Klinik ve röntgen muayenelerini, biyolojik incelemeleri kapsar.

KLİNİK MUAYENE

Bir tıkanma sarılığı dışında, gözle muayene fazla bilgi vermez. Bu sarılık kalıcı değildir ve başlıca özelliği zaman zaman açılmasıdır. Birkaç gün süren ateş ve ağrılı dönemden sonra, sarılık ortaya çıkmıştır. Deriyi ve mukozaları boyayan belirgin bir sarılıktır (kaşıntılarla birliktedir); sidik siyahımsı renk alır; dışkı renksizleşir. Ama bazen de, yalnızca göz sümüksel zarlarını boyayan hafif bir sarılık görülür. Sorguda mutlaka araştırılmalıdır; çünkü gerileyip, muayene sırasında yitmiş olabilir.

Elle muayene klinik muayenenin başlıca evresidir. Hasta sırtüstü yatmış durumda ve karnı gevşekken, 2 elle yapılır. Karnın sağ üst bölgesine yerleştirilen 2 elle, derin bir soluk alış sırasında kendiliğinden gelen ağrıya benzer bir ağrı uyandırmaya çalışır. Ağrı sağ kaburgalar kenarından başlar ve kuşak biçiminde arkaya yayılır. Ağrının araştırılmasına «Murphy testi» denir.

RÖNTGEN İNCELEMELERİ

Hazırlıksız karın filmi

Sol ön eğik konum bir safra taşının görünür kılınması için en uygun konumdur. Genellikle küçük olan safra taşlarının, kıkırdak kaburga kemik leşmelerinden, orta çizgide yapılan karın içine bakma muayenesi nedbelerinin kireçleşmesinden ya da böbrek taşlarından ayırdedilmesi oldukça güçtür. Genellikle taş saydamdır ve x ışınları tarafından görünür kılınmaz; çok ender olarak, bu muayeneyle «porselen safra kesesi» diye nitelenen safra kesesinin bütün çeperinin kireçleştiği görünümü ortaya çıkabilir. Ayrıca, safra kesesi içinde, hareket eden örtü biçiminde çok sayıda taş görüntüsü saptanabilir. Bazen de, hazırlıksız filmde, safra yollarında hava görülebilir (aerobili); bu, karaciğer içi safra kanallarını da görünür kılar; safra yollarında hava bulunması, genellikle sindirim yolları ile safra yolları arasında bir ilişki bulunduğunu belirtir; daha çok cerrahi girişimlerden sonra (ağızlaştırma ameliyatları) görülür. Bazen de, bir taşlı safra kesesi iltihabının ihtilatıdır.

Ağız yoluyla safra kesesi filmi çekme

Safra yollarının röntgenle incelenmesinde mutlaka gerekli ikinci yöntemdir. Kolay ve tehlikesiz bir muayene yöntemidir: Ağız yoluyla x ışınlarını geçirmeyen iyotlu bir madde içirilir; barsaklardan emilen bu madde, gidip safra kesesinde toplanır. Ağız yoluyla safra kesesi filmi şu koşullar altında alınmalıdır.-

— muayeneden önceki son yemek hafif olmalı, yağlı besinler yenmemeiidir;

— saydamsız maddeyi hasta, muayeneden 10 saat kadar önce, akşam almalıdır;

— safra kesesinin çabuk boşalmaması için, filmler çekilene kadar hasta aç kalmalıdır;

— kusma ve ishal, safra kesesinin görülmesini zorlaştıran durumlardır;

— bu incelemenin yapılabilmesi için, karaciğerin normal ya da normale yakın olması gerekir; sarılık varsa ya da bilirübin miktarı yüksekse, bu incelemenin yapılması gereksizdir, çünkü safra salgılanışı zaten yetersiz demektir.

