Model organizma veya model canlı, belirli biyolojik olayların anlaşılması için yapılan deneylerde yaygın olarak kullanılan canlılara verilen genel isimdir. Bu canlılarda çalışılarak bulunması ümit edilen keşiflerle, diğer canlılardaki süreçlerin de açıklanmaları düşünülmektedir.
Model organizmalar özellikle, insan hastalıklarının muhtemel sebepleri ve bunların tedavileri için, bu deneylerin insan üzerinde gerçekleştirilemediği ve etik olmadığında yaygın olarak kullanılırlar.
Bu stratejinin uygulanması, evrim süresince korunmuş genetik malzeme, metabolik, gelişimsel süreçler ve ortak soydaki tüm yaşayan organizmalar için mümkündür.

Model Organizmanın Seçilmesi

Model organizmalar sıklıkla deneysel uygulamalara cevap verebilir oluşlarına göre seçilirler. Bunun için genelde kısa yaşam döngüsüne sahip olma, genetik uygulamalar için uygunluk (doğal ırklar, kök hücre çizgileri ve transfeksiyon sistemleri) ve özel yaşam gereksinimine sahip olmama gibi özelliklere sahiptirler.
Bazen genomunun düzeni, örneğin kapladığı yerin oldukça az olması veya az oranda boş (junk) DNA içermesi (örneğin maya, Arabidopsis ya da Kirpi Balığı), model organizmanın genomunun diziliminin belirlenmesini kolaylaştırır.
Araştırmacılar çalışmalarında kullanacakları organizmaları seçerken aradıkları bazı özellikler vardır. Büyüklük, üreme süresi, kolay bulunabilirlik, manipulasyon, genetik özellikler, yöntemin korunması ve potansiyel ekonomik yararı bunlardan bazılarıdır. Soyu yaşam ağacında daha geniş ürün gamı veren organizmalar, karşılaştırmalı moleküler biyoloji araştırmaları için özellikle tercih edilir.

Model Organizmaların Kullanımı

Elektron mikroskobunda birkaç E. coli hücresi



Birçok model organizma vardır. Moleküler biyoloji için ilk olarak kullanılan organizmalardan biri de insan sindirim sisteminin bir parçası olan Escherichia coli'dir. E. coli'yi enfekte eden bakteriyal virüsler de (bakteriyofaj) gen yapısı ve gen regülasyonu çalışmalarında çok yararlı olmuştur (örn. Lambda fajı Enterobacteria fajı (T4)). Fakat bakteriyofajlar, metabolizmaları yetersiz olduğundan ve üremek için konak hücreye bağımlı olduklarından organizma değillerdir.

Ökaryotlardan bazı mayalar, özellikle Saccharomyces cerevisiae (bira mayası) kolay ve hızlı üremelerinden dolayı genetik ve hücre biyolojisinde yaygın olarak kullanılırlar. Hücre döngüsü mayada insan hücresindekine göre çok daha basittir ve homolog proteinler tarafından düzenlenir. Sirke sineği (Drosophila melanogaster) ile de kolay üreyen bir hayvan olduğundan, gözle görülebilir konjenital özellikleri olduğundan ve tükrük bezlerinde ışık mikroskobunda incelenebilen dev (politen) kromozomlara sahip olduğundan çalışılmaktadır.
Değişmeyen hücre sayısı gibi gelişmişliklerini çok iyi belirleyen özelliklere sahip olmaları ve anormallikler kolayca analiz edilebildiğinden yuvarlak solucan (Caenorhabditis elegans) da tercih edilen bir model organizmalardandır.

Drosophila, deneylerde kullanılan ünlü canlılardan biridir.

Paylaşım İçin Teşekkürler

Teşekkürler..