Kronstadt Ayaklanması, Sovyet denizcilerinin ve askerlerinin Stepan Petriçenko önderliğinde Bolşevik iktidarına karşı başkaldırısıdır. Mart 1921'de başlayan ayaklanma başarısız olacak ve kanlı bir şekilde bastırılacaktır. İsyan, Finlandiya Körfezindeki Rus Baltık Deniz Filosununun üssü olan Kronstadt’ta patlak verir.

Ekonomik arkaplan

Ekim Devriminden sonra patlak veren Rus İç Savaşının sona ermesinden sonra Bolşevik Rusya tükenmiş ve yıkılmış bir haldedir. 1920-21 kuraklığı da felakete yeni bir boyut katar. Devrimden sonraki yıllarda yaşanan salgın hastalıklar, sosyal yapının çöküşü, müttefik ülkelerin askeri müdahalesi ve iç savaş milyonlarca hayata mal olmuştur. Ayrıca binlerce aydın ve okumuş insan ise ülkeyi terk etmiştir. İç savaş yıllarında uygulanan Savaş Komünizmi politikaları Bolşeviklerin iç savaşta zafer kazanmasını sağlamış ancak ülkenin ekonomisini harap etmiştir. Özel işletmelerin ve ticaretin devlet tekeline alınmasıyla beraber sosyalist devlet ekonomik hayata müdahil olamamış ve ekonomi durmuştur. Toplam sanayi üretimi 1921 yılında I. Dünya Savaşından önceki seviyenin %20’sine düşmüştür. Pamuk üretimi %5, demir üretimi %2, seviyelerine düşmüştür. Savaş Komüzminin uygulamalarından olan köylülerin ellerindeki ürünlerin zorla alınması politikası yüzünden köylüler artık tarlalarını ekmemeye başlamışlardır. Ekilen arazilerin oranı ise %62’lere düşmüştür. Ürünler ise %37 oranındadır. 1914 yılında 1 ABD doları 2 Rubleyken 1920’de 1200 Rubledir. Durumun ağırlaşması sonucunda kırsal alanda birçok isyan çıkmıştır. Bunlardan en büyüğü Tambov Ayaklanmasıdır. Şehirlerde ise durumu protesto eden işçi eylemleri yaşanmaktaydı.

Petropavlovsk kararları

26 Şubat 1921’de Kronstadtlı askerler durumu bizzat görmek için Petrograd’a giderler. 28 Şubat'ta Petrograd’da zorla bastırılan işçi eylemlerinin olduğunu öğrenirler. Petropavlovsk ve Sivastopol gemilerindeki mürettebat acil bir toplantı yaparak aşağıdaki 15 isteği dile getirirler:

1. Sovyet organları için hemen yeni seçimler yapılmalıdır. Halihazırdaki Sovyetler köylü ve işçilerin taleplerini yansıtmamaktadır. Yeni seçimler gizli oy ve serbest propaganda özgürlüğüyle yapılmalıdır.
2. İşçiler, köylüler, Anarşistler ve Sol Sosyalist partiler için konuşma ve basın özgürlüğü.
3. Sendikalar ve köylü örgütleri için özgürlük.
4. En geç 10 Mart 1921’de gerçekleştirilecek olan partilerden bağımsız bir toplantı düzenlenecektir, toplantıya Petrograd ve Kronsdat bölgesi işçiler ve askerleri katılacaktır.
5. Tüm sosyalist partilere ait siyasi mahkumlar ve işçi sınıfına mensup tüm mahkumlar serbest bırakılmalıdır.
6. Hapishanelerdeki durumu öğrenmek amacıyla bir komisyonun seçilmelidir.
7. Silahlı kuvvetlerdeki tüm siyasi kurumlar kapatılmalıdır. Hiçbir siyasi parti propaganda için ayrıcalığa sahip olmamalıdır ve devletten yardım almamalıdır.
8. Köylerde ve kırsalda oluşturulan silahlı milisler sonlandırılmalıdır.
9. Tehlikeli işler hariç tüm işçiler için sağlanan gıda miktarının aynı seviyeye çekilmelidir.
10. Silahlı kuvvetler bünyesindeki tüm milis örgütlenmeleri kapatılmalıdır. Fabrikalardaki muhafızlar işçilerin isteklerine göre belirlenmelidir.
11. Köylülere ücretli işçi çalıştırmadıkları hallerde istediğini yapabilme özgürlüğü verilmelidir.
12. Tüm askeri birlikler ve subaylar bu kararnameye uymalıdır.
13. Basında bu bildirinin yayınlanmasını talep ediyoruz.
14. Gezici işçi kontrol gruplarının kurulmasını istiyoruz.
15. Ücretli emek sömürüsüne dayanmayan el işleri üretiminin yasal ilan edilmesini istiyoruz.

Onbeş maddeden iki tanesi marksist terminolojiyle ifade edilirse küçük-burjuvajiyle ilgilidir. Köylüler ve zanatçılar için özgürlük isteyen bildiride, ücretli emek kullanılmaması özellikle vurgulanmıştır. 1 Mart 1921’de Kronsdat garnizonunda genel bir toplantı yapılır ve hükümet adına konuşma yapmak üzere Mikhail Kalinin ve Baltık Filo komutanı Nikolai Kuzmin orada hazır bulunur. Toplantıda yukarıda aktarılan 15 madde kabul edilecektir. Devlet yetkilileirnin konuşmalarından bir gün sonra yapılan toplantıda ise Bolşeviklerin saldırı hazırlığında olduğu dedikodusu üzerine Kuzmin ve yanındakiler derdest edilir. Hükümet ise aynı gün olanlara bir ultimatomla cevap verecek ve isyanın Fransız karşı istihabaratınca çıkartıldığını ve Petropavlovsk kararlarının SR-Karayüzler kararlarına benzediğini açıklayacaktır. SR yani Sosyalist Devrimciler, Ekim Devriminden önce Kerenski’nin Geçici Hükümetini destekleyen köylü partisidir. Bu partiden ayrılan sol-SR’lar Ekim Devriminden sonra bir süre Bolşeviklerle beraber davranmış ve hükümette bakanlıklar almışlardır. Karayüzler ise gerici ve faşist bir yapılanma olup Çarlık rejimi tarafından beslenen paramiliter bir örgüttür.

Bahriyelilere uluslararası destek

Anarşist Emma Goldman olaylar sırasında Petrograd’dadır ve isyan haberlerinin olmasından iki hafta önce Paris gazetelerinde haber edildiğini, bu haberlerin de olaylarda emperyalist merkezlerin katkısı olabileceği ihtimalini artırdığını belirtir. Lenin de emperyalist merkezlerden böyle bir saldırı beklemektedir, bunun kanıtı yıllar sonra Columbia Üniversitesi Rus Arşivlerindeki bir el yazmasından çıkmıştır. 1921 yılı tarihli ve Çok Gizli ibareli yazıda Kronstadt Ayaklanmasına dair şaşırtıcı derecede ayrıntılı bilgi bulunmaktadır. Silah, personel durumunun yanı sıra Beyaz Ordu ve Fransız kuvvetlerinin Kronstadtlıların yardımına yetişebilmeleri için alternatifgüzergahlar belirtilmektedir. Bahis konusu belge muhtemelen gizli olarak Bolşeviklere karşı hala örgütlenmeye çalışan Beyaz Ordu kılıç artıkları, Pyotr Vrangel’in askerlerinin tarafından örgütlenmiştir. Ayrıca belgenin Finlandiya'da yazıldığı anlaşılmaktadır. Józef Piłsudski’nin komünistlere karşı düşmanlığı ve emperyalist merkezlere olan yakınlığı bilinmektedir. Belgenin orijinalliğini sorgulayan tarihçilerin de bulunduğu belirtilmelidir. Belgede duruma müdahil olunmazsa zaten askerler arasında bir huzursuzluk yaşanacağı maa dış destek olmazsa bu kıpırdanmanın bastırılacağı belirtilmektedir. İsyancılar hükümetin ultimatomundan sonra kendiliğinden harket etmiş, saldırıya geçmemiş ve ellerindeki Kalinin gibi değerli bir rehinenin Petrograd’a dönemsine izin vermişlerdir. Bir kez isyan başladıktan sonra ne eski Beyaz Ordu mensupları ne de Fransa yardım edememiştir. Wrangel’in Finlandiya’daki ajanları ise duruma müdahale etmeye bile kalkışmamıştır.

İsyanın bastırılması

Bolşevik hükümet Kronstadt’a 7 Mart 1921 günü saldırır. Mihail Tuhaçevski komutasındaki 60.000 asker saldırıya katılır. Petrograd şehri sıkıyönetim altındadır ve işçiler Kronstadt’a yardım edemezler. Üssün bulunduğu yarımadayı karadan ayıran körfezdeki buzların erimemesi ve durumun kontrolden çıkmaması için acele saldırıya geçilir. 17 Mart günü oldukça fazla zaiyat verdikten sonra Kızılordu kuvvetleri şehre girer. Kronstadt’ın teslim olduğu gün Paris Komününün kuruluş kutlamaları yapılmaktadır. İsyancıların kayıpları hakında bir kayıt bulunmamakla beraber tarihçiler 2000 civarında bir rakam vermektedir. Resmi Sovyet rakamlarına göre 1000 isyancı öldürülmüş, 2000’i yaralanmış, 6500’ü esir edilmiş, 8000 tanesi de Finlandiya’ya kaçmıştır. Resmi rakamlara göre Kızılordunun kaybı ise 527 ölü ve 3285 yaralıdır. İsyanı izleyen aylarda 1000 civarı esir serbest bırakılacak, 1500 tanesi de yıl kürek mahkumluğuna çarptırılacaktır. Finlandiya ise büyük bir göçmen sorunuyla karşı karşıya kalacaktır. İsyan bastırılmış olsa da Bolşevik liderlerde ve özellikle Lenin’de etkisi çok sarsıcı olur. Beklenen dünya devriminin yakın olmadığını anlayan Lenin iç savaşı kazandıran ancak karşılığında büyük bedeller ödenen Savaş Komünizmi politikasının yerine NEP politikalarını geçirecektir.

Ayaklanmanın sebeplerinin irdelenmesi

Ayaklanmanın özellikle Ekim Devriminin öncü gücü olan Kronstadtlı bahriyelilerde patlak vermesini bazı tarihçiler savaşlardan sonra ordunun bileşiminin değişmesi ve yoğunlukla köylülerin askere alınmasıyla açıklarlar. Buna karşılık ise isyancı askerlerin çoğunun 1917'den önce Kronstadtlı olduğu iddia edilir. Tarihçi Tony Cliff Bolşeviklerin politikalarını savunurken Rusya’daki işçi sayısının muazzam düşüşünden ve köylülüğün ağır basmasından bahseder. Bu durum Baltık filosunu da etkilemiştir, isyanın ele başlarından Petriçenko da Ukraynalı bir köylüdür.