İnceleme iki evrede yapılır:

— hasta yatar ya da ayaktayken, safra kesesi üstüne baskı yapılarak (ya da yapılmaksızın) alınan filmlerde safra kesesinin incelenmesi (baskı, karın üstüne yerleştirilen bir kauçuk balonla olur);

— «deney yemeği»nin verilmesinden (önce bir bardak buzlu su, sonra yumurta sarısı içirilmesi) sonra, ana safra yolunu görünür kılan safra salgı lanmasmın incelenmesi. Filmler beşer dakika arayla, hasta yatar durumdayken çekilir.

İyi koşullar altında yapılırsa, bu inceleme safra kesesinin ve ana safra yolunun görünür kılınmasını sağlar. Ama, özel durumlarda daha ince muayeneler gerekir.

Toplardamar yoluyla safra yolları filmi çekme

Yukarda anlatılan muayene yöntemlerinden biridir.

Toplardamar yoluyla saydamsızlaştırıcı iyotlu maddenin verilmesiyle, ilacın sindirim sistemini geçiş evresi atlanarak yapılır. İyotlu bileşim plazma proteinlerine bağlanır ve doğrudan karaciğere gider. Oradan da safra yollarıyla salgılanır; demek ki, otuz dakika içinde karaciğer içi safra yollarını, ana safra yolunu ve safra kesesini saydamsızlaştıracaktır. Morfin iğnesi yapılarak Oddi büzücü kası kapatılmışsa, saydamsızlaşma daha belirgin olur. Ama bu muayenenin yapılması için de, karaciğer işlevlerinin normal ya da normale yakın olması gerekir. İlk filmler iğneyle saydamsızlaştırıcı ilacı vermenin bitiminde, sonrakiler, ana safra yolu görünür kılınıncaya kadar her on dakikada bir alınır.

ÖTEKİ MUAYENE YÖNTEMLERİ

Bunların arasında en yenisi, onikiparmak barsağına bakma (düodenoskopi) denetimi altında koledok kanalına girilerek akıma ters yönde ışın tutucu madde vermedir. Sarılığın’ tıkayıcı tipte olup olmadığı kuşkuluysa yapılır. Wirsung kanalında yarattığı fazla basınç sonucunda pankreas iltihabına (pankreatit) yolaçma tehlikesi vardır (muayeneden sonraki günlerde pankreas işlevlerinin yakından incelenmesi gerekir). En iyi röntgen incelemesi ameliyat sırasında yapılandır: Safranın geçişindeki (ya da X ışınlarını tutan sıvının geçişindeki) basınç değişiklikleri ve safra yollarındaki kalıntı basınç incelenir; safra kesesi ya da yoluna sokulan sondadan, önce basınç ölçen özel bir aygıtla basınç kaydedilir. Sonra sondadan saydamsız madde verilerek, safra yolları görünür kılınır.

Bu muayeneye «safra yollarının radyomano-metrisi» denir. Safra yollarıyla ilgili her türlü cerrahi girişimde mutlaka uygulanmalıdır; çünkü, ana safra yolunda olan taşları ya da Oddi büzücü kası iltihabını (Oddit) açığa çıkarmayı sağlar.

BİYOLOJİK İNCELEMELER

Bunlar, karaciğerin safra salgılama görevini değerlendiren, bir önceki konuda anlattığımız incelemelerdir.

Protrombin düzeyi, daha çok karaciğer hücresinin protein senteziyle ilişkili de olsa, ilgi çekici bir öğedir. Gerçekten, karaciğerde protrombin sentezi, «K vitamini» adı verilen bir vitamine bağlıdır. Fizyolojik olarak K vitamini ince barsakta yağlarla birlikte sindirilir; oysa yağların emilebilmesi için, safra bulunması gereklidir. Barsağa safra akımı eksik olunca, yağlar, onlarla birlikte de K vitamini daha az emilecektir. Sonuç, hastanın kan protrombin düzeyinin düşmesidir. Ama, teşhis bakımından asıl önemli olan şudur: Bu durumda kas yoluyla K vitamini iğnesi yapılması, protrombin oranını yükseltir; oysa, karaciğer hücre bozukluklarında, sözkonusu iğnenin hiçbir etkisi olmaz.



alıntı