal ileten ağlarda herhangi bir sebep ile karışıklığa yol açan kimyasal maddelere ise “endokrin karıştırıcı” adı verilmektedir. Radyofrekans iletiminin bozulmasına yol açan “jammer”lara benzetebilecek bu maddeler moleküler düzeyde sinyal taşıyıcı maddeleri algılayan sabit sensörleri geçici olarak köreltmek veya bu sensörleri kandırarak aşırı uyarmak sureti ile etki gösterir.
Yaşamsal kodları yani DNA’yı etkiler

Hormon ve benzeri moleküller dolaşımda genellikle bir kargo proteinine bağlı halde taşındıkları için bu proteinlerin yapısını ve miktarını değiştiren kimyasal maddeler de sinyal iletimini bozabilir. Diğer taraftan, bazı kimyasal maddelerse hormonların üretimi veya aktive/deaktive olmasına karışarak endokrin sistemlerde arızaya yol açabilmektedir. Bazı sensörler ise sabit değil de hareketli olduğundan bağladıkları hormonları (sensör-hormon ilişkisi birleşen lego parçalarına benzer) doğrudan DNA’ya taşımak sureti ile bu moleküllerin yaşamsal kodlara erişmesini sağlayabilmektedir.
Günlük yaşamda sıkça karşılaşıyoruz

Bir hayvana ait hormon başka bir hayvan türüne toksik etki gösterebileceği gibi bitkisel hormonlar da farklı yollardan insan ve hayvanlara ulaşarak istenmeyen etkilere yol açabilir. İlaç endüstrisince üretilen sentetik hormonlar, kimya endüstrisinde kullanılan kimyasal ajanlar ve yan ürünler de endokrin sistemleri bozabilmektedir. Gelişme geriliği, dikkat dağınıklığı, hiperaktivite, entellektüel becerilerde azalma, erken veya geç ergenliğe girme, obezite, iştahsızlık gibi yeme davranış bozuklukları, sperm sayı ve kalitesinde bozukluk-kısırlık, tiroid hormon yetersizliği, iskelet anormallikleri, yorgunluk, sık hasta olma, erken yaşlanma ve hatta bazı tür kanserlerle ilişkili olduğundan neredeyse çoğu bilim adamının şüphe duymadığı bu kimyasal ajanlara akla gelebilecek her ortamda, kullanılan çoğu malzemede (ambalaj, boya, oyuncak vs) ve hatta gıda maddelerinde (zirai kalıntılar, katkı maddeleri vs) rastlamamak/maruz kalmamak neredeyse imkansızdır.
Bu maddelere dikkat

Tanımlanmış bine yakın endokrin bozucu arasında; ev ortamında bulunanlar aletler, yapı/izolasyon malzemeleri, mefruşat, mobilya ve temizlik ürünleri, kozmetikler, şampuan, losyon ve sabun gibi kişisel bakım ürünleri, gıda katkı maddeleri, plastik ve lastik ürünleri, haşere ve böcek öldürücüler, dezenfektanlar ve antimikrobik ürünler, tutkal, boya, ahşap ürünlerinde kullanılan yüzey koruyucular, çözücüler, alev almayı önleyecek kimyasallar, metalurjide kullanılan ürünler, fitoöstrojenler, flavinoidler, fenolik asitler ve hastane ortamında özellikle laboratuvarda kullanılan kimyasallar sayılabilir.
Alınması gereken önlemler

1- Bu kimyasal maddelere karşı bilinç daha çocukluk döneminde verilecek eğitimle artırılmalı.
2- Hava, su kaynakları, bitki örtüsü ve yaşam alanlarımızdan uzakta dahi olsalar başka canlıların doğal ortamlarının korunmasına (endüstriyel atıkların filtrelenmesi gibi) özen gösterilmeli.
3- Çocuk sahibi olmayı planlayan çiftlere, hamilelere ve yeni annelere eğitim verilmeli.
4- Dayanıklı tüketim malzemeleri, ev ortamında kullanılan ürünler alınırken bilinçli davranılmalı.
5- Sebze ve meyvelerin tarımsal ilaçlardan arınmış olmasına özen gösterilmeli, gerekli durumlarda evdeki musluklarda filtre kullanılmalı.
6- Gıda maddeleri ile temas halinde olan plastik ve benzeri petrokimyasallardan üretilmiş kaplar, ambalajlar bilinçli seçilmeli.
7- Cam şişede sular tercih edilmeli.
8- Kaynağı ve içeriği bilinmeyen bitkisel karışımlar sağlık profesyoneline danışılmadan tüketilmemeli, bilinmeyen mantarlar toplanıp yenmemeli.
9- Bebek ve çocukların normal gelişim gösterip göstermedikleri mutlaka izlenmeli.
10- Erken veya geç ergenlik belirtisi gösteren, hızla ve aşırı kilo alan çocuklar hekim muayenesinden geçirilmeli.
11- Şüpheli gölet ve su birikintilerine yüzmek ve serinlemek amacıyla girilmemeli.
12- Kullanılmayan deterjan, temizlik sıvıları ve ilaçlar (Örneğin doğum kontrol hapları, hormon içeren ilaçlar) lavabo, klozet gibi alanlara dökülmemeli.
13- Sinek kovucu olarak doğal uçucu yağlar (lavanta, okaliptus, limon, nane gibi) tercih edilmeli.