 |
|
|
Malatya, kuruluş ve isim itibariyle
başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden
birisidir. Kültepe vesikalarında "Melita" şeklinde görülen Malatya'dan Hitit
vesikalarında "Maldia" olarak bahsedilmektedir. Asur lmparatorluk devri
vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu
kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe "bal" anlamana
gelen "Melid"den türediği anlaşılmaktadır. Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri,
bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.
Tarih
Eski çağ
coğrafyacılarından Strabon (M.Ö. 58- M.S. 21) Malatya'yı sürekli "Melitene"
adı ile zikretmiştir. Kesin olarak yerini vermediği geniş bir alan içerisinde "Kataonia"
ile Fırat Nehri arasında Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı'nın (M.Ö. 280-212) on
Valiliğinden birisi olarak gösterir. Ona göre Melitene, Sophene (takriben bugünkü Elazığ ile Fırat
Nehri arasındaki bölgeyi ifade eder) nin karşısında kurulmuş bir eyalet olduğu kadar kentleri
bulunmayan bir bölgenin adıdır. Strabon'a göre bu yöre; zeytin-üzüm ve meyva
ağaçlarıy1a bezenmiş, Kapadokya'da bir benzeri bulunmayan tek yerdir.
Pline'ye dayanarak Malatya'nın Asur kraliçesi Semiramis tarafından
"Meliten" adıyla kurulduğunu kayıt eder. Bu bilgi, daha sonraki çalışmalarda aynen
doğrulanmıştır.
Gelişen Maldia-Melite ne (Malatya), Kalkomik çağdan beri iskan
görmüş ve bugünkü Aslantapede 27 kültür katı bırakmıştır. Buradan 4 km. kuzeyde yer alan
Battalgazi'ye M.S. 79-81 yıllarında Roma kralı Titus zamanında lejyon karargah olarak
taşınmıştır. Yine şehre bu dönemde de Melitene adı verilmiştir. Artık bundan böyle bir şehir adı
olarak bu isim kullanılmaya başlanacaktır. Roma şehir surları bu dönemde yapılmaya başlamıştır.
Burası Roma devrinde, Hudutlarının korunması, coğrafi konumu ve jeopolitik önemi dikkate
alınarak mühim bir merkez olarak muhafaza edilmekteydi. Bizans döneminde de bu değerini
siyasi iktisadi bakımdan da korumuştur.[2]
Bizans-Arap mücadelesi sonucunda
şehir" İslam hakimiyetine geçmiştir. (M.S. 659) Bizans kaynaklarında da Melitene şeklinde
kullanılan Malatya şehir adı, Araplar tarafından, kadim şekline yakın bir imla ile
"Malatiyye" adıyla anılmaya başlanacaktır. Araplar, "Sugür EI-Cezeriye
"nin merkezi haline getirdikleri bu şehri aynı zamanda bölgenin en büyük ve mamur bir
beldesi yapmışlardır. Abbaslerden Harun Reşit döneminde (M.S. 786-809)
"EI-Avasım" adıyla oluşturulan müstakil bir idari bölgenin merkezi olma hüviyetini
kazanır. Böylece Malatya, 1stanbul'a kadar uzanan Rum kazalarının hareket üssü olma
özelliğini de taşır. Bu merkezin bir diğer özelliği ise Tarsus, Adana, Maraş şehirleri gibi
Horasan'dan nakledilen Türkler'in önemli bir yerleşim yeri durumuna gelmiş
olmasıdır. Malatya'ya çok eski zamanlardan beri çeşitli sebeplere bağlı olarak Türk
yerleşiminin olduğu bilmekteyiz. Bu bölgede Türk varlığı, Arap - Bizans mücadeleleri sırasında
ortaya çıkmıştır. Türkler, bu güzel ve önemli beldenin adını değiştirmeyerek Araplardan aldıkları
Malatya şekliyle günümüze taşımışlardır. 11. yüzyıl başlarından itibaren Anadolu bir Türk yurdu
haline gelmeye başlamıştır. Bu bölge de Türk-Bizans mücadelelerinin odaklaştığı şehirlerden biri
olmuştur. 1056-1101 yılları arasında birkaç defa el değiştirmiştir. 1101 yılında Danişmenli Melik
Muhammed Gazi'nin hakimiyetine geçen Malatya, bir daha kayıp edilmemek üzere Türk
Beldesi haline getirilmiştir. Selçuklular döneminde "Vilayet-i Malatya" olarak anılan
şehir, bir üstünlük ve asalet ifadesi olarak "Daru'r-Rifa" (Saadet, mutluluk
yeri) olarak anılmıştır.
Memlüklü devleti kaynaklarında, DulkadirIiler ve diğer
Türkmenlerle meskun olan Malatya ve havalisi için "İklim AI-Ozaria (Üzeyir Ülkesi) lakabı
kullanılmıştır.
Osmanlılar döneminde aynı adla anılan şehirde , daha önce belirtildiği
gibi, 1838 yılında Osmanlı ordusu ikamet ederek kışlamıştır. Yöre insanı Aspuzu bağları olarak
bilinen yazlığa göç etmiş, orada yerleşerek bugünkü şehir oluşmuştur. Malatya, günümüze
modern bir yapılanma ile gelirken asıl tarih çekirdeğini oluşturan Battalgazi (Eski Malatya), yöre
insanının deyimi ile "Aşağı Şeher”, bugün turistik bir ilçe olarak varlığını
sürdürmektedir. Bu bilgiler ışığında Malatya, isim olarak fazla bir değişikliğe uğramadan
günümüze kadar gelmiştir.
Coğrafi konum itibariyle tabii yol üzerinde bulunan
Malatya ön tarihinin Paleolitik çağa kadar indiği, ansır (Buzluk) ve İnderesi mevkiinde bulunan
mağaralardan anlaşılmaktadır.
1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü kurtarma
kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyükte yapılan kazılarda , o yöre insanının paleolitik
mağaralardan çıkıp ilk defa ovada tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları ve yerleşik köy hayatına
başladıkları anlaşılmıştır. Cafer Höyük kazılarıyla, Malatya ve çevresinin M.Ö. 7000 yılında
iskana başlandığı anlaşılmıştır.
1979 - 1986 yılları arasında kazıları sürdürülen Pirot -
Caferhöyük çalışmaları sonucu dünyanın ilk heykel örneği sayılan, beyaz kireç taşından
yapılmış küçük figüranlar M.Ö. 7000 yılına tarihlenmektedir. Kazı sonrası gün ışığına çıkarılan bu
eserlerin bir kısmı halen Malatya Müzesinde sergilenmektedir. Tarih kronolojisini takip
ettiğimizde, yörenin ana seramiği tek renk olup, ateşte az pişirilmiş koyu astarlıdır. Bu seramik
yanında ithal malı Halaf tipi seramik örneklerinin Hekimhan, Kuyuluk, Hinso ve
Arguvan-Karahöyükte; Hassuna boyalı seramik örneklerine Aslantepe, Değirmentepe,
İsahöyük ve Fırıncıhöyükte rastlanmaktadır. Aslantepe ve Değirmentepe kazıları, bölgedeki
yerleşimin M.Ö. 5000-3000 yılları arasında Kalkolitik çağda devam ettiğini göstermektedir.
Değirmentepe ve Aslantepede çok sayıda taştan ve pişmiş topraktan damga mühürleri
ile pişmemiş toprak mühür baskıları bu yörelerin önemli bir ticaret merkezi olduğunu
belgelemektedir. Anadolu ile olduğu gibi, Kuzey Mezepotamya ve Suriye ile de Fırat Nehri
yoluyla ticaret bu dönemde yapılmıştır.
M.Ö. 3000 yılında Malatya yöresinde seramik
genellikle elle yapılmış, hamuruna ince kum karıştırılmış siyah astarlıdır. Bu seramik örneklerine;
Aslantepe, Hasırcı, Fırıncıhöyük, Karahöyük, İsahöyük, Morhamam, Kösehöyük, İmamoğlu,
Değirmentepe, Köşgerbaba ve Pirothöyükte rastlanmıştır.
Eski Tunç II. Döneminde,
M.Ö. 2500 yıllarında başlayan seramik örneklerine yörede yer yer rastlanılmıştır.
Eski
Tunç III. Evrelerine ait elle yapılan, ateşle pişirilen seramikler Malatya bölgesinde çoğunlukla
deve tüyü renkli olup, üzerindeki süsler, geniş bantlar şeklinde desenlerle kaplıdır. Bu örneklere
Aslantepe, Değirmentepe, Pirothöyük'te rastlanmıştır. M.Ö. 3200 yıllarına tarihlenen
tapınak, Aslantepe kazılarıyla 1992 yılında gün ışığına çıkarılmış, bölgenin en önemli bir dini ve
kültür merkezi konumunda, Mezepotamya kültürü ile çağdaş ve hatta Anadolunun ilk tapınak
örneklerinden olarak tarih ve arkeolojiye ışık tutmaktadır.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::|~ ♯ Adım Adım Türkiye ♯ ~|::. > İç Anadolu Bölgesi > Doğu Anadolu (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Malatya
Yazdır
Gelişmiş Arama
Ekim 31, 2009, 05:53:24 ÖS