(d. 21 Eylül 1908 - ö. 18 Aralık 1988) toplumbilimci. Kıbrıslı Türk bilim adamı.


Hayatı ve çalışmaları

Kıbrıs’ın Lefkoşa kentinde doğdu. Lefkoşa'da başladığı orta öğreniminiİstanbul Erkek Lisesi'nde tamamladı. İstanbul Erkek Lisesi'nden sonra 1931'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nü bitirdi (1931). Bir süre değişik işlerde çalıştı ve 1935'te İ.Ü. Edebiyat Fakütesi'nde sosyoloji asistanı oldu. Aynı yıl Behice Boran'la birlikte ABD'de Chicago Üniversitesi'ne toplumbilim çalışmaları için gitti. 1939'da Türkiye'ye döndü Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde sosyoloji doçenti olarak göreve başladı. O dönemde "solculukla" ve "komünistlikle" suçlandı. 1948'de DTCF'nin tasfiyesi sırasında Pertev Naili Boratav ve Behice Boran'la birlikte Niyazi Berkes'i de görevinden uzaklaştırıldı.


1952'de Kanada Mc Gill Üniversitesi'nde öğretim üyeliğine başladı ve aynı üniversitede Türkiye'nin tarihsel ve toplumsal evrimiyle ilgili sayısız çalışmalar yapan Berkes 1975 yılında emekli oldu ve İngiltere'ye yerleşti.

Eserleri hakkında

Özellikle Türkiye’nin Osmanlı İmparatorluğu döneminden günümüze dek geçirdiği değişimler üzerine araştırmalar ve bunlara ek olarak da kuramsal toplumbilim çalışmaları yaptı. 1942’de yazdığı Bazı Ankara Köyleri Üzerine Araştırma adlı alan çalışması toplumbilim alanında Türkiye’de yayımlanan ilk monografilerden biridir.

Türkiye’de Çağdaşlaşma (1973) adlı çalışması ise toplumbilim alanında en önemli yapıtlarından biridir. Ayrıca 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi adlı 2 ciltlik çalışmasında toplumun ekonomik düzenini devlet-toplum ilişkileri açısından ele almıştır.

Yazarın diğer önemli eserleri arasında Siyasi Partiler (1964) BatıcılıkUlusçuluk ve Toplumsal Devrimler (1965) Arap Dünyasında İslamiyetMilliyetçilik ve Sosyalizm (1969) Atatürk ve Devrimler (1982) Teokrasi ve Laiklik (1984) yer alır. Öte yandan İletişim Yayınları'ndan çıkan Unutulan Yıllar adlı kitabında da (yayına hazırlayan Ruşen Sezer) 1940'lı yılların siyasal ve entelektüel ortamını anlatmaktadır.

Ayrıca Ziya Gökalp'in denemelerinden yaptığı çevirileri bir kitapta Turkish Nationalism and Civilization toplayıp İngiltere'de yayınlamıştır (1959).