 |
|
|
Çin felsefesinde Legalizm (Çince: pinyin: Fajia; Wade-Giles: Fa-chia; düz olarak "Hukuk okulu"), bir politik sistemin temellerini içeren felsefedir. İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'yle Savaşan Beylikler Dönemi'nde yaygın olan dört felsefe okulundan biriydi (diğer üçü Konfizyüsçülük, Taoizm ve Mohizm'di). 770-221 yıllarını içine alan bu dönem, Çin'de büyük kültürel mayalanmanın olduğu ve yeni düşünce tarzlarının ortaya çıktığı dönemdir.
Legalizm, faydacı bir politik felsefe olup temelini "çağ değişince legalizm, yeni çağın yasalarını tam olarak benimsemektir" şeklinde ifâde etmek yerinde olur. En önemli prensibi yasal prensip olup "yürürlükte olan yasayı üstte tutan bir politik felsefe"dir. Bu okulun en tanınmış önderi olan Han Fei (韓非), bir hükümdârın tebaasını şu üç esâsa göre yönetmesini tavsiye eder:
* Fa (Çince: 法; pinyin: fǎ; düz olarak "yasa veyâ prensip"): Bu presnibe göre kânunnâme maddeleri açık bir dilde yazılı olup yayınlanmalıdır. Kânun önünde herkes eşittir. Kânunlar, uygun hareket edenleri ödüllendirip kurallari çiğnemeye cürret edenleri gereğince cezâlandırmalıdır. Böylece sistemin nasıl hareket edeceği tahmîn edilebilecektir. Bunun yanısıra kânun sistemi, devleti yönetmek içindir, hükümdârı değil.
* Şû (Çince: 術; pinyin: shù; düz olarak "metot, taktik veyâ sanat"): Hükümdar tarafından özel taktikler ve sırlar kullanılarak başkalarının devleti kontrôlü altına geçirmesini önlemelidir. Çok önemli bir nokta, başkalarının hükümdârın niyetleri anlayıp ona göre hareket etmesini imkânsız kılmaktır. Böylece 術'ya, yâni kânunlara uymak dışında ne şekilde daha avantajlı bir durum elde edileceğini kimse bilememelidir.
* Şî (Çince: 勢; pinyin: shì; düz olarak "yasallaştırma, güç veyâ karizma"). Hükümdârın kendisi değil, pozisyonudur. Dolayısıyla eğilimlerin, konunun ne bağlamda olduğunun ve gerçeklerin analizi, gerçek bir hükümdâr için şarttır.
Kökeni
Legalizm, ilk kez Shang Yang tarafından ortaya konmuştur. Bu reform yanlısı politik felsefeyle Qin Devleti'ni geri kalmışlıktan kurtarıp güçlü bir devlet hâline getirerek mevcut olan diğer altı devleti de egemenliği altına alarak büyük bir Çin imparatorluğu kurmayı plânlamıştı. Shag Yang'ın hukuk kuramları, herkesi kânun önünde eşit görüp sıkı yasalar ve sert cezâlarla tebaayı kontrôl etmeyi öngörmekteydi. Kendisi Qin dükü Xiao'nun hükümranlığı sırasında Qin'in başbakanı oldu ve aşamalarla devleti güçlü ve düzenli bir ülke hâline getirdi. Bu devletin tek hedefi, bütün rakiplerini yok etmekti. Shang Yang, soylu sınıfı giderip yerine ancak başarılara yükselme imkânını veren ve soydan ayrıcalığını hükümdâr hâriç kimseye izin vermeyerek meritokrasi sınıfını oluşturdu. Önceleri ordu soyluların kumandasında olup toplanan vergilerle kurulurdu. Bundan sonra generâller, yeteri kadar becerileri olmak şartıyla toplumun her kesiminden atanabiliyordu. Bunun yanında birlik (askerlik)ler son derece sıkım eğitiliyor ve disipline önem veriliyordu.
O târihten beri Qin, Çin'in en güçlü devleti olma yolunda ilerledi ve sonunda diğer altı devleti (Qi, Chu, Han, Yan, Zhao, Wei) egemenliği altına aldı. Bu yeni devletin başına İlk İmparator (Qin Shi Huangdi) geçti. (İmparatorluğun başına geçmeden önce kendisi Qin Ying Zheng olarak bilinirdi.)
Hükümdârın rôlü
Aslında yönetici sınıfına âit olan hükümdarlar, legalistlere göre "yetki gizemi" donatılmıştır (Çince: 勢; pinyin: shì; düz olarak "otorite esrârı"). Dolayısıyla herzaman buyrukları tebaa tarafından saygı ve itaatla karşılanmalıdır. Hükümdârın zâtı meşrûiyeti ona verir. Shen Dao (~M.Ö. 350–M.Ö. 275) ve Shen Buhai gibi legalistler, hükümdârın karizmasına verilmiş öneme o pek değer vermemişlerdir. Yetenekli hükümdârlar, niyetlerini gizleyip dışarıya doğru kayıtsız gibi dururlardı. Bütün hükümlerine uyulacağına emîn olmak için akıllı hükümdar dikkati çekmeme politikası güder (düşük profil. Dolayısıyla arzu ve isteklerini gizleyerek dalkavukluğun önüne geçer ve tebaasının emirlerine önem vermesini sağlar. Çin dükü Xiao'nun başbakanı Shang Yang, felsefesinde hükümdârına dış politikayla ilgileneceğine müzik dinlemesine izin verirken İlk İmparator'un en hayran kaldığı Han Feizi'yse akıllı hükümdardan daha çok beklemektedir. Onun standardlarına göre iyi bir hükümdar, hatâlı olduğunu gösterince ona sâdık bakanlarının tavsiyelerini kabul etmekle kalmaz, nezâketi altındakilere de gösterir ve fazla açgözlü olmaz. Legalistler, hükümdârın ataerkil olması beklenirken fazla hoşgörülü olmanın avamı bozacağını ve devletin iç düzenini tehlikeye sokacağını ileri sürer. Ne ilginçtir ki Han Hânedanlığı'nın büyük târihçisi Sima Qian (~M.Ö. 145–86), İlk Qin İmparatoru dünyâya kendini göstermeyip (muhtemelen ebedîleşebilmek için) saklanarak düşük profille hareket ederken mutlaka legalistlerin hükümdârın rôlü konusundaki bütün tavsiyelerine uymamıştır.
Bakanların legalist düşüncedeki rôlü
Hükümdâra destek olmak ve idârî prôblemlerden uzak kalmak için Han Devleti'nin bir bakanı olan Shen Buhai, yeni bir kavramı ortaya koydu: Çince: 術; pinyin: shù; düz olarak "methods". Bu metot ya da bürokratik idârî modeli, hükümdârı ideal hedefe doğru geliştik için bir programdır. Legalistlere göre akıllı bakan, hükümdârın en önemli yardımcısıdır. Bakanın görevi, belli maslahatları anlamakken hükümdar da bakanının icraatını değerlendirmek durumundadır. Bakanların ve başka memurların birçok kez yabancı güçlerin lütfünu aradığına işâretle Han Feizi, hükümdârın bu kişileri ödül ve cezâ "kulplarıyla" kontrôl altında tutmasını önermiştir. Memurlar, korkunun verdiği motivasyonla bakanların icraatlarının istenenden ne fazla, ne de az olup olmadığını kontrol eder.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Felsefe (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Legalizm (çin Felsefesi)
Yazdır
Gelişmiş Arama
Haziran 21, 2008, 03:48:57 ÖS