Paşa (Beylerbeyi) Sarayı (Merkez)

Kars merkezinde Kars Kalesi’nin eteğinde, bugünkü Fen Lisesi’nin arkasında, Lala Mustafa Paşa tarafından Erzurum eyaleti askerlerine 1579 yılında yaptırılmıştır.

Beylerbeyi sarayı olarak da isimlendirilen bu saray Osmanlı döneminde Kars’ta yapılan en güzel sivil mimari örneklerinden birisidir. Saray 1828 yılında Osmanlı-Rus Savaşı sırasında yıkılmıştır.

Saray kesme taş ve moloz taştan yapılmıştır. İki katlı olan sarayın ön cephesinde yuvarlak kemerli giriş kapısı bulunuyordu. Cephe duvarları üzerinde iki sıra halinde yuvarlak kemerli pencereleri sıralanmıştır. Saray yıkıldıktan sonra bir daha onarılmamış olup, günümüze yalnızca cephe duvarlarının bazı bölümleri gelebilmiştir.

Sultan Sarayı (Arpaçay)



Kars Arpaçay ilçesinde, Ani’nin kuzeybatısında Bostanlar Deresi’ne bakan kayalık üzerinde kurulmuş olan bu sarayın Selçukluların Ani’yi 1064 yılında ele geçirdikten sonra şehirde başlatılan imar çalışmaları sırasında Ebul Menucehr tarafından yapıldığı sanılmaktadır.

Saray kesme taştan yapılmış olup, sarayın altında mahzenler, üstünde kâgir iki kat, iki de ahşap kat bulunuyordu. Böylece bu saray beş katlı bir yapı idi. Sarayın doğuya bakan dikdörtgen çerçeve içerisinde yuvarlak kemerli giriş kapısının bulunduğu cephesi satranç biçiminde bir sıra beyaz taş, bir sıra da köfeki taşından örülmüştür. Sarayın girişindeki portal Selçuklu mimarisinin güzel örneklerinden biri olup, yıldız motifleri ile çevresi bezelidir. Giriş kapısının üzerinde dikdörtgen lentolu, üzeri sağır sivri kemerli bir de penceresi bulunuyordu. Sarayın ahşap olan dört ve beşinci katı yıkılmıştır. Sarayın bodrum katı tonoz kemerli bölümlerden oluşmuş, ambar olarak kullanılmıştır. Bodrumun üzerindeki zemin katı L planında olup, sarayın asıl kabul salonu ile onun çevresine yerleştirilmiş odalardan meydana gelmiştir. Ayrıca sarayın içerisinde bulunan şadırvan da Selçuklu döneminde yapılmış ilginç bir eserdir.