Patates - Patates Nedir - Patates Yetiştiriciliği


Patates, nişastalı yumruları için yetiştiri len değerli bir tarım bitkisidir. Dünyanın en önemli bitkisel besin kaynaklarından biri olan bu bitkinin (Solanum tuberosum) anayurdu nun Güney Amerika'da And Dağları olduğu ve Amerika Yerlileri'nce yüzlerce yıl öncesin den beri yetiştirildiği bilinmektedir. Patates Avrupa'ya ilk kez 16. yüzyılda, Güney Ame rika'dan dönen İspanyol gezginleri tarafından getirilmiş, daha sonra İrlanda'ya, oradan da İngiltere'ye yayılmıştır.
Avrupa'ya getirildiği ilk dönemlerde, yal nızca zenginlerin bahçesinde yetiştirilen ve ancak önemli şölenlerde sunulan değerli bir yiyecekti. Oysa İrlanda'ya götürüldükten kısa bir süre sonra patates büyük bir hızla yaygınlaşarak halkın başlıca besin kaynağı durumu na geldi. Sanayi Devrimi sırasında sayıları hızla artan fabrika işçilerine ucuz yiyecek arayışıyla birlikte patates bir kesim olarak önem kazandı. 18. yüzyıl ortalarına gelindi ğinde ise pek çok ülkede ana besin kaynağı olarak ekmeğin yerini aldı. Ama. 1846-47 kışında İrlanda'da patates tarlalarına patates mildiyösü denen bir hastalık bulaşarak bütün ürünün yok olmasına neden oldu. Bunun sonucunda İrlanda'da patates tarımı geriledi.
Günümüzde en başta gelen patates üretici leri SSCB. Almanya Federal Cumhuriyeti, Polonya, ABD, Fransa, İngiltere, Çekoslo vakya, Hollanda ve İrlanda'dır. Yıllık patates üretiminin 4 milyon ton dolayında olduğu Türkiye'de ise hemen hemen bütün bölgeler de patates tarımı yapılır. Ama toplam üreti min yaklaşık üçte birini Nevşehir ve Niğde illeri sağlar.
Bol miktarda nişastanın yanı sıra kalsiyum ve C vitamini de içeren patates kolay sindirilebilen değerli bir gıda maddesidir. En çok kızartılarak, yemek, salata ve püre yapılarak tüketilir. Hayvan yemi olarak da kullanılan patatesten ayrıca nişasta çıkarılır, alkol ve glikoz gibi bazı kimyasal maddelerin üreti minde hammadde olarak da yararlanılır.

Patatesin Özellikleri, Yetiştirilmesi ve Zararlıları
Domates ve patlıcanla yakın akraba olan patates, patlıcangiller (Solanuceae) familya sından otsu bir bitkidir. Güney Amerika'da 100 kadar değişik yabani çeşidi bulunan bu bitkinin yapılan melezleme çalışmalarıyla, ya ni insan eliyle geliştirilmiş pek çok kültür çeşidi de vardır.
Ortalama 25 cm ile 75 cm arasında boylanabilen patates bitkilerinin yeşil ya da morumsu gövdelerinde iri bileşik yapraklar bulunur.
Dalların ucunda salkımlar oluşturan çiçekleri beyaz, sarı, mor ya da çizgilidir. Henüz olgunlaşmamış domatesleri andıran yeşil, kü çük meyveleri minicik tohumlar içerir.
Patatesin besin olarak yararlanıldığı bö lümü toprağın altında geliştirdiği yumruları dır. Bitki ürettiği nişastayı bu yumrularda depolar. Tek bir patates bitkisi birkaç tane ile 20 arasında değişen sayıda yumru oluşturur. Yumrular genellikle oval ya da yuvarlak biçimli; kabuğu sarı, kahverengimsi gri ya da mor; eti ise beyaz ya da sarıdır. Yumruların yüzeyinde "göz" denen küçük tomurcuklar bulunur. Bu tomurcuklar toprağa dikildiğinde sürgün vererek yeni bitkilere dönüşür. İşte bu yüzden patates tohumdan değil "tohumluk patates" denen küçük yumrulardan çoğaltılır.
Patates en iyi derin, hafif ve besince zengin topraklarda yetişir. Genellikle tarlalarda 70 cm aralıklarla açılmış oluklara kışlık ürün için 40 cm. taze patates elde etmek isteniyorsa 30 cm, tohumluk patates üretimi için ise daha yakın aralıklarla dikim yapılır. Dikilen ürü nün üstü 5-6 cm yüksekliğinde toprakla ör tülür.

Ürün genellikle bitkinin toprağın üstündeki bölümleri solduktan sonra hasat edilir: ama eğer uzun süre saklanmayacak, yani kışlık olarak tüketilmeyecekse, ilkbaharın sonlarına doğru yeni gelişen körpe yumrular sökülür. Pazarlarda taze patates adıyla satılan bu üründür. Patates elle ya da makinelerle hasat edilir.
Patates mildiyö, çürüklük ve mozaik gibi bazı mantar hastalıklarına ve genellikle yaprakbiti denen bazı küçük böceklerin taşıdığı virüs hastalıklarına karşı çok duyarlıdır. Ayrı ca, patatesboceği, toprakpiresi, yaprakpiresi ve ipliksolucan gibi çeşitli zararlılardan da önemli ölçüde etkilenir. Örneğin, patatesböceğinin larvaları bir patates tarlasını neredey se tümüyle yok edebilir. İpliksolucanlar ise patates bitkilerinin gövdelerini toprak yüzeyi ne yakın kesimlerinden kemirerek zarar gör mesine neden olur.

İklim ve toprak isteği:

Genellikle ılıman iklimlerde verim daha fazladır. Kumlu, kumlu-tınlı, süzek havadar topraklarda iyi gelişir. pH seviyesi yükseldikçe verim düşer en uygun pH 6,5-7,5 arasıdır.

Dikimi:

Toprak eğer sonbaharda sürülmemiş veya kış yağışları ile oturmuş ise derince işlenmeli patates yumrularının rahatça gelişebileceği bir toprak yapısı hazırlanmaya çalışılmalıdır.

Dikim için toprak sıcaklığı 8-10 dereceye ulaşmalıdır. Bu sıcaklık bölgemizde 15 Nisan-15 Mayıs tarihlerinde sağlanmaktadır.

Tohumluk yumrular orta boy (yaklaşık 50 gr.) olmalı ve yumrular kesilerek dikilmemelidir.Daha iri olan tohumlar hasta yumruların diğerlerine hastalık bulaştırmaması için çamaşır suyu ve su ile hazırlanan karışıma batırılmış bıçaklar ile kesilmelidir Dikim derinliği daha çok toprak nemi ve sıcaklığına bağlı olarak 2-5 cm olmalı. Dikilen yumrular en az 10-15 cm. toprak örtüsüyle örtülmelidir. Nemin yetersiz olduğu durumlarda derin, dikim yapılmalıdır. Sıra arası 70 cm. Sıra üzeri mesafeler ise tohumluk patates üretimi için 20-25 cm. yemeklik patates üretimi için 30-40 cm. olmalıdır. Dikim makineli olarak yapılır ise bakım işleri ve hasat da buna bağlı olarak daha düzenli yapılabilmektedir. Yumru iriliğine göre dekara 200-250 kg yumru hesap edilmelidir.

Dikimden önce patates yumruları mantari hastalıklara ve patates böceğine karşı ilaçlanmalıdır.

Gübreleme:

Patates bitkisi gübrelemeye çok iyi cevap veren besin maddesi eksikliğinde verimi çok düşen bir bitkidir. Patates bitkisinin yumrusu ve üst kısmı ile topraktan kaldırdığı en çok besin maddesi miktarı potasyumdur, ve bir ton yumru ile ve bu yumruyu meydana getiren toprak üstü kısmı ile 8 kg saf Potasyum kaldırılmaktadır. Azot ikinci sırayı alır ve 1 ton ürün oluşumu için 5,5 kg saf azota ihtiyaç vardır. Üçüncü sırada ise fosfor gelmektedir. 1ton patates yumrusunun meydana gelmesi için 1,5 kg Saf Fosfor gerekmektedir. Bu miktarların bilinmesi patates için gübreleme programı ve gübre tavsiyesinin yapılabilmesi için gereklidir. Yapılan toprak tahlili ile hangi gübreden ne kadar kullanılacağına karar verilmelidir.

Yabanı ot mücadelesi ve Boğaz doldurma :

Patates tarımında yabancı ot mücadelesi için kültürel ve kimyasal tedbirler birlikte uygulanmalıdır. Kimyasal yolla ekim öncesi, ekim sonrası çıkış öncesi ve çıkış sonrası ilaçlama imkanı vardır. Tarlamızdaki yabancı ot durumuna göre bunlardan biri tercih edilmelidir. Daha sonra bitkiler 15-20 cm olduğunda 1. çapa ve bitkiler 30-40 cm olduğunda boğaz doldurma yapılmalıdır. Boğaz doldurma sırasında üst gübrelemede yapılabilir.

Sulama:

Bölgemizde patates tarımı ekonomik olarak sulanarak yapılabilmektedir. Sulama yağmurlama yada damla sulama metodu ile yapılmalıdır. Patates bitkisi ürünü olan yumrularını toprak altında büyüttüğü için devamlı tavlı ve su stresi yaşamayan bir toprak yapısı istemektedir. Aksi halde verim düştüğü gibi yumrularda da şekil bozuklukları gözükebilmektedir.

Yumru oluşumundan sonraki, yani yumruların şişmeye başladığı devrede bitkinin çok miktarda suya ihtiyacı bulunmaktadır. Bu devreden itibaren 4-6 gün arayla su verilmesi gerekir. Hasattan 15-20 gün önce, yumruların olgunlaşması ve kabukların pişkinleşmesi için su kesilir. Sökümden 2 gün önce hasatta kolaylık sağlamak için su verilebilir.

Hasat:

Patates hasat zamanını, üretim amacı (tohumluk, yemeklik, turfanda vb.) belirler. Fakat genellikle bitkinin yaprak ve sapları kahverengileşip kuruduğu, yumruların ana bitkiden ayrıldığı ve yumru kabuğunun sertleşip pişkinleştiği zaman hasada girilir. Hasat pullukla elle veya söküm makinesiyle yapılabilir. Ancak en yaygın ve ekonomik yöntem, söküm makinesiyle hasat olmaktadır. Ürünler nemli ise toplanmadan önce bir süre kurutulur. İriliklerine göre boylanan yumrular uygun şartlarda depolanarak daha sonra pazara ulaştırılır.