Çoğu anne-babanın zaman zaman aralarında tatlı bir çekişmeye neden olan konulardan biri çocuklarının huy olarak hangisine benzediği… Çocuğun annesini mi yoksa babasını mı kendine örnek aldığı, aile, eş-dost toplantılarında çokça gurur, biraz da şakayla karışık kıskançlıkla dile getirilir. Tabii bu konuda sosyokültürel faktörler, geleneksel ya da modern aile yapısı ve kişilerin eğitim düzeyi de önemli rol üstleniyor. Çocukta rol model seçimi hem çocuklar hem de ebeveynler için önemli bir konu. Uzmanlar, anne-babanın ve çocuğun yakın

çevresinin rol model seçiminde önemli bir yer tuttuğunu vurguluyor. Kendini yakın bulduğu, ilgi alanlarını paylaştığı ve başarılı gördüğü kişiler çocuğun gelişim yolculuğunda diğer kişilere oranla daha öncelikli. Ailelerin çocuklara örnek davranışlar sergilemesi de çocukların psikolojisi açısından büyük önem taşıyor. Emsey Hospital’dan Psikiyatri Uzmanı Dr. Orhan Karaca, çocukta rol model seçiminin bilinç dışı gelişen bir süreç olduğunu, bu sürecin çocuğun ‘Acaba hangisini rol model olarak seçsem?’ diye düşünüp, karar vererek belirlediği bir süreç olmadığını belirtiyor.

NEGATİF ROL MODELLERE DİKKAT EDİN!

doğruokul.com’un kurucusu Ozan Yağcı, çocukların çok erken yaştan itibaren gözlemleyerek öğrendiklerini söylüyor. Her yönden örnek oluşturabilecek bir kişi ise çocukta rol model seçiminde önemli bir etken. Bu; anne, baba, öğretmen, akraba veya ünlü bir kişi olabilir. “Çocuklar genelde rol modellerini seçmek için bilinçaltında, alternatifler arasından seçim yapar. Ailelerin çocuklarla rol modelleri hakkında konuşmaları önemli. Çünkü pozitif olabildiği gibi, negatif rol modeller de var. Çocuklar rol modellerinin pozitif mi yoksa negatif mi olduğunu bilmez, sadece kendilerine örnek alırlar” diyor Ozan Yağcı. Bu nedenle negatif rol modellerin yaptıklarının da doğru, kabul edilebilir olduğunu düşünmeleri çocukları

zaman zaman içinden çıkılması zor durumlara da sokabilir. Bu konuda ailelerin çocuklarla seçtikleri rol modelleri hakkında konuşup, onları negatif olabilecek rol modellerle ilgili bilgi vermeleri büyük önem taşıyor.

AYNI CİNSİYETİ ROL MODEL ALIYOR

Rol model seçimindeki temel nokta etkilenme ancak bunu da belirleyen nedenler var. En önemlisi de çocuğun dünyaya gözünü açtığı andan itibaren etkileşim içine girdiği kişilerin zihninde oluşturduğu veri havuzu. Bu veri havuzunu oluşturan temel unsur aile ortamı. Bunun yanı sıra, günümüzde olumsuz içerikli televizyon programları da çocuğun rol model seçiminde etkili olabiliyor. Peki, rol model seçimi nasıl olmalı? “Bu soruya ‘şu şekilde olmalı’ diyemeyiz” diyor Psikiyatri Uzmanı Dr. Orhan Karaca ve ekliyor: “Bir çocuğun kimi rol model alacağını tümüyle belirlemeye çalışmak yanlış bir tutum olur. Yapılması gereken, ebeveynlerin rol model olunacak tutumlar sergilemesi ve rol model alınabilecek kişilerle çocuğun iletişiminin artmasını sağlamak.”

Çocuğun rol model seçimini belirleyen birçok faktör var. Cinsiyet, başarı, güç, gizem, şöhret, sevdiği diğer kişilerin ve toplumun rol model alınan kişiye tutumu, ilgi alanı, rol model aldığı kişiyle iletişim biçimi, onun tarafından kabul görmesi, duygularını paylaşabilmesi, ona karşı yakınlık hissedebilmesi bunlardan bazıları. Çocuk anne, baba, dayı, hala, teyze, amca gibi akrabalarıyla özdeşim kurabileceği gibi; öğretmen, sanatçı, süper güçleri olan çizgi film karakteri, bir kahraman, ilgi duyduğu alanla ilgili idealize edebileceği bir kişi ya da bir oyuncuyla kendini bütünleştirebiliyor. ‘Oğlan dayıya, kız halaya çeker’ sözünün altında, genetik özellikler dışında rol model alma da önemli yer tutuyor. “Oğlan psikodinamik olarak kendini yakın hissettiği annesinin erkek kardeşini (kendiyle aynı cinsiyet), kız ise yine aynı şekilde psikodinamik olarak kendini yakın hissettiği babanın kız kardeşini (kendiyle aynı cinsiyet) rol model alıyor. Bunda eskiden daha çok görülen geniş ailenin de payı var” diyor Psikiyatri Uzmanı Dr. Orhan Karaca.

ROL MODEL SEÇİMİ BİR YAŞINDAN İTİBAREN GERÇEKLEŞİR

Çocuk için rol model seçiminin bir yaşından itibaren başladığını söyleyen Uzman Pedagog Şenay Yılmaz, aile bireylerinde başlayan bu sürecin aşamalı olarak geliştiğini vurguluyor. Bireyler arası farklılığı algılamaya çalışan bebek bu arada cinsiyet, rol, değer yargıları, aile tutumları hakkında birçok gözlemi depolamaya başlıyor. Ortalama üç yaş civarı da bu bilgileri benimsemeye ve uygulamaya çalışıyor. Aile içerisindeki rol ve baskınlık çocuğun cinsel kimlik değerlerini doğru kazanabilmesini sağlarken, toplumsal değerler hakkında da bir öngörü geliştirmesine neden oluyor. Bu nedenle anne ve babanın sergilediği tutumlar çocuğun gelişimi açısından çok önemli.

KAVRAMSAL BECERİLERİN KAZANILMASI

Bebekler dünyayı anlamlandırmaya çalıştığı daha ilk zamanlardan itibaren ismini bilmediği birçok kavramsal beceri de kazanıyor: Güçlü ya da zayıf olmak, baskın ya da çekingen olmak, girişken ya da pasif olmak, önde ya da geride olmak gibi. Uzman Pedagog Şenay Yılmaz; “Bebeğiniz bu dönemde elbette bunları isimlendiremez ancak gözlemlerinden elde ettiği verilerle bir fikir geliştirebilir. Siz baskın karakter olmasını isterken o daha geride kalmayı ya da siz daha mesafeli olmasını isterken atılgan biri olmayı tercih edebilir” diyor. Çocuğun, babayı evi koruyan güç olarak görmesi, anneyi sahiplenici ve sevgi verici yönü ile hissetmesi ise uzmanların en çok tercih ettiği aile içi rol model kalıpları.

ÇİZGİ FİLMLER, İYİ VE KÖTÜ KARAKTERLER…

Çocuğun izlediği şiddet içerikli çizgi filmin güçlü ve iyi karakteri, kahramanlar, ailenin hakkında konuştuğu ve benimsediğini gösterdiği herhangi biri çocuk için rol model olmaya aday. Ailesinin onayladığı özellikleri gören, kendisi de aynı onayı almak isteyen çocuk, bir süre sonra bunu temsil eden diğer kişiyi kendine örnek almaya başlayabilir. Bu nedenle çocukların izlediği filmler, çizgi filmler, oyuncaklar çocuklar üzerinde sanıldığından daha etkili

ÇOCUĞU YÖNLENDİRMEK DOĞRU MU?

Bu konuda çocuğu yönlendirmenin doğru bir yaklaşım olduğunu belirten Psikiyatri Uzmanı Dr. Orhan Karaca’ya göre önemli olan nokta, yönlendirme ile yönetme arasındaki farkın gözetilmesi. Bir çocuğa bir şeyi işaret ederek sevmesinin yolunu açmakla, onu sevmeye zorlamak arasındaki farka dikkat etmek gerekiyor. Çünkü eğer uygun yönlendirme yapılmazsa, çocuk kötü davranışları olan kişileri kendine rol model alabiliyor. Çocuğa rehberlik yapmak ise anne-babanın görevi. Çocuğu rol model konusunda direkt yönlendirmek yerine, farkındalık katarak yönlendirmenin daha sağlıklı olduğunu söyleyen Uzman Pedagog Şenay Yılmaz, çocuğa ‘ağlama, erkekler ağlamaz, güçlü ol’, ‘kız dediğin ağır olur, hanım hanım olur’ gibi ağır mesajlar vermek yerine ailenin çocuğun kişiliğine uygun yönlendirmeler yapmasının daha fazla fayda sağlayacağı görüşünde.

BİREY OLDUĞUNU KABUL EDİN

Ailenin ilk yapması gereken, karşısındaki çocuğun bir birey olduğunu kabul etmek, onu hayata en iyi şekilde hazırlayabilmek için gerekenleri vermek, zorlukların karşısında durabilecek bir kişilik gelişiminin temelini atmak. Anne-baba çocuğuna saygı duyduğunu, onu olumlu ve olumsuz yönleriyle kabul edip sevdiğini, ilgi görmeye layık olduğunu göstermeli. Çocuğunuzun karakterini anlamaya çalışmak ve sahip olduğu özelliklere göre uygun rollere yönlendirmeye çalışmak çok önemli. Uzman Pedagog Şenay Yılmaz, çocuğa

toplumun öngördüğü modelleri tanıtmanın, neden-sonuç ilişkisini doğru cümlelerle basit ve yalın olarak anlatmanın son derece etkili olduğunu söylüyor. Çocuklar yaşları ilerledikçe bilim adamı, sanatçı, esnaf ya da diğer modelleri fark edecek ve sorgulayacak. Kuvvetli olduğu yetenek ve ilgi alanlarından yola çıkarak örnek rol modeller de gösterebilirsiniz.