 |
|
|
"Eğer bir roman kişisi tıpatıp Kraliçe Victoria'ya benziyorsa (çok benziyorsa değil, tıpatıp benziyorsa), o zaman bu kişi gerçekten Kraliçe Victoria, o roman da ya da romanın o kişiyle ilgili bütün bölümleri de bir anı kitabıdır. Anı kitabı tarihtir, kanıtlara dayanır. Roman ise, kanıt artı (x) ya da kanıt eksi (x) üstüne kurulur; buradaki (x) bilinmeyeni yazarın kişiliğidir ve kanıtların etkisini durmadan değiştirir; kimi zaman büsbütün başka bir şeye dönüştürür. (...) Romancının işlevi, işte bu iç yaşamı kaynağına inerek ortaya koymak, Kraliçe Victoria hakkında bilinebilecek şeylerden daha çoğunu anlatmak, böylece tarihteki Victoria olmayan bir kişi yaratmaktır."
İngiliz edebiyatının usta romancısı E. M. Forster, Roman Sanatı'nda (Ünal Aytür çevirisi) böyle söylüyor; tarihtekine, gerçekliktekine benzemeyen, roman kişisi kimliğinde Victoria'ları gereksiniyor.
Bizdeyse, uzun yıllar, roman sanatına tam tersinden bakılmıştır. Yakup Kadri'nin Nur Baba'sını hatırlayalım. Göçen bir Bektaşi tekkesini dile getirmek amacındaki bu roman, bazı çevrelerce yerden yere çalınmış, Yakup Kadri'nin 'roman' için kişisel yaratımı bir tekke kurduğu ve yazdığı düşünülmemiştir.
O kadar ki, aradan onca zaman geçtikten sonra bile, değerli edebiyat tarihçisi Nihat Sami Banarlı, Nur Baba'nın Bektaşiliği kavrayamadan, haksız eleştirilerle donanarak yazıldığını ileri sürmüştür... Ama Nur Baba bugün de canlılığını, yaşarlığını koruyor. Ona bu gücünü sağlayan ne Bektaşiliğin şöyle ya da böyle eleştirisi, ne gerçekliği ne ölçüde yansıttığı. Tersine, Nur Baba, sadece kişileriyle, kişilerinin dile getirilişiyle ayakta dimdik duruyor. Üstelik, yarına sesleniyor.
Edebiyat tarihçileri, eleştirmenler, uzun yıllar boyunca, bir romanın somut gerçekliğe ne kerte uyum sağladığını başarı ölçütü saymışlar. Köyü anlatan köy kökenli romancı, Amerika'yı hiç görmeden romanı Amerika'yı yazan Kafka'dan üstün tutulmuş; köyü anlatan romancının köyden çıkmışlığı ise üstünlüğün önemli bir sebebi sayılmış.
Oysa Kafka'nın Amerika'sı bugünün Amerika Birleşik Devletleri'ne hâlâ meydan okuyor ve belki de, asıl Amerika benim! diyor... Köyünü anlatırken somut gerçekliğe o kadar bağlı kalmış romancının çabası ise, çok tuhaf ama, çok geçmeden 'şablon'a dönüşmüş.
Öyle anlaşılıyor ki, Türk okurunun -bir ölçek bugün de sürüp giden- bir 'tarihî roman' tutkusu varmış. Bunun son dönemlerine yetiştim. Gazeteler tarihî roman tefrikalarından hâlâ okur çokluğu umarlardı. Yayınevleri, daha eskilerde yazılmış tarihî romanların yeni basımlarını yapardı.
Bu romanları severek okurdum. Ne var ki, her birinde dikkatimi çeken, romancının ikide birde belgelere dayandığını 'ihsas etme' çabasıydı. Örnekse, M. Turhan Tan bu tavırda başı çeker. Bir küçük, yıldızla ille dipnotlara gönderir okuru: Ya Peçevî'den, ya Naima'dan uzunca bir alıntı, romancının gerçekliğe ne kadar sadık kalmış olduğunu kanıtlar. Bununla birlikte M. Turhan Tan imzalı romanlara lezzet katan, doğrudan doğruya, serüven, ruh çözümlemesi, anlatma gücüdür; başka bir şey değil.
Romancı tarihten söz açarken niçin sonuna kadar özgür olmasın? Gelgelelim, bu özgürlük dolayısıyla, kendisine ve eserine hemen sataşılacak: II. Abdülhamid'i olduğundan da müstebit gösterse, Hakan'ın tutkunları ayaklanacak; tam tersi, II. Abdülhamid'i -hele Selanik'te Alatini Köşkü'nde, sonra İstanbul'da Çırağan Sarayı'nda- derin bir hürriyet arzusuyla yanıp tutuştursa, bu kez de Sultan Hamid düşmanlarının sinirini oynatacak. Peki ama, her iki ifade ediş de romancının özgürlük alanına girmez mi?
Halikarnas Balıkçısı'nın Uluç Reis romanını çok severim. Bir anlatım coşkusu, dil zenginliğidir Uluç Reis. Kılıç Ali Paşa'nın hayatını anlatır görünmekle birlikte, bu eser, denizlere açılır ve Halikarnas Balıkçısı'nda her zaman rastgeldiğimiz deniz edebiyatına, salt deniz edebiyatına kavuşur.
Bakın, daha üçüncü sayfada bir cümle var: "Kalita bir kırlangıç ile beraber rüzgârını bulmuş, olanca yelkenlerini açmış, batı istikametinde uçuyordu."
Kalita, küçük savaş gemisi. Kırlangıç, en hafif savaş yelkenlisi. Ya o 'rüzgârını bulmak', işte o, Halikarnas Balıkçısı'nın edebiyat, roman dili.
Uluç Reis'in tarihe bağlı kalıp kalmadığı hiç önemli değil. Yeter ki Halikarnas Balıkçısı konuşup, anlatıp dursun...
Ama yayınevi öyle düşünmemiş ki, iç kapakta şöyle tanıtmış Uluç Reis'i: "Bu kitap bir roman değil, vesikalara dayanan tarihî bir eserdir." Sonra, üçüncü sayfada, iri puntolu, büyük harf Uluç Reis'in altında siyah puntolarla "Roman" diye yazılmış.
Ne denebilir?!
Selim İLERİ / ZAMAN
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Kitaplar Hakkında Bilgi ve Özetler (Moderatörler: WeBCaNaVaRi, mnıl, sanane_61)
Konu: Kraliçe Victoria'yla Kılıç Ali Paşa
Yazdır
Gelişmiş Arama
Ekim 03, 2014, 11:26:49 ÖÖ