bağlanma - bağlanma süreci - bağlanma kuramı - çocukta bağlanma - çocuklarda bağlanma


İlk Bağlılık ve Anne-Baba- Çocuk İlişkisinde Bağlanma Süreci
(Sağlıklı ve Sağlıksız Bağlanma Süreçleri)
Kişilik yaşamın ilk yıllarında şekillenmeye başlamaktadır. Özellikle insan hayatının ilk altı ayı kişiliğin oluşumunda kritik dönemdir. Ebeveynlerin tutumları, bebeklik ve çocukluk yaşantıları, çeşitli uyaranlar kişiliğin şekillenmesinde önemli rol oynar. Bu etkenlerin her insanda farklılık göstermesi, farklı kişiliklerin ortaya çıkmasını sağlar.
Çocuğun ilk yıllarda annesi ile kurduğu ilişki, onun geri kalan hayatındaki ilişkilerini belirlemektedir. Anne ile doğum sonrasındaki ilk temas ile başlayan bağlanma, bireyin tüm yaşantısını etkilemektedir. Annenin rolü kişiliğin oluşmasında, bireyin ileride sağlıklı ilişkiler kurmasında ve bağlanmanın gerçekleşmesinde oldukça önemlidir.
Yeni doğan bebekler henüz kendilerini koruma yetisine sahip olmadıklarından, kendilerini anne ile bir bütün olarak hissederler ve onlarla tek vücut halinde gibi hareket ederler. Bebeklikte anne kavramının yoksunluğunda, bebek bakıcı ile arasında bir bağ oluşturur. Bağlanma bakım veren kişi ile arada oluşturulan, bebekte güven duygusunu geliştiren güçlü bir bağdır. Normal şartlarda kurulan bu anne-çocuk ilişkisine ilk bağlılık adını vermekteyiz. İlk bağlılık döneminde çocukların anne-baba ya da bakım veren kişi ile kurmuş oldukları bu bağ çeşitli sebeplerden yıkılır ve bir güvensizlik oluşturulursa, yetişkinlik döneminde bireylerin eşlerine gözlerinin önünde olmadığı zamanlarda güvenmemesine sebep olur.
Bağlanma kuramı İngiliz bir psikanalist ve psikiyatr olan John Bowlby tarafından,1950'de Dünya Sağlık Örgütü’nün kendisinden evsiz çocukların ruh sağlığı üzerinde çalışmasını istemesi üzerine, çocuk bakımı ve psikiyatrisi alanında çalışmaya başlamasıyla geliştirilmeye başlanmıştır. Bowlby, ilk yazılarında ruh sağlığı için bebek ve küçük çocukların anneleriyle sıcak, samimi ve devamlı bir ilişki yaşamaları gerektiğini bildirmektedir.
Bowlby’a göre bağlanma süreci çeşitli dönemlere ayrılır. Doğum ile başlayan ilk 8-12haftalık aralıkta bağlanma öncesi dönemde bebek, annenin uyaranları ile hareketlenir. Çevresindeki kişileri ayırt etme yetisi henüz yoktur ya da çok kısıtlıdır. Fakat bebek anneyi kokusundan ve sesinden tanır.
Bağlanmanın ilk işaretleri, 8-12 haftadan 6 aylık sürece uzanan ikinci dönemde ortaya çıkar. Bu dönemde bebek annesini yabancılardan ayırt edebilir. Bağlanmanın tam olarak görüldüğü dönem ise, 6-24 ay arasıdır. Bu dönemde bebekte ayrılık ve yabancılık kaygıları görülür. Annenin yokluğunda huzursuzluk, gerginlik varlığında ise rahatlık duygusu olur.
Henüz tam olarak kanıtlanamamasına karşın anne ile bebek arasındaki ilk bağlanma ilişkisinin doğum öncesinde kurulduğu ileri sürülmektedir. Doğum öncesi dönemde fetüs, annenin duygulanımlarına yanıt verebilmektedir. Yirmi altıncı haftada fetüsün algılama, tepki gösterebilme ve işittiği bilgileri yakalama yeteneklerinin olduğu bildirilmektedir. Bu durumda, doğum öncesi dönemde, annenin bedeninde meydana gelen değişiklikleri benimsemesi, olumlu duygularını henüz doğmamış olan bebeğine aktarabilmesi bağlanmanın ilk temellerini oluşturmaktadır.

Hamilelik döneminde annenin karnına dokunması yoluyla bebeğin tensel olarak hissedilmesi ve bebeğin kabulü bağlanma ilişkisi için oldukça önemlidir. Bu noktada, annenin fetüse ilişkin oluşturduğu tasarımın içeriği ön plana çıkmaktadır. Eğer kendi anne babası ile sıcak, sevgi dolu ve güvenli bir bağlılık ilişkisi kurmuşsa bu durum evliliğine ve çocuğu ile olan ilişkisine de yansımaktadır.
Bağlanma sürecinde ilk figür annedir. Fakat pek çok bebekte anneyle baba da olmaktadır. Annenin rolü baba ile bebek arasındaki bağlanmada önemli bir faktördür. Annenin babayı desteklemesi, arada bir köprü oluşturması baba ile bebek arasındaki bağın oluşmasını etkiler. Böylelikle annenin yanında huzur bulan bebek, babanın yanında da kendisini güvende hissetmeye başlar.
Baba, anneye göre daha farklıdır. Sesinin tonu, giyimi, verdiği tepkileri, kokusu ve dokunuşu farklıdır. Bu sayede, bebek, anne ve babasının iki farklı kişi olduğunu öğrenmektedir. Anne ya da babanın birinin ayrıldığı durumlarda bebek, farklı bir sevgi kaynağının yanında olduğunu bildiğinden rahattır. Bu dönemde bebekler acıktıklarında ve yorulduklarında annelerini, aktif oyunlarda ise babalarını tercih etmektedirler.
Özellikle kızların yaşamında babaları ile kurmuş oldukları bağ oldukça önemlidir. Baba, kızının gözünde karşı cinsin ilk temsilcisidir. Babasının davranışları, annesi ile olan ilişkisi, bir babanın kızına yaklaşımı, ileriki yaşlarda kızının erkeklerle kuracağı ilişkinin ve beklentilerin temelini oluşturur. Babayla kurulan sağlıklı ilişkiler, karşı cinsle iletişim kurabilmenin ilk adımı niteliğini taşır. Kızlarıyla iletişim kuran, onlarla oyunlar oynayabilen babalar, oğullarıyla kurdukları erkekler arası ilişkiden farklı olarak, rahatlama ve gevşeme duyguları yaşarlar.

Anne-babaya da bakıcı ile yaşanan bu bağlılıklarla çocukların kendilerini idare edebilir hale gelebilmesi için, gelişimlerinin her aşamasında, anne-baba ya da bakıcılarının onların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamaları gerekir. Gelişim süreci boyunca gösterilen çocuğa ilgi gösterilmeli, destek verilmeli ve yeteneklerinin farkına varması sağlanmalıdır.
İlk bağlanma süreci olarak bahsettiğimiz dönemde yaşanılan çeşitli eksiklikler, anne-baba ya da bakımını üstlenen kişi tarafından çocuğun terk edilmesi ve yaşanabilecek diğer problemler, bireylerin sadece çocukluklarını değil tüm hayatını etkilemektedir. İlk bağlanma evresinde yaşanan terk edilme, yetişkinlikte yaşanacak güvensizliklere sebebiyet verir.
Ergenlikte ve Genç Yetişkinlikte Bağlanma
Ergenlik sürecine gelindiğinde anne baba ile olan bağlar zayıflar. Anne-baba ile aynı değere sahip, hatta onlardan daha önemli bireyler gençlerin hayatına girebilir. Aslında anne-baba ve çocuk arasında var olan kuşak farklılığı, bu dönemde adet belirgin hale gelir. Ergen, genç yetişkinliğe doğru ilerledikçe aradaki bu bağlardan uzaklaşma eğilimine girer. Ona göre artık bu bağlar, kendisini korumaktan çok sınırlandırmaktadır. Bu sebepten dolayı gencin temel hedefi, bu bağları sağlamlaştırmak yerine bağlardan kurtularak tamamen bağımsızlık kazanmaktır. Oysaki bu bağımsızlık kazanma arzusu, anne baba ve çocuk ilişkisinin değerinin azaldığını ifade etmez. Çocuk anne-babaya daha az bağımlı hale gelir.


Gençlik döneminde anne-baba ile kurulan bağlar dışında, yeni bir bağ ortaya çıkmaya başlar. Bu bağ kendi yaşıtları arasında kurulur; karşı cinse karşı duyulan duygularla şekillenir. Bu yeni bağın temelinde ise, ilk bağlılık süreci vardır. Yani ilk bağlılık sürecindeki öğretiler, bu yeni bağın oluşmasında temel rol oynar. Gençlik döneminde ulaşılması gereken bağımsızlık duygusunun yanında, ebeveynlerin desteğine de ihtiyaç vardır. Anne-babadan bağımsız bir yaşam sürme arzusu, arkadaşlık ilişkilerinin kuvvetlenmesi ile gerçekleşir. Arkadaşlarına güvenme, onlarla kurulacak yeni ilişkiler, anne babaya karşı kazanılan bağımsızlık önceleri bir savaş niteliği taşısa da, yetişkinlik dönemi bağlanma süreci için gereklidir.


Gençlik dönemindeki bu yeni bağlanma süreci, karşı cinse karşı romantik türden bağlanma ilişkisini de içerir. Çocukluk döneminde aile ilişkileri iyi olan, sağlıklı bir ortamda yetişen birey bu süreçte güvenli bağlanma biçimine sahip olur. Bu süreçte kurulan bağlanma olumsuz yönde etkilenirse güvensiz bağlanma meydana gelir.
Bağlanmayı olumsuz etkileyen ve güvensiz bağlanmaya neden olan faktörler:
· Erken yaşta terk edilme,
· Problemli bir aile yapısı,
· Koşulsuz sevgi ihtiyacının çocukluk evresinde yeterince karşılananamaması,
· Çocuklukta koruma, bakım gibi temel ihtiyaçlardan yoksun kalması,
· Yanlış kurulan anne-çocuk ilişkileri,
· Çocukluk yaşantısına dair hatırlanan olumsuz anılardır.
Güvensiz bağlanma biçimi ile ilişki kuran gençler ise :
· Arkadaşlık ilişkilerinde daha az uyumlu,
· Stresle mücadelede daha dayanıksız,
· Başkalarına karşı daha az güven duyan,
· Kendilerini sevilmeye layık bulmayan,
· İlişki seçimlerinde kendisine değer vermeyen kişileri özellikle eş olarak seçen,
· Terk edilme korkusu yaşayan,
· Yeme bozukluğu eğilimi olan,
· Kısa süreli ilişkiler yaşayan,
· İlişkilerinde kıskançlık ve güvensizlik gösteren,
· Kişiler arası ilişkilerinde ise öfke patlamaları yaşayan,
· Ayrılık ve ölüm korkuları baskın olan bireylerdir.