Dünya Ruh Sağlığı Örgütü’nün verilerine göre, Dünya yüzeyindeki her 4 insandan biri, hayatının bir noktasında tedaviden fayda görebilecek bir ruhsal hastalığa sahip oluyor (World Health Organization, 2008, 10 Kasım). Daha dramatik konuşacak olursak, istatistiklere göre, 4 kişilik bir ailede yaşıyorsanız eğer; biriniz hayatınızın bir noktasında akıl hastası olacaksınız. Korkutucu mu? Korkacak bir şey yok. 10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü de işte tam bu mesajı vermek için var* .

Dünya Ruh Sağlığı Günü ve Haftası, Dünya Ruh Sağlığı Örgütü tarafından akıl hastalıklarına ilişkin pek çok sorunu hedef alması amacıyla başlatılmış bir girişim. 1992 yılından bu yana kutlanan Dünya Ruh Sağlığı Haftası, her yıl belirlenen farklı bir tema doğrultusunda gerçekleştiriliyor. Bu yılın teması ise “Ruh Sağlığını Küresel Öncelik Haline Getirmek”. Bu temanın seçiliş nedenine iyice vakıf olmak için, biraz daha rakamlardan bahsedelim:

· Dünya üzerinde ruhsal hastalığı olan kişi sayısı 500 milyona ulaşmış durumda.(Durutuna, 2008)

· Bu, her 7 kişiden 1’inin tedavi gerektirecek derecede ruhsal sorunu olduğu anlamına geliyor. (Durutuna, 2008)

· Dünya üzerinde en fazla yeti yitimine neden olan 10 hastalıktan 4’ünü (depresyon, şizofreni, alkol-madde kullanım bozuklukları ve obsesif-kompulsif bozukluğu) ruhsal hastalıklar oluşturuyor. (Durutuna, 2008)

· Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, akıl hastalıklarından birine maruz kişilerin %75’inden fazlası herhangi bir tedavi görmüyor (World Health Organization, 2008).

· Türkiye’de her 100.000 kişiye 1 psikiyatr, 1 psikolog ve 1 sosyal hizmetler uzmanı düşüyor (Dönmez, 2007).

Tüm bunlar şu anlama geliyor: Ruh sağlığı hastaları ve hastalıkları, artık bir stigma** olmaktan çıkmak zorunda. Hükümetler ve uzmanlar kadar kamuoyu da bu konuda yanlış bildiklerini ve bilmediklerini tek tek gözden geçirip, üstüne düşen görevi yapmalı. Zira, ruhsal sağlık sorunları yalnızca belli başlı hastanelerde yatmakta olan bir azınlığın muzdarip olduğu bir şey değil. Bugün, amiyane bir tabirle, pek çok ağza sakız olmuş “depresyon, panik atak, şizofreni” gibi sözcükler aslında bireyler ve devletler üzerinde maddi manevi büyük bir yük teşkil eden önemli rahatsızlıklar. Bu yazı kapsamında her ne kadar özellikle ülkemiz için dikkat çekilmesi gereken bazı noktalar özetlenecek olsa da, daha detaylı bilgilendirme çalışmalarının gerekliliği yadsınamayacak ölçüdedir.

Kelimeler…

Günlük hayatımızda kullandığımız akıl hasta ve hastalıklarına ilişkin kelimelerin ne yazık ki pek çoğu hakaret yahut alay anlamı taşımakta. Bunların bir kısmı öylesine normalleşmiş ki Türk Dil Kurumu sözcüklerinde hakaret içeriğiyle bir anlam satırı haline gelmiş. Manyak sözcüğünü ele alalım: Manyak, TDK’ya göre ilk anlamıyla “Maniye yakalanmış (hasta)” demek. Mani, bir çeşit akıl hastalığı formu. Fakat pek çoğunuzun da aşina olduğunu gibi biz bu terimi çok farklı anlamlarla sıklıkla kullanıyoruz. TDK da bu anlamı güzel yakalamış ve bize şöyle açıklıyor: ünlem, hakaret yollu "Aptal, çılgın, dengesiz, deli" anlamlarında bir seslenme sözü. Yani, aslında Manyak, bir hastalıktan muzdarip kişiyi tariflemesi gereken bir terim iken “hakaret” halini almayı başarmış.

Bu da bizi asıl soruna getiriyor: Neden grip, kanser, ülser gibi hastalıklar bir hakaret teşkil etmezken akıl hastalıkları bir çeşit alay ve hakaret tabiri olmaya inatla devam ediyor? Neden ülkemizdeki mahkemeler “Bence sizin bir psikiyatriste gitmeniz lazım” gibi bir lafı hakaret olarak kabul edip tazminat kararı çıkarabiliyor? “Bence sizin bir dâhiliye uzmanını görmeniz lazım” demiş olsa kişi, hakaret sayılır mıydı?

Dilin bireysel ve toplumsal yaşam üzerindeki etkisi göz önüne alındığında, ruh hasta ve hastalıklarına yönelik negatif tutumların değişimine, kullanılan sözcüklerden başlanması çok da yanlış olmayacaktır. Şahsi kanaatim, bahsi geçen türde sözcüklerin kullanılmasının kaynağının kötü niyetten ziyade basitçe ‘durumun farkında olmamak’ oluşudur. Bu sebeple, bu yazıyı okuyan kişilerin artık konunun farkında olduğu ve bundan sonra daha dikkatli davranacağı varsayımı bile Ruh Sağlığı Haftası’nın amacına bir nebze ulaşmakta olduğunu gösterir